Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
94 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu Nasuwa się pytanie, czego symbolem jest w mitach o Dionizosie i Tyfaonie Hera. O ile chęć zemsty na Dionizosie można by rozpatrywać z perspektywy zwykłej zazdrości o swego boskiego małżonka (obydwie wszak postacie Dioni- zosa: Zagreus, syn Persefony, i Dionizos, syn Semele, są dziećmi z „nieprawego łoża”), o tyle epizod z Tyfaonem nie przystaje do takiej interpretacji: wszak Atena nie została zrodzona w wyniku zdrady małżeńskiej Zeusa, lecz przez nie- go samego. Przyczyna działań Hery musi zatem być inna. W Homeryckim hymnie do Apollona Hera tłumaczy swój gniew na Zeusa w ten oto sposób: Słyszcie mnie wszyscy bogowie, a także wszystkie boginie, Jak to cześć mą zaczął umniejszać Dzeus chmurozbiorca, —————————— menoj t£ te tîn ceirîn kaˆ podîn dišteme neàra, ¢r£menoj d ™pˆ tîn êmwn diekÒmisen aÙtÕn di¦ tÁj qal£sshj e„j Kilik…an kaˆ parelqën e„j tÕ KwrÚkion ¥ntron katšqeto. Ðmo…wj d kaˆ t¦ neàra krÚyaj ™n ¥rktou dor´ ke‹qi ¢pšqeto, kaˆ katšsthse fÚlaka DelfÚnhn dr£kainan: ¹m…qhr d Ãn aÛth ¹ kÒrh. `ErmÁj d kaˆ A„g…pan ™kklšyantej t¦ neàra ¼rmosan tù Diˆ laqÒntej. ZeÝj d t¾n „d…an ¢nakomis£menoj „scÚn, ™xa…fnhj ™x oÙranoà ™pˆ pthnîn ÑcoÚmenoj †ppwn ¤rmati, b£llwn kerauno‹j ™p' Ôroj ™d…wxe Tufîna tÕ legÒmenon Nàsan, Ópou mo‹rai aÙtÕn diwcqšnta ºp£thsan: peisqeˆj g¦r Óti ·wsq»setai m©llon, ™geÚsato tîn ™fhmšrwn karpîn. diÒper ™pidiwkÒmenoj aâqij Âken e„j Qr®khn, kaˆ macÒmenoj perˆ tÕn AŒmon Óla œballen Ôrh. toÚtwn d ™p' aÙtÕn ØpÕ toà keraunoà p£lin çqoumšnwn polÝ ™pˆ toà Ôrouj ™xšklusen aŒma: ka… fasin ™k toÚtou tÕ Ôroj klhqÁnai AŒmon. feÚgein d Ðrmhqšnti aÙtù di¦ tÁj SikelikÁj qal£sshj ZeÝj ™pšrriyen A‡tnhn Ôroj ™n Sikel…v: toàto d Øpermšgeqšj ™stin, ™x oá mšcri deàrÒ fasin ¢pÕ tîn blhqšntwn keraunîn g…nesqai purÕj ¢nafus»mata. „Gdy bogowie pokonali gigantów, bardzo rozgniewana Ziemia połączyła się z Tartarem i zrodziła w Cylicji Tyfona, mającego naturę zmieszaną z człowieka i zwierzęcia. Rozmiarami i siłą przekra- czał całe potomstwo Ziemi. Do ud był ludzkich kształtów o tak kolosalnej wielkości, że przewyż- szał wszystkie góry, a jego głowa często zaczepiała o gwiazdy. Ręce zaś miał sięgające jedną do zachodu, drugą do wschodu, a z nich wystawało sto głów smoczych. Natomiast od ud w dół wy- chodziły ogromne zwoje żmij, które gdy wyciągnięte, sięgały samej jego głowy i syki częste wy- dawały. Całe jego ciało było opierzone, a z głowy i spod żuchwy niedbałe włosy powiewały na wietrze, ogień zaś błyszczał z oczu. Takim będąc Tyfon i takim będąc wielkim, rzucając pochwy- conymi skałami, do samego nieba, wśród syków i zarazem ryków, skierował się, wielki zaś z pyska strumień ognia tryskał. Ale bogowie, gdy zobaczyli go do nieba zdążającego, do Egiptu lecąc, skierowali się i będąc ściganymi, kształty zmienili w zwierzęce. Lecz Zeus, z oddali rzuca- jąc w Tyfona piorunami, a z bliska zadając ciosy nieubłaganym sierpem, doleciał w pogoni aż do góry Kasios, która to leży nad Syrią. Widząc go zaś dotkliwie rannym, rękami zaczęli się rzucać. Lecz Tyfon splotami swymi owinął go i trzymał mocno, i sierp wyrwawszy, wyciął rąk i nóg ścięgna, podniósłszy za łokcie, przeniósł za morze do Cylicji i przybywszy, w Jaskini Koryckiej złożył. Podobnie zaś i ścięgna schował, do niedźwiedziej skóry tam odłożywszy, i ustanowił jako strażnika wężycę Delfyne, półzwierzęca była to dziewica. Lecz Hermes i Aigipan skradli i wynie- śli potajemnie ścięgna, złączywszy je z Zeusem niezauważenie. Zeus zaś, odzyskawszy swoje