Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
| 100 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu Uwagi wstępne 101 Uwagi wstępne Platon, pisząc na temat ofiar składanym bogom, stwierdza w VI księdze Praw: „[...] widzimy, że składanie ludzi bogom w ofierze przetrwało do dziś dnia u wielu szczepów. A z drugiej strony znowu słyszymy o ludziach, którzy mięsa wołu tknąć się nie ważyli, nie zabijali zwierząt na ofiarę, lecz placki, owoce skropione miodem i inne tego rodzaju czyste dary składali bogom i uważali, że nie godzi się jeść mięsa i że nie godzi się plamić krwią ołtarzy bo- gów. Słyszymy o tak zwanym życiu orfickim, które my, ludzie, prowadzić mie- liśmy w tamtych czasach, spożywając to tylko, co nie tchnie życiem, a od wszystkiego, co jest ożywione duszą, powstrzymując się zupełnie. — Bardzo rozpowszechnione są te opowieści i budzą wiarę” 1 . Platońskie świadectwo można uznać za jedną z najlapidarniejszych, a zara- zem najcelniejszych charakterystyk orfizmu. Łączy w jedno trzy aspekty: kult bogów, koncepcję „kosmosu” i model życia. Ten ostatni aspekt stanowi niejako zwieńczenie całości. To on nadaje orfizmowi kształt, jakże charakterystyczny dla całej refleksji greckiej, którą trafnie ujmuje Pierre Hadot. W jednej ze swych prac stwierdza on: „Zamiarem moim jest ukazać głęboką różnicę między wy- obrażeniem, jakie o philosophia mieli starożytni, a tym, [...] w ujęciu prezento- wanym studentom na użytek kształcenia akademickiego. Ujęcie to sugeruje, że każdy kolejny filozof dążył do stworzenia nowej i odrębnej struktury, systemo- —————————— 1 TÕ d m¾n qÚein ¢nqrèpouj ¢ll»louj œti kaˆ nàn paramšnon Ðrîmen pollo‹j· kaˆ toÙnant…on ¢koÚomen ™n ¥lloij, Óte oÙd boÕj ™tÒlmwn mn geÚesqai, qÚmat£ te oÙk Ãn to‹j qeo‹si zùa, pšlanoi d kaˆ mšliti karpoˆ dedeumšnoi kaˆ toiaàta ¥lla ¡gn¦ qÚmata, sarkîn d' ¢pe…conto æj oÙc Ósion ×n ™sq…ein oÙd toÝj tîn qeîn bwmoÝj a†mati mia…nein, ¢ll¦ 'Orfiko… tinej legÒmenoi b…oi ™g…gnonto ¹mîn to‹j tÒte, ¢yÚcwn mn ™cÒmenoi p£ntwn, ™myÚcwn d toÙnant…on p£ntwn ¢pecÒmenoi. - Kaˆ sfÒdra legÒ- men£ t' e‡rhkaj kaˆ pisteÚesqai piqan£ . P l a t o n: Prawa, 782 c 1—d 3. Tłum. M. M a y k o w - s k a. Warszawa 1960, s. 267. 102 Antropogonia oraz etyczno-polityczny aspekt orfizmu wej i abstrakcyjnej, która by objaśniła, w ten czy w inny sposób, cały wszech- świat. [...] Z takich teorii [...] wypływa prawie w każdym systemie doktryna czy krytyka moralności, wyciągająca z ogólnych tego systemu zasad pewne konse- kwencje dla jednostki i społeczeństwa i w ten sposób zachęcająca do pewnych wyborów życiowych, do przyjęcia określonych zachowań. Czy taki wybór okaże się owocny, to rzecz drugorzędna i akcydentalna; ona nie należy do dyskursu filozoficznego. Otóż sądzę, że powyższy pogląd jest w stosunku do filozofii antycznej błędny. [...] to dyskurs filozoficzny rodzi się z wyboru życiowego, z nastawienia egzystencjalnego — nie na odwrót. [...] Taki wybór egzystencjal- ny pociąga za sobą pewną wizję świata; zadaniem dyskursu filozoficznego bę- dzie objaśnienie i racjonalne umotywowanie owego wyboru i wizji. A zatem teoretyczny dyskurs filozoficzny zarówno wynika z egzystencjalnego wyboru pierwotnego, jak i do niego na powrót prowadzi” 2 . Wychodząc od tak zdefiniowanego pojęcia filozofii, Hadot łączy czasowo jej początek z wystąpieniem Sokratesa, Platona zaś uważa za tego, który w spo- sób pełny tak rozumianą filozofię sformułował 3 . Nie polemizując ani ze wspo- mnianym określeniem filozofii, ani z rolą Platona w wypracowaniu jej ostatecz- nych kształtów, należy jednak podkreślić, że tak rozumianą koncepcję filozofii można rozciągnąć również na myślicieli przedsokratejskich, w tym nawet na refleksję jeszcze nie stricte filozoficzną, mianowicie na myślenie mityczne 4 , w którym orfizm odgrywa pod tym względem rolę wiodącą. Zatem owóż „orfic- kie życie”, które składa się z aspektu antropogonicznego i etycznego, nie jest jedynie pewnym dodatkiem czy konsekwencją refleksji kosmogoniczno-teogo- nicznych, lecz stanowi nie tylko niezbywalny aspekt tego nurtu, ale wręcz jego zwieńczenie. A oto krótka charakterystyka literatury źródłowej. W pierwszym rozdziale Orficka koncepcja człowieka najważniejsze świadectwa pochodzą od Eurypidesa (Polyidos, Friksos), Platona (Fedon, Kratylos, Gorgiasz) i autorów neoplatoń- skich: Olympiodorosa (In Platonis Phaedonem commentaria) i Proklosa (In Platonis Cratylum commentaria). Drugi rozdział niniejszej części, zatytułowany Próba rekonstrukcji etyczno- -politycznego aspektu orfizmu, wspiera się na dziełach Empedoklesa (Oczysz- czenia), Eurypidesa (Hippolytos, Antiope), Arystofanesa (Żaby), Platona (Gor- giasz, Fedon, Prawa, Uczta). Źródła te uzupełniane są świadectwami Owidiusza —————————— 2 P. H a d o t: Czym jest filozofia starożytna. Tłum. P. D o m a ń s k i. Przedmowa J. D o - m a ń s k i. Warszawa 2000, s. 24—25. Odnośnie do relacji teoria — praktyka w filozofii greckiej zob. J. D o m a ń s k i: Metamorfozy pojęcia filozofii. Warszawa 1996, s. 3—19. 3 P. H a d o t: Czym jest filozofia..., passim, zwłaszcza s. 49—67, 72—80. 4 Koresponduje z tym uwaga Arystotelesa z Metafizyki: „[...] dlatego i miłośnik mitów jest w jakiś sposób filozofem”. diÕ kaˆ Ð filÒmuqoj filÒsofÒj pèj ™stin. A r y s t o t e l e s: Metafizyka, 982 b 18—19. Tłum. T. Ż e l e ź n i k. Tekst polski oprac. M.A. K r ą p i e c oraz A. M a r y - n i a r c z y k. Lublin 1996. Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|