Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
Misteria orfickie 81 miast przyjrzeć się jeszcze jednej kwestii, mianowicie związkom orfizmu z nie- którymi innymi starogreckimi misteriami. Jak wskazano zarówno w odniesieniu do „złotych tabliczek”, jak i płytek z Olbii, fundamentalnym zagadnieniem orfickiego wtajemniczenia jest jedność życia i śmierci. Jedność życia i śmierci prowadzi z kolei do zagadnienia związ- ków między orfizmem i misteriami eleuzyńskimi. Wspomnieć należy na początku, że związek między Dionizosem i Demeter oraz jej córką Persefoną wynika wszak z faktu, że pierwszy Dionizos (Dionizos- -Zagreus) jest synem Zeusa i Persefony. Według wielu przekazów starożytnych założycielem misteriów eleuzyjskich miał być Orfeusz 42 . Jednymi z najważ- niejszych są dwa fragmenty z Eurypidesowego Resosa: [...] tyś to wszystkiemu winna jest Ateno. Nie Odyseusz, nie syn Tydeusa Są tu sprawcami — nie myśl, że ja nie wiem. Jednak my, siostry muzy, miasto twoje Czcimy najbardziej, chętnie w nim bywamy. Ten, co objawił tajemne misteria, Orfeusz, bliskim jest krewnym Resosa; Tyś go zabiła. Musajosa znowu, Obywatela twego czcigodnego, Gdy przybył, Fojbos i ja wraz z siostrami Wykształciłyśmy, a oto zapłata — Martwego syna na mych rękach płaczę, Już ci żadnego mędrca nie przywiodę 43 ; oraz Nie, on nie pójdzie w ciemne głębie ziemi. Ja to wybłagam u Pani Podziemia, Córy dawczyni owoców, Demetry, —————————— 42 I.M. L i n f o r t h: The Arts of Orpheus. Berkeley 1941, s. 60—64, 189—191. 43 kaˆ toàd', 'Aq£na, pantÕj a„t…a mÒrou, - oÙdn d' 'OdusseÝj oÙd' Ð Tudšwj tÒkoj œdrase dr£saj - m¾ dÒkei lelhqšnai. ka…toi pÒlin s¾n sÚggonoi presbeÚomen Moàsai m£lista k¢picrèmeqa cqon…, musthr…wn te tîn ¢porr»twn fan¦j œdeixen 'OrfeÚj, aÙtanšyioj nekroà toàd' Ön katakte…neij sÚ: Mousa‹Òn te, sÕn semnÕn pol…thn k¢pˆ ple‹ston ¥ndr' ›na ™lqÒnta, Fo‹boj sÚggono… t' ºsk»samen. kaˆ tînde misqÕn pa‹d' œcous' ™n ¢gk£laij qrhnî· sofist¾n d' ¥llon oÙk ™p£xomai. E u r y p i d e s: Resos, 938—949. Tłum. J. Ł a n o w s k i. W: E u r y p i d e s: Tragedie. T. 3. Warszawa 1980, s. 629. 6 Jedność... 82 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu By duszę jego oddała mi — winna Wdzięczność okazać bliskim Orfeusza. Będzie już dla mnie jak trup, co nie widzi Światła dziennego. Już do mnie nie przyjdzie, Już matki swojej więcej nie zobaczy. Ukryty w grotach ziemi srebrnonośnej Jako bóg-człowiek będzie leżał, żywy, Bakchowy prorok przy skale Pangajon I dla tych, co go znają, bóg czcigodny 44 . Na związek między kultem dionizyjskim i Eleusis wskazują także oko- liczności porwania Persefony. We fragmencie Hymnu homeryckiego do Demeter relacjonującym porwanie Kore czytamy: Pełna zachwytu sięgnęła dziewczyna dłońmi obiema Po tę igraszkę — rozwarła się ziemia szeroka, Z niej zaś na błonia nysyjskie wyskoczył Hades, ów mocarz, Syn przesławny Kronosa, boskimi końmi powożąc 45 . Komentując ten opis, Karl Kerényi stwierdza: „[...] dopiero w chwili, gdy grunt zaczyna się otwierać — »rozdziawiać« się — wspomniana zostaje nazwa łąki [...]. Jest to Nysion pedion, Równina Nysyjska, nazwana tak od dionizyjskiej góry Nysa [...]. Nysę uważano powszechnie za miejsce narodzin i pierwszą sie- —————————— 44 oÙk esi ga…aj ™j mel£gcimon pšdon: tosÒnde NÚmfhn t¾n œnerq' a„t»somai, tÁj karpopoioà pa‹da D»mhtroj qe©j, yuc¾n ¢ne‹nai toàd': Ñfeilštij dš moi toÝj 'Orfšwj timîsa fa…nesqai f…louj. k¢moˆ mn æj qanèn te koÙ leÚsswn f£oj œstai tÕ loipÒn: oÙ g¦r ™j taÙtÒn pote oÜt' esin oÜte mhtrÕj Ôyetai dšmaj: kruptÕj d' ™n ¥ntroij tÁj ØpargÚrou cqonÕj ¢nqrwpoda…mwn ke…setai blšpwn f£oj, B£kcou prof»thj éste Pagga…ou pštran õkhse, semnÕj to‹sin e„dÒsin qeÒj. Ibidem, 962—973, T. 3, s. 630. 