siły, nagle z niebios na zaprzężonym w skrzydlate konie rydwanie, rzucając z góry piorunami, pogonił Tyfona do tak zwanej Nysy, gdzie Mojry zbiega oszukały, przekonany bowiem, że wzmocni się bardzo, skosztował jednodniowego owocu. Dlatego że ścigany, ponownie skierował się do Tracji i walcząc wokół góry Hajmon, całymi rzucał górami. Lecz ten, spychany pod piorunem przeciw- działającym na niego, wiele na górę wylał krwi, i mówią: stąd górę zwą Hajmon. Gdy zaś rozpo- czął płynąć przez Morze Sycylijskie, Zeus rzucił na niego górę Etnę na Sycylii; ta zaś jest ogrom- na, z której aż dotąd, jak mówią, od rzucanych piorunów rodzą się ognia wybuchy”. Misteria orfickie 95 Chociaż to mnie swą prawą i zacną małżonką uczynił. Ot, modrooką Atenę bez mego zrodził udziału, Która wyróżnia się między wszystkimi szczęsnymi bogami. [...] Tę modrooką Atenę jak śmiałeś sam jeden urodzić? Ja czyż nie mogłam urodzić? Wszak mimo wszystko twą żoną Zwę się między bogami, co dzierżą Olimp wysoki 73 . Co zatem jest przyczyną gniewu Hery? Co stanowi tej przyczyny istotę? Otóż fakt, że Zeus zrodził Atenę sam jeden. W rezultacie niejako zachwiany został fundamentalny dualizm: męskość i żeńskość dotyczą również aspektu boskiego. Zeus samodzielnymi narodzinami Ateny ten dualizm niejako prze- zwycięża. Przypomnijmy, że celem narodzin Zagreusa-Dionizosa również miało być przywrócenie jedności świata. Można zatem postawić tezę, że tym, co sta- nowi główny cel działań Hery we wszystkich omówionych przypadkach (podju- dzenie Tytanów, oszukanie Semele i zrodzenie Tyfaona), jest obrona istniejące- go stanu rzeczy, obrona dualizmu przed jednoczącymi tendencjami Zeusa (do- dajmy też, że dualizm właśnie jest przyczyną wielości, nieskończoności). Zna- miennym jest jednak fakt, że w działaniach Herze przychodzi z pomocą Mojra (wrócimy jeszcze do tego zagadnienia przy okazji orfickiej antropologii). Nasu- wa się zatem następująca interpretacja: Mojra wspomaga wprawdzie Zeusa w jego dążeniu do zjednoczenia całości, jednakże koryguje, włączając się w działania Hery, te zabiegi Gromowładnego, które naruszają harmonię przeci- wieństw; mówiąc inaczej, które krzywdzą jedno z przeciwieństw (w tym przy- padku Zeus wkracza w domenę Hery, męskie krzywdzi to, co żeńskie). Pod- kreślmy raz jeszcze: jedność, którą chce wprowadzić Zeus, to jedność wielości, nie może zatem tejże wielości niszczyć. Mojra gotowa jest więc odwlec osta- teczną realizację i wspomóc tę (scil. Herę), która ma na celu przeciwdziałanie jedności. Choć sama Mojra wspiera w ostatecznym celu Zeusa, to powodzenie celu wymaga, by jego realizacja nie zniszczyła niczego, co tworzy kosmos. Przywrócenie jedności, warunek zapanowania trwałego ładu w „kosmosie”, wymagało powołania do życia Dionizosa. Ale symbolizowane przez Herę siły mające na celu utrzymanie dotychczasowego stanu rzeczy rozszarpują następcę Zeusa. Odradza się on dzięki Apollonowi, który oczyszcza niejako swego bo- skiego brata ze skazy tytanicznej. Przejawem tego jest związek delfijskiego kul- —————————— 73 kšklutš meu p£ntej te qeoˆ p©sa… te qšainai, æj œm' ¢tim£zein ¥rcei nefelhgeršta ZeÝj prîtoj, ™pe… m' ¥locon poi»sato kšdn' e„du‹an: kaˆ nàn nÒsfin ™me‹o tške glaukîpin 'Aq»nhn, ¿ p©sin mak£ressi metapršpei ¢qan£toisin: [...] pîj œtlhj ooj tekšein glaukèpid' 'Aq»nhn; oÙk ¨n ™gë tekÒmhn; kaˆ s¾ keklhmšnh œmphj Ãa ·' ™n ¢qan£toisin o‰ oÙranÕn eÙrÝn œcousi. III Hymn homerycki do Apollona (Pytyjskiego), 133—137 (311—315), 145—147 (323—325). W: UMNOI OMHRIKOI ..., s. 100—103. Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|