Jedność wielości : świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego
Yüklə 9,95 Kb. Pdf görüntüsü
|
84 Kosmogoniczno-teogoniczne i misteryjne aspekty orfizmu Eleusis sprowadza się zatem do zagadnienia sensowności ludzkiego życia i śmierci. Śmierć i życie nie są już (jak w tekstach Homera) traktowane jako przeciwieństwa. Co więcej, stanowią de facto jedność cyklu, pozostają w niero- zerwalnym związku, w którym sens jednego znajduje uzasadnienie w drugim, i na odwrót. Śmierć nie jest wyłącznie kresem — jest zarazem początkiem nowej drogi. Lecz ta nowa droga nie może być rozumiana w oderwaniu od drogi pierwszej. Wprost przeciwnie: aby móc nią dojść do szczęścia, należy być wta- jemniczonym. Jaka rola przypadała samemu Dionizosowi? Można mówić o roli podwójnej. Po pierwsze, Dionizos tożsamy z Hadesem jest jednym z Królów Podziemia. Po drugie, na tekstach innych blaszek (między innymi z Turii) wid- nieje imię boga Eubouleusa 50 . Wedle Hymnów orfickich jest on tożsamy z Dio- nizosem 51 . EÙbouleÚj jako epitet bywał także przypisywany Zeusowi („Zeus słu- chający dobrych rad” — to epitet odnoszony wyłącznie do podziemnego Zeusa), a także Plutonowi (jak już wiemy, tożsamemu z Dionizosem). Jak stwierdza Kerényi, „imię Buleus, bądź Eubuleus, odnosi się wyłącznie do boule [¹ boul» — między innymi »rada, zamiar, plan« — P.Ś.], skutkiem której Persefona jako pierwsza poprowadzona została do świata podziemnego [...]. Ta boule — plan i decyzja — nie pochodziła od boga niebios, lecz od samego mrocznego boga, który przez te zaślubiny nadał życiu na ziemi stały porządek” 52 . Dionizos jako Eubouleus przywodzi na myśl Fanesa-Metisa. Coż jednak symbolizować ma Eubouleus, czego dotyczy jego „dobra rada”? Oddajmy głos Kerényiemu: „[...] ofiary wotywne w formie subtelnych, klasycznych reliefów terakotowych, znalezionych przy świątyni Persefony w [...] Lokroj Epizefiryjskich, przedsta- wiają scenę, jakiej nie spotykamy w Eleusis [...]. Jest tam już brodaty bóg podziemia, lecz Boską Dzieweczkę uprowadza dla niego ktoś inny, młodszy bóg [...]. Niewątpliwie była to sekretna posługa Eubuleusa, posługa »dobrej rady« gwoli udoskonalenia świata, wykonana po to, by ludzie, przeżywszy lepiej życie, mogli umierać z większą ufnością” 53 . —————————— humanitatem et mitigati sumus, initiaque ut appellantur ita re vera principia vitae cognovimus, neque solum cum laetitia vivendi rationem accepimus, sed etiam cum spe meliore moriendi”. C y c e r o n: O prawach, II, XIV, 36. Tłum. W. K o r n a t o w s k i. W: C y c e r o n: Pisma filozoficzne. T. 2: O państwie, O prawach, O powinnościach, O cnotach. Tłum. W. K o r n a - t o w s k i. Komentarz K. L e ś n i a k. Warszawa 1960, s. 261. 50 œrcomai ™k koqarîn, koqar¦ cqon…wn bas…leia, EÙklÁj EÙbouleÚj te kaˆ ¢q£natoi qeoˆ ¥lloi: Przychodzę z czystej, czysta, Podziemna Królowo, Euklesie Eubouleusie i inni nieśmiertelni bogowie. Orphicorum fragmenta..., fr. 32 c Lamella Thuriis. 