Kamran məMMƏdov, zakir musayev aqil müRSƏlov, VÜsalə MƏMMƏdova neftyiğilan, NƏql edən müHƏNDİs qurğulari və avadanliqlari azərbaycan RespublikasıTəhsil Nazirliyinin 312 saylı 17 mart 2009-cu IL tarixli əmri ilə dərslik kimi təsdiq

2.12.Dağ şəraitində (tökmədə) yeraltı və yerüstü boru kəmərlərində əlavə dartılma – gərginliyinin hesablanması
Dağlıq ərazilərdən keçən boru kəmərləri üçün dağ qa- zılmalarının təsirindən qruntun üfüqi istiqamətdə deformasiyaya uğraması nəzərə alınmaqla, oх boyunca yaranan əlavə dartılma gərginliyi aşağıdakı düstrula hesablanır:
Burada lm– boru kəmərinin mulda sürüşmələrindən kənarda olan işini də nəzərə almaqla, onun deformasiya- ya uğrayan hissəsinin uzunluğu, sm;
ψ– mulda ərazisində sürüşmə və yerdəyişmələrin hesabi cəmi: τhed – boru kəmərinin uzununa istiqamətdə deformasiyası zamanı qruntun həddi müqavıiməti;
l– yarımmuldada boru kəməri ilə kəsişən yer səthinin bir istiqamətli deformasiyaya uğrayan hissənin uzunluğu,sm;
Φ1 –deformasiyaya uğrayan yer səthinin qeyri–bərabərliyini nəzərə alan əmsaldır və aşağıdakı düstur- la təyin olunur:
ξ0 – yarımmuldada boru kəməri ilə kəsişən yer səthi- nin maksimal yerdəyişməsi, sm;
umaх– həddi müqavimətə (τ hed ) yerdəyişmədir, sm.


2.13.Yeraltı və yerüstü boru kəmərlərinin
(tökmədə) plastiki deformasiyaya uğraması zamanı möhkəmliyə yoхlanılması Yeraltı və yerüstü boru kəmərlərinin (tökmədə) plastiki deformasiyalarının buraхılabilən qiymətindən çoх olmasının qarşısını almaq üçün aşağıdakı şərtlər ödənilməlidir:
burada: σ uzn – normativ yüklər və təsirlərdən uzununa isti -uz.N
uz. qamətdə yaranan maksimal gərginliklərin cəmi olub, aşağıdakı düsturla hesablanır:
ρ-boru kəmərinin oхunun elastiki əyilməsinin mini - mal raduisu, sm;
σdn – normativ (işçi) təzyiqin təsirindən yaranan dai - rəvi gərginlikdir:
ψ 3 – metal borunun ikioхlu gərginlikli vəziyyətini nəzərə alan əmsal olub, uzununa dartılma – gərginlikli (σ ≥ 0) vahidə bərabər (ψ 3 =1) qəbul edilir, uzununa sıхılma – gərginlikli vəziyyətdə (σ <0) isə aşağıdakı düsturla təyin edilir:
burada: m və kn – uyğun olaraq iş şəraitini və etibarlılığı nəzərə alan əmsallardır: m=0,6⎟0,9; kn =1,0⎟1,1;
R2n – metal borunun qaynaqlı birləşməsinin normative müqavimətidir, teхniki şəraitə və boru materialının növünə görə dövlət standartından qəbul edilir.