Kayit dişI İSTİhdam ve mücadele yöntemleri planlama uzmanliği tezi

2.4
 
Türkiye’de Enformel Sektörde İstihdam 
Türkiye’de enformel sektörün büyüklüğü ve kayıt dışı istihdam etme 
potansiyelinin yüksekliğinden dolayı kayıt dışı istihdam sorunu analiz edilirken 
enformel sektörde istihdam konusuna ayrıca değinilmesi gerekmektedir. Türkiye’de 
enformel sektörün büyüklüğü ve yapısı hakkında çeşitli araştırmalar bulunmaktadır. 
Araştırma sonuçları enformel sektör tanımına göre değişebilmektedir. 
DİE’nin 2000 yılında yaptığı ankette enformel sektörde istihdamın 1.340.000 
kişi olduğu ve toplam kentsel tarım dışı istihdamın % 12,5’ini oluşturduğu 
belirtilmektedir. Ankette enformel sektör, şirketleşmemiş (hukuki durumu ferdi 
49
T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, 2004, s. 38-39 
50
YERELİ A.B., KARADENİZ O., 2004, s. 223 

---

45 
mülkiyet ya da adi ortaklık olan), basit usulde vergilendirilen veya hiç vergi 
vermeyen ve 1-9 çalışanı olan tarım dışı tüm iktisadi birimler olarak 
tanımlanmaktadır. DİE tarafından 2000 yılında yapılan anketin temel sonuçlarına 
bakıldığında, enformel sektörde çalışanların büyük bir çoğunluğunun erkek olduğu 
(% 69), eğitim seviyesinin düşük olduğu, ücretli çalışanlar ile ücretsiz aile işçilerinin 
genç (30 yaş altı), işveren ya da kendi hesabına çalışanların orta yaşta (31-40 yaş) 
oldukları görülmektedir. Enformel sektörde çalışanların % 58,4’ünün ticaret, % 
20,3’ünün sanayi, % 21,3’ünün ise hizmetler sektöründe çalıştığı belirtilmektedir. 
Ekonomik faaliyetlerle ilgili alt ayrıma gidildiğinde, belirli konularda ihtisaslaşmış 
mağazalarda ve motorlu araçlarla ilgili perakende ticaret ile mağazalarda yapılmayan 
perakende ticaretin enformel sektörde büyük paya sahip olduğu görülmektedir. 
Enformel sektörde ücretli olarak çalışanların ise genellikle berber, kuaför ve güzellik 
salonları ile otel ve lokantalarda istihdam edildiği görülmektedir.
51
Diğer bir çalışmada da tanımlardaki farklılığa göre 2000 yılında enformel 
sektördeki istihdamın tarım dışı kentsel istihdamın % 12,5’i ile % 32,5’i arasında 
değiştiği belirtilmektedir.
52
Enformel sektör kapsamının değişmesinde ücretsiz aile 
işçileri ve kendi hesabına çalışanların istatistiklere yansıtılıp yansıtılmaması önemli 
rol oynamaktadır.
TÜSİAD tarafından yapılan araştırmada ise enformel sektörde istihdam, 
“şirketleşmemiş (hukuki durumu ferdi mülkiyet veya adi ortaklık olan) ve 10 kişiden 
az çalışanı bulunanlara ilaveten sabit olmayan işyerlerinde ve evde çalışanlar ile 
düzenli bir işyerinde herhangi bir sosyal güvenlik kuruluşuna kayıtlı olmadan 
çalışanlar” olarak tanımlanmakta ve 2003 yılı itibarıyla enformel sektördeki istihdam 
tarım dışı istihdamın % 27’si olarak gösterilmektedir. Ayrıca, enformel sektörde 
çalışanların % 91’inin kayıtlı olmadığı belirtilmektedir. Aynı çalışmada enformel 
sektör tanımının genişletilmesi ile beraber, enformel istihdamın en yoğun görüldüğü 
sektörün inşaat olduğu ve bu sektörü ulaştırma, haberleşme ve depolama ile toptan ve 
51
DİE, 2001 
52
BULUTAY T., TAŞTI E., 
‘Informal Sector in the Turkish Labour Market’
, Türkiye Ekonomi 
Kurumu, Tartışma Metni, 2002, http://www.tek.org.tr/dosyalar/informal in_turkey.pdf, s. 12 

---

46 
perakende ticaret sektörlerinin izlediği ifade edilmektedir. Ancak istihdam rakamının 
büyüklüğüne bakıldığında enformel sektörün % 34’ü toptan ve perakende ticaret 
sektöründe yer almaktadır.
53
Enformel sektörün genel özelliklerine bakıldığında küçük işletmelerden 
oluştuğu, sektöre girişin kolay olduğu, iş kurmada kişisel sermayelerin kullanıldığı, 
daha ziyade tüketicilere mal ve hizmet satıldığı, işgücünün eğitim düzeyinin düşük 
olduğu, çalışma koşulları ve yasalardan kaçınmanın daha kolay olduğu, aile 
işletmelerin yaygın olduğu görülmektedir.