Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
90 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu Python (PÚqwnoj) związana jest nazwa lokalizacji świątyni: czy to Puqè, czy to Delfo‹. Puqè pochodzi od zachodniosemickiego puth — „ziać, nie domykać się, pękać”, i wywodzącego się od niego rzeczownika poth — „szczelina, szpara, srom kobiecy” 62 . Z kolei słowo Delfo‹ ma swe źródło w greckim słowie ¹ delfÚj — słowie, które oznacza z jednej strony (analogicznie do zachodniosemickiego pytho) macicę, z drugiej zaś jest imieniem wężycy, jak zaświadcza w swym Lexiconum Hesychius 63 . Zasadnicze pytania, jakie nasuwają się w związku z tym, dotyczą symbolicznego znaczenia Apollona, węża i trójnogu. Przeanali- zujmy zatem pokrótce te kwestie. Jak już podkreślono i na co zwracano uwagę, omawiając etymologię imienia boga (ale pamiętając zarazem, żeby etymologii owej nie przeceniać), Apollona można uznać za symbol jedności jako takiej. Nie wyczerpuje to jednak jego statusu. Apollon jest również symbolem mądrości i światła: „Greckim oddźwię- kiem przybycia Apollina jako boskiej mądrości, co darzy słonecznym światłem i odbiera je, stały się narodziny religii zmysłowego i duchowego światła, której kulminacją była grecka religia ducha domagającego się jasności i czystości, ładu i harmonii” 64 . Związek Apollona z Heliosem podkreślony jest w Homeryckim hymnie do Apollina, w epizodzie starcia Apolla z wężycą, gdyż to właśnie moc Słońca węża „zewłok w zgniliznę zmieniła” 65 . Apollon zatem to jedność i mą- drość. Czym więc jest wąż? —————————— 62 Ibidem, s. 178. III Hymn homerycki do Apollona (Pytyjskiego) również wiąże nazwę Pytho z wężem pokonanym przez Apollona, lecz w inny sposób, mianowicie od faktu zgnicia zwłok wężycy — pÚqw, pÚqein — „obrócić w zgniliznę”. Zob. III Hymn homerycki do Apollona (Pytyj- skiego) 186, 194—197 (363, 371—374). W: UMNOI OMHRIKOI... , s. 104—105. 63 DelfÚs: m»tra kaˆ Ð ™n Delfo‹j dr£kwn Hesychii Alexandrini Lexicon. Vol. 1—2. Ed. E. M u n k s g a a r d. Hauniae 1963—1966 (dalej: H e z y c h i u s z: Lexicon), D, 605, 1. Jak wspomniano, istnieją wersje, według których wąż z Delf był samcem (wówczas nazywa się Python) bądź samicą (wówczas nazywa się Delfys). Pierwszą wersję znajdziemy między innymi w I Hymnie Delfickim Athenajosa: tr…poda mante‹on æj e‘ilej, ™cqrÕj Ön ™froÚrei dr£kwn . Wersję z wężycą przedstawia natomiast III Hymn homerycki do Apollona (Pytyjskiego): œnqa dr£kainan kte‹nen ¥nax DiÕj uƒÕj — „tam wężycę zabił mocarz, Zeusa syn”. III Hymn homerycki do Apollona (Pytyjskiego), 122—123 (300—301). W: UMNOI OMHRIKOI... , s. 100—101. Należy jeszcze podkreślić, że słowo ¹ delfÚs związane jest brzmie- niowo z Ð delf…j — „delfin” (od tego słowa również próbowano wywodzić nazwę Delf. W III Hymnie homeryckim do Apollona (Pytyjskiego), 316—319 [493—496] czytamy: æj mn ™gë tÕ prîton ™n ºeroeidš@i pÒntJ/ e„dÒmenoj delf‹ni qoÁj ™pˆ nhÕj Ôrousa,/ ìj ™moˆ eÜcesqai delfin…J: aÙt¦r Ð bwmÕj/ aÙtÕj dšlfeioj kaˆ ™pÒyioj œssetai a„e…. „Że zaś przedtem, gdym w morzach ciemnej prze- bywał głębinie / Postać przyjąłem delfina, na chyży wasz okręt wskakując. / W modłach wzywaj- cie mnie zatem imieniem »Delfinios«, a ołtarz / Niechaj zawsze będzie sławiony pod mianem »Delficki«”. Ibidem, s. 114—115), a także z terminem Ð dšlfix — „stół o trzech nogach, trójnóg”. 64 K. K e r é n y i: Dionizos..., s. 179. 