Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
88 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu W innym miejscu zaś, krytykując późniejsze, krwawe ofiary, zestawia je z kanibalizmem, stwierdzając: Ojciec, chwyciwszy własnego syna, który zmienił kształt, modląc się, zabija. O jakże naiwny! Składając ofiarę, nie wiedzą, co począć z błagającym o łaskę. On zaś, nieczuły na krzyki, przygotowuje w domu występną ucztę. Tak samo syn chwyta ojca, dzieci — matkę, usunąwszy serce, jedzą mięso własnych rodziców 58 . Reforma kultu dionizyjskiego związana była z wprowadzeniem elementów apollińskich, czy też wręcz z połączeniem tych dwóch kultów. Przyjrzyjmy się teraz zatem koneksjom obu bóstw. Związki Apollona z Dionizosem mają swój początek w jednej z wersji roz- szarpania syna Zeusa i Persefony przez Tytanów. Wedle świadectwa Klemensa Aleksandryjskiego rozszarpane zwłoki Dionizosa-Zagreusa zebrał i pochował właśnie Apollo: „Zaś Tytani, którzy rozerwawszy go, kociołek na trójnogu uło- żywszy i umieściwszy członki Dionizosa, najpierw ugotowali, następnie rożnami nadziawszy — »nad ogniem trzymali«. Zeus zaś za późno się zjawił [...], pioru- nem Tytanów pobił i członki Dionizosa powierzył synowi Apollonowi pochować. On zaś, posłuszny Zeusowi, u podnóży Parnasu umieścił rozdarte zwłoki” 59 . Przy- toczone świadectwo Klemensa zawiera dwa niezwykle ważne wątki: pierwszy, wspomniany już, ukazuje Apollona jako tego, który ratuje Dionizosa; drugi zaś —————————— smÚrnhj t' ¢kr»tou qus…aij lib£nou te quèdouj, xanqîn te spond¦j mel…twn ·…ptontej ™j oâdaj: taÚrwn d' ¢kr»toisi fÒnoij oÙ deÚeto bwmÒj, ¢ll¦ mÚsoj toàt' œsken ™n ¢nqrèpoisi mšgiston, qumÕn ¢porra…santaj ™ E m p e d o k l e s, FVS B 128 15—24. 58 morf¾n d' ¢ll£xanta pat¾r f…lon uƒÕn ¢e…raj sf£zei ™peucÒmenoj mšga n»pioj: oƒ d' ¢poreàntai lissÒmenon qÚontej: Ð d' aâ n»koustoj Ðmoklšwn sf£xaj ™n meg£roisi kak¾n ¢legÚnato da‹ta. æj d' aÜtwj patšr' uƒÕj ˜lën kaˆ mhtšra pa‹dej qumÕn ¢porra…sante f…laj kat¦ s£rkaj œdousin. Ibidem, B 137 5—10. Tłum. K. K u l i g. 59 oƒ d Tit©nej, oƒ kaˆ diasp£santej aÙtÒn, lšbht£ tina tr…podi ™piqšntej kaˆ toà DionÚsou ™mbalÒntej t¦ mšlh, kaq»youn prÒteron: œpeita Ñbel…skoij peripe…rantej "Øpe…recon `Hfa…stoio". ZeÝj d Ûsteron ™pifane…j [...] keraunù toÝj Tit©naj a„k…zetai kaˆ t¦ mšlh toà DionÚsou 'ApÒllwni tù paidˆ parakatat…qetai kataq£yai. •O dš, oÙ g¦r ºpe…qhse Di…, e„j tÕn ParnassÕn ufšrwn katat…qetai die- spasmšnon tÕn nekrÒn . K l e m e n s A l e k s a n d r y j s k i: Protrepticus, II, 18, 1, 5—2, 7. Ed. C. M o n d é s e r t. Paris 1949. Użyte przez Klemensa sformułowanie "Øpe…recon `Hfa…stoio", które N. Chadzinikolau tłumaczy jako „nad ogniem trzymali”, jest cytatem z Iliady, II, 426: spl£gcna d' ¥r' ¢mpe…rantej Øpe…recon `Hfa…stoio. Wnętrzności na szpikulec zatknęli, nad ogniem trzymali. H o m e r: Iliada. Tłum. N. C h a d z i n i k o l a u. Poznań 2001, s. 53. Misteria orfickie 89 wprowadza niezwykle ważny, mistyczny rekwizyt, łączący Dionizosa i Apollona, mianowicie trójnóg (i kociołek). Zajmijmy się tymi dwoma wątkami. W swym Komentarzu