51 Zob. XXX Hymn orficki do Dionizosa, DionÚsou, qum…ama stÚraka , w którym w wersie VI czytamy: EÙbouleà, polÚboule. Dodajmy, że w wersie II znajdujemy określenie prwtÒgonon, a w III d…morfon , które z kolei potwierdzają tożsamość Dionizosa z Fanesem. 52 K. K e r é n y i: Eleusis..., s. 216. 53 Ibidem, s. 220. Misteria orfickie 85 Nasuwa się teraz istotne pytanie: w czym tkwi istota ludzkiego działania prowadzącego do uwolnienia Dionizosa z grobowca-więzienia Tytanów, które to uwolnienie jest z kolei warunkiem szczęśliwości po śmierci? Przywoływane wcześniej świadectwo Olympiodorosa, zawarte w Komenta- rzach do Platońskiego „Fedona”, wiąże królestwo Dionizosa (¹ toà DionÚsou basile…a ) z aspektem etycznym. Klucz do zrozumienia istoty orfizmu tkwi zatem w uchwyceniu najważniejszych tez jego koncepcji etycznej. W tym celu ko- niecznym jest prześledzenie ewolucji kultu dionizyjskiego, której zwieńczeniem będzie właśnie orfizm. W aspekcie religijnym ewolucja ta przejawi się, charak- terystycznym dla orfizmu, połączeniem kultu Dionizosa i Apollona. Kult Dioni- zosa wywodził się z Krety 54 . Samo imię boga wykazuje również związki z ob- —————————— 54 Interesujące sugestie dotyczące roli Krety w tworzeniu fundamentów europejskiej metafi- zyki przedstawia Kerényi. Zwraca on między innymi uwagę na specyfikę przyrody kreteńskiej: „Turnie i wierzchołki wysokich gór kreteńskich, przeglądające się w obu południowych morzach — [Morzu — P.Ś.] Egejskim i [Morzu — P.Ś.] Libijskim, były jakby stworzone dla epifanii. To świat światła i miejsce minojskiego kultu. Miejscem kultu był dla minojczyków również inny, podziemny świat jaskiń; oba znaczyły dla nich bodaj więcej niż wielkie pałace. Te pod wieloma względami zdają się prekursorami greckich świątyń, szczególnie tych, które przekroczyły skromne rozmiary niewielkich sanktuariów. Dla stylu kultury minojskiej były one tak samo charaktery- styczne i — jako całość — prawdopodobnie święte, choć dla celów kultowych służyły niektóre tylko ich pomieszczenia, zresztą nawet one nie zawsze wyróżniane centralnym usytuowaniem bądź w jakiś inny sposób. Zawiła, wielopiętrowa konstrukcja pałaców (przynajmniej w Knossos) naśladowała, jak się wydaje, raczej kreteński kosmos, właściwe miejsce kultu minojskiego”. K. K e r é n y i: Dionizos. Archetyp życia niezniszczalnego. Tłum. I. K a n i a. Kraków 1997, s. 30—31. Znaczenie jaskiń również dla kultu Dionizosa potwierdza Eurypides, pisząc w Bachant- kach: Jaskinie Kuretów, Święte kreteńskie groty, Pieczary-kołyski Dzeusa, Tam gdzie w jaskiniach Korybanci w potrójnych hełmach Wynaleźli dla nas Bębenek z dźwięczącej skóry, Do tego w bachicznym akordzie Zmieszali słodki dźwięk Frygijskich aulosów i złożyli tympanon w ręce Matki Rei, odgłos śpiewu bachantek. A szalejący satyrowie Wzięli go od matki bogów I połączyli z tańcami Co trzy lata święconymi, Którymi się cieszy Dionizos. ð qal£meuma Kour»- twn z£qeo… te Kr»taj Diogenštorej œnauloi, œnqa trikÒruqej ¥ntroij bursÒtonon kÚklwma tÒde Yüklə 9,95 Kb. Dostları ilə paylaş:
|