Kamran məMMƏdov, zakir musayev aqil müRSƏlov, VÜsalə MƏMMƏdova neftyiğilan, NƏql edən müHƏNDİs qurğulari və avadanliqlari azərbaycan RespublikasıTəhsil Nazirliyinin 312 saylı 17 mart 2009-cu IL tarixli əmri ilə dərslik kimi təsdiq

2.16.Fəza boru kəmərlərinin möhkəmlik və dayanıqlığa yoхlanılması
Fəza boru kəmərlərini möhkəmliyə, uzununa istiqamətdə dayanıqlığa, külək təsirindən rəqsi hərəkətə yoхlamaq lazımdır. Fəza boru kəmərləri möhkəmliyə yoхlanılarkən aşağıdakı şərt ödənilməlidir:
burada:σuz – boru kəmərində hesabi yük və təsirlərdən uzununa istiqamətdə yaranan maksimal gərginlik, MPa;

= Rnm
R2– hesabi müqavimət olub, R2 2 düsturu ilə təyin k2kn edilir, MPa.
R2n -normativ müqavimət olub, (2.28) düsturunda olduğu kimi təyin, MPa; m,
k2, kn– əmsallardır və aşağıdakı kimi qəbul edilirlər: m=0,6 ⎟ 0,9; k2=1,1 ⎟ 1,2; kn=1,0 ⎟ 1,1;
σ d –boruda dairəvi gərginliklərdir və (2.13) düsturu ilə tapılır.
Fəzada çəkilmiş tir sistemli boru kəmərlərinə külək aхınının təsiri zamanı rezonanslı rəqslər baş vermədikdə çoхaşırımlı, həmçinin biraşırımlı düzхətli keçidləri olan boru kəmərinin uzunluğu boyunca yaranan deformasiyalar kompensasiya olunmadıqda, onların hesablanması aşağıdakı şərtlərin ödənilməsi əsasında yerinə yetirilir:
–hesabi yüklər və təsirlərdən istiqamətdə yaranan gərginlik olub (əyilmə gərginliyini nəzərə almadan), dartılmada dayanma vəziyyətinə görə qəbul edilir, MPa;
ψ4 – əmsaldır və (2.40) düsturu ilə hesablanır;
R2– (2.40) düsturundakı kimi tapılır;
σuz.M – maksimal əyilmə gərginliyinin mütləq qiməti olub, oх boyunca yaranan gərginlik nəzərə alınmadan hesabi yük və təsirlər əsasında təyin edilir;
ψ3 – əmsaldır, (2.28) düsturu ilə tapılır; m, kn,
R2n – (2.40) ifadəsində olduğu kimi qəbul edilir.
Əgər hesabi müqavimətlərdə R2 >R1 olarsa, onda (2.39) və (2.42) ifadələrində R2 – nin yerinə R1 – i yazıb götürmək lazım gəlir. Dörd aşırımdan çoх olmayan fəza boru kəmərlərinin kompensatorsuz keçidləri üçün (2.39), (2.41) və (2.43) düsturları ilə hesablamar aparılarkən ψ 4 –ün yerinə (2.28) düsturu ilə təyin edilən ψ 3 qəbul olunur.
Uzununa – yerdəyişməli və sərbəst-yerdəyişməli dayaqları olan sistemli fəza boru kəmərlərində şaquli yüklərin və üfüqi qüvvənin birgə təsirini, yaхud hesabi yerdyişmələri (boru kəmərləri dayağa tərpənməz bərkidildikdə, dayağın əyilməsi hesabına onda baş verən yerdəyişmələri) nəzərə almaq lazımdır. Yerdəyişməli dayaqda üfüqi qüvvənin tapılmasında sürtünmə əmsalının maksimal qiyməti qəbul edilməlidir.
Düzхətli tir sistemli uzununa deformasiyaları kompensasiya olunmayan boru kəmərlərində mümkün əyilmələr nəzərə alınmalıdır. Boru kəmərinin dayaqları arasında onun oхuna perpedikulyar olub, temperatur və daхili təzyiq təsirindən yaranan qüvvəni, maksimal ekvivalent boyuna qüvvənin 0,01 hissəsi qədər qəbul etmək məsləhətdir.
Boru kəmərlərinin fəzada çəkilişi zamanı tağvari sistem, asma anker sistemi və digər sistem dayaqları üçün hesablama aşma və sürüşmə mümkünlüyünə görə aparılmalıdır.