65 t¾n d' aÙtoà katšpus' ƒerÕn mšnoj 'Hel…oio: ™x oá nàn Puqë kikl»sketai, oƒ d ¥nakta PÚqeion kalšousin ™pènumon oÛneka ke‹qi aÙtoà pàse pšlwr mšnoj Ñxšoj 'Hel…oio. Misteria orfickie 91 Najoczywistszym, narzucającym się na zasadzie przeciwieństwa wobec ad- wersarza, określeniem dotyczącym statusu węża będzie przypisanie mu cechy wielości i braku mądrości. O ile jednak rozumienie wielości nie nastręcza wąt- pliwości, o tyle rodzi się pytanie: jak w łonie orfizmu rozumiano mądrość i w konsekwencji — z czym utożsamiono jej brak? Dokładniejszej analizy tego problemu dokonamy nieco później. Na razie przyjmijmy jedynie, że Apollińska mądrość związana jest z rozumnością. Brak mądrości byłby zatem brakiem ro- zumności, czy też po prostu zmysłowością. Wreszcie ostatnia kwestia mitu o walce Apollona z wężem — to próba usta- lenia, co symbolizuje wieszczy trójnóg. W czasach historycznych był przyrzą- dem, za którego pomocą wieszczyła Pythia. Zawierać miał on „przepowiadające przyszłość losy”, które objaśniała znajdująca się w transie wieszczka 66 . Trójnóg stanowił zatem „pojemnik” na prawdę 67 . Tak też relacjonuje znaczenie trójno- gów Athenajos: „Filochoros mówi zaś, że nie tylko siebie samych, jakimi są, ukazują pijący, lecz i każdego innego odkrywają, szczerze komunikując. Stąd też »wino i prawda« (»w winie prawda«), mówią, oraz »męża zaś wino uczyniło rozumnym« i nagroda za zwycięstwo w trójnogu Dionizosa. I bowiem przez trójnóg mówiącym nazwano mówiącego prawdę. Trzeba zaś trójnóg Dionizosa rozumieć jako krater. Były bowiem niegdyś dwa rodzaje trójnogów, które nazy- wano kociołkami — jednocześnie oba: stawiany na ogniu i służący do podgrze- wania wody. Ajschylos [stwierdza]: »trójnóg otrzymał domowy kociołek / zaw- sze pilnuje pozycji nad ogniem«. Inni zaś krater opisywali. Homer: »siedem —————————— Moc zaś święta Heliosa jej zewłok w zgniliznę zmieniła; Stąd też nazwa Pytho się wzięła i stąd też mocarza Wziął się przydomek „Pytyjski”, bo właśnie tam tę poczwarę Straszna a święta Heliosa moc obróciła w zgniliznę III Hymn homerycki do Apollona (Pytyjskiego), 194—197 (371—374). W: UMNOI OMHRIKOI ..., s. 104—105. „One text in particular, in the Catasterismi, which was attributed to Eratosthenes, was quoted for what it reveals about the part of Orpheus in a lost play of Aeschylus, but reasons were given for not attributing all that it contains to Aeschylus. In the part, however, which we cannot venture to claim for Aeschylus it is said that Orpheus refused honor to Dionysus and paid his worship to the Sun, whom he called Apollo and held to be the greatest of gods”. I.M. L i n f o r t h: The Arts of Orpheus..., s. 205. Dodajmy jeszcze, że Dionizos jest również łączony z Heliosem: “Hlioj, Ön DiÒnuson ™p…klhsin kalšousin . M a c r o b i u s: Saturnalia, I, 17, 18. In: Orphicorum Fragmenta..., fr. 239. 66 K. K e r é n y i: Dionizos..., s. 194—195. Kerényi przywołuje fragment z Lexiconum Sudy p , 3137, 3—6: Puqè: ™n ú calkoàj tr…pouj †druto kaˆ Ûperqen fi£lh, ¿ t¦j mantik¦j ece y»fouj, a†tinej ™romšnwn tîn manteuomšnwn ¼llonto, kaˆ ¹ Puq…a ™mforoumšnh, ½toi ™nqousiîsa, œlegen § ™xšferen Ð 'ApÒllwn . 67 „Wszystkie powyższe świadectwa zgodnie i jednoznacznie potwierdzają fakt, że Pytia wieszczyła tylko wówczas, kiedy siedziała na trójnogu, gdyż w nim właśnie tkwiła jakaś inspirują- ca do wieszczenia siła”. S. O ś w i e c i m s k i: Zeus daje tylko znak, Apollo wieszczy osobiście. Starożytne wróżbiarstwo greckie. Wrocław 1989, s. 147; ibidem — zob. szczegółową analizę rekwizytów świątyni delfickiej, s. 137—160 (o trójnogu — s. 144—150). Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|