do Platońskiego „Fedona” Damaskios z Damaszku stwierdza: „Zaś Apollon gromadzi go i zawodzi do góry, jako prawdziwie oczyszczający bóg (kaqartikÕj qeÕj) i Dionizosa zbawiciel (toà DionÚsou swt¾r), i dlatego Dionizodawcą (DionusodÒthj) opiewany jest” 60 . Dionizos, zrodzony z Persefony, miał być bogiem, który przywróci pierwotną jedność, symbolizo- waną przez Noc, ale jednocześnie utrzyma jednostkowość wszystkiego. Byłaby to zatem jedność, rzec można, wyższego rzędu niż jedność Nocy. Ta jedność bowiem była jednością absolutnej nieokreśloności i niepoznawalności. Jedność dionizyjska, zachowująca także jednostkowość, umożliwiałaby poznawanie i stanowiłaby podstawę określania. Zbrodnia Tytanów przekreśliła wszakże pla- ny Zeusa (znamienne, że stało się to wskutek spisku Hery, która nota bene usi- łowała także uniemożliwić powtórne narodziny Dionizosa, syna Semele. Pod- kreślałoby to brak jedności nawet w czynniku boskim — zazdrość Hery symbo- lizowałaby element emocjonalny bóstwa, element, który kierując się partykula- ryzmem, próbuje udaremnić podejmowane z perspektywy wszechcałości działa- nia elementu racjonalnego, którego uosobieniem jest Zeus). Rozdarcie Dionizo- sa symbolizuje więc zniszczenie czynnika wprowadzającego jedność w rezulta- cie sojuszu „pozarozumnej duchowości i ciała” (partykularyzm). Odbudowanie tego czynnika stało się możliwe tylko dzięki pomocy Apollona. Co zatem sym- bolizuje w tym micie Apollo? Wydaje się, że Jedność samą w sobie, która wszakże w odróżnieniu od Nocy rozumiana jest jako najwyższa mądrość. W ten sposób dochodzimy do kwestii trójnogu. Z najważniejszym rekwizytem Apollińskiej świątyni w Delfach wiąże się sporo mitów. Wśród jego kolejnych właścicieli wymienia się Dionizosa, węża albo wężycę, który (która) panował (panowała) nad terenami Delf, wreszcie Apollina. Prześledźmy okoliczności, które doprowadziły Apolla do zdobycia trójnogu. Jak stwierdza Kerényi, dzieje trójnogu związane są w sposób nierozer- walny z wyrocznią delfijską. Odtwarza kolejnych władców tej wyroczni, który- mi byli: Gaja, Temida, Dionizos, wąż (wężyca) Python, wreszcie Apollo. Spo- śród tej piątki władców wyroczni szczególne miejsce przypada Pythonowi. Jest on (bądź też ona) jedynym bezprawnym właścicielem wyroczni. To on zawład- nął wyrocznią i trójnogiem po Dionizosie. Trójnóg pojawia się w tym micie dopiero wraz z Dionizosem (Gaja i Temida go nie posiadały) 61 . Z nazwą węża —————————— 60 Ð d 'ApÒllwn sunage…rei te aÙtÕn kaˆ ¢n£gei kaqartikÕj ín qeÕj kaˆ toà DionÚsou swt¾r æj ¢lhqîj, kaˆ di¦ toàto DionusodÒthj ¢numne‹tai . D a m a s k i o s: In Platonis Phaedonem commen- taria, 129, 3—4. Ed. L.G. W e s t e r i n k. Amsterdam 1977. Por. K. K e r é n y i: Dionizos..., s. 181, przypis 35. Kerényi za autora przytoczonego przekazu uważa Olympiodorosa. Obecnie jednak tę część Komentarza przypisuje się właśnie Damaskiosowi. Zob. G. R e a l e: Historia filozofii starożytnej. Tłum. E.I. Z i e l i ń s k i. T. 5. Lublin 2002, s. 330. 61 K. K e r é n y i: Dionizos..., s. 180—181. Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|