45 ¹ d' ¥ra qamb»sas' çršxato cersˆn ¤m' ¥mfw kalÕn ¥qurma labe‹n: c£ne d cqën eÙru£guia Núsion ¨m ped…on tÍ Ôrousen ¥nax poludšgmwn †ppoij ¢qan£toisi KrÒnou poluènumoj uƒÒj. II Hymn homerycki do Demeter ( E„j Dhm»tran ), 15—18. Ibidem, s. 38—39. W przypisie 62. Włodzimierz Appel stwierdza: „[...] mityczna lokalizacja rozgrywających się wydarzeń przypomi- na z nazwy miejsce narodzin Dionizosa. [...] Fakt, iż Eleusis było miejscem kultu także Dionizosa, zadecydował zapewne o tym, że i scenę porwania Persefony tradycja mitologiczna lokalizowała na owej równinie Nysyjskiej”. UMNOI OMHRIKOI, czyli Hymny homeryckie. Tłum. W. A p p e l. Toruń 2001, s. 321. Misteria orfickie 83 dzibę boga wina” 46 . Wymieniając następnie inne miejsca nazwą swą związane z równiną z Hymnu..., dodaje: „Wszystkie one — włącznie z trackim Nysejonem u Homera oraz równiną i jaskinią koło Brasjaj — poświęcone były kultowi Dio- nizosa. Historia opowiadająca o porwaniu córki Demeter w miejscu »Równina Nysyjska« ma prawdopodobnie związek z tymże kultem. [...] Motyw mówiący, że bóg wina jako Pan Podziemia był porywaczem dziewczęcia, nie jest dostrze- galny w powierzchniowej warstwie hymnu. [...] Malarze wazowi [...] w swych przedstawieniach mitu eleuzyjskiego nadają bogu wina łagodniejsze rysy Pluto- na, boga podziemi, w jego aspekcie dawcy bogactwa. [...] Chwyta on dziewczę do swego wozu [...]. Jako miejsce, w którym się to zdarzyło, wskazywano brzeg rzeki Kefisos koło Eleusis. Zwano je Erineos od dzikiego figowca (erineos), rosnącego w pobliżu. Ogólnie biorąc, istniała ścisła więź między dzikim figow- cem i podziemnym Dionizosem: na Naksos jego maskę wycięto w drewnie tegoż figowca” 47 . Związki Dionizosa z misteriami w Eleusis nie wyczerpują się jednak na za- słoniętych przed profanami aspektach. Eleusis było miejscem oficjalnego, wspólnego kultu Demeter, Kore (Persefony) i Dionizosa. Oddajmy jeszcze raz głos Kerényiemu: „Niezależnie od tego, jak wielkie jeszcze mogą być luki w naszej rekonstrukcji eleuzyjskiej świętej legendy o uwiedzeniu Persefony, ponad mgłami niepewności wyraźnie rysuje się jedno: boska trójca, patronująca także radosnym misteriom kobiecym, odprawianym w grudniu. Składają się na nią Demeter, Kore i Dionizos, postacie absolutnie nierozłączne. Wszyscy troje obecni byli na świętach dionizyjskich w Eleusis; na ich cześć śpiewały chóry. Oto bogowie, którzy razem przybyli do Rzymu via Sycylia i Magna Graecia i którzy dla świata łacińskojęzycznego tworzyli triadę: Ceres, Liber i Libera” 48 . Należy teraz postawić pytanie: co stanowi istotę eleuzyńskich misteriów i jaką rolę odgrywa w nich Dionizos? Wydaje się, że mimo złożoności i wielo- nurtowości misteriów eleuzyńskich odpowiedź na pytanie o ich istotę jest prost- sza, niż mogłoby się wydawać. Najbardziej spektakularnie wyraził ją bodaj Cy- ceron w dziele De Legibus, pisząc: „Bo jeśli moim zdaniem Ateny twoje stwo- rzyły wiele rzeczy wyśmienitych i wprost boskich, to między nimi nie ma nic lepszego od owych sławnych wtajemniczeń, które wiodły nas z prostackiego i nieukształconego życia, doprowadzając do uczucia ludzkości i łagodności. Stosownie do nazwy wtajemniczeń, initia, oznaczającej też pierwsze początki, rzeczywiście poznaliśmy początkowe prawdy życiowe i nauczyliśmy się nie tylko prowadzić życie pogodniejsze, ale i umierać z lepszą nadzieją” 49 . Istota —————————— 46 K. K e r é n y i: Eleusis — archetypowy obraz matki i córki. Tłum. I. K a n i a. Kraków 2004, s. 67. 47 Ibidem, s. 67—69. 48 Ibidem, s. 185. 49 „Nam mihi cum multa eximia divinaque videntur Athenae tuae peperisse atque in vitam hominum attulisse, tum nihil meilus illis mysteriis, quibus ex agresti immanique vita exculti ad 6* Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|