Kayit dişI İSTİhdam ve mücadele yöntemleri planlama uzmanliği tezi

Grafik 2.16 Tarımsal İstihdamın Ortalama Eğitim Süresi (Yıl) 
 
Kaynak: DİE, 
Hanehalkı İşgücü Anketleri
Sonuç olarak, tarım sektöründe kayıt dışı istihdam % 90’a yaklaşan oranıyla 
çok yaygındır. Kayıt dışı istihdamın büyük bir kısmını ücretsiz aile işçileri ve kendi 
hesabına çalışanlar oluştururken, yevmiyeliler küçük bir paya sahiptir. Ücretsiz aile 
işçileri ve yevmiyeli çalışanların neredeyse tamamı kayıt dışı istihdam edilirken 
kendi hesabına çalışanların % 70’den fazlası kayıt dışı çalışmaktadır. Kayıt dışı 
istihdamın ortalama eğitim süresi yaklaşık 4 yıl olup bunların önemli bir kısmı 
ilkokul mezunu, okuma yazma bilmeyenler ve sadece okuma yazma bilenlerden 
oluşmaktadır. Genellikle ücretsiz aile işçisi olarak istihdam edilen genç nüfusun 
neredeyse tamamı kayıt dışı istihdam edilmektedir. Genel özelliklerine bakıldığında 
tarım sektöründeki kayıt dışı istihdam sorunu yapısal bir sorundur. Tarımsal 
istihdamın yaygınlığı, katma değeri düşük geleneksel metotlarla küçük işletmelerce 
üretim yapılması, emeğin çoğunlukla arazi sahibi olan kendi hesabına çalışanlar ile 
ücretsiz aile işçileri tarafından gerçekleştirilmesi ve düşük verimliliğe bağlı olarak 
tarımsal gelirin düşüklüğü kayıt dışı istihdamı artırmaktadır. 
2.3.3
 
Çocuk İşçiliği 
Kayıt dışı istihdamın içinde önemli oranlara ulaşan çocuk işçiliğinin artması 
kayıt dışı istihdam artışını da beraberinde getirmektedir. Çocuk Hakları 
3,0
3,5
4,0
4,5
5,0
5,5
6,0
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004
Kayıtlı İstihdam
Kayıt Dışı İstihdam
Toplam İstihdam

---

43 
Sözleşmesine göre 18 yaşın altındakilerin tamamı çocuk tanımı içinde yer almakta 
olup İş Kanunu’na göre 15 yaşın altında çocuk çalıştırılamayacağı belirtilmektedir. 
DİE tarafından 1999 yılında yapılan Çocuk İşgücü Anketi Sonuçlarına göre 6-17 yaş 
grubunda 942 bini tarım, 357 bini sanayi, 167 bini ticaret, 170 bini hizmetler 
sektöründe olmak üzere toplam 1.635 bin çocuk istihdam edilmektedir. Bunlardan 
387 bini ücretli, 257 bini yevmiyeli, 31 bini kendi hesabına çalışan, 961 bini ise 
ücretsiz aile işçisidir.
Sosyal Sigortalar Kanunu ve Borçlar Kanunu’na göre çıraklık sözleşmesi ile 
çalışan çocuklar sigortalı sayılmadığından işverenler 18 yaşın altındaki çocukları bu 
sözleşmeyle sigortasız çalıştırabilmektedirler. Çıraklık okullarına giden çocuk sayısı 
ise 250 bin kişi civarında olup bunlar sadece kısa vadeli sigorta kolları (hastalık, iş 
kazası, meslek hastalığı) kapsamında yer almaktadır. Ancak çırak olarak çalışıp bu 
okullara devam eden çocuk sayısı sınırlıdır.
47
Ucuz işgücü olarak görülmesinden dolayı KOBİ’lerde yetişkin işgücünden 
ziyade çocuk işgücünden faydalanılmaktadır. Çalışan çocukların % 87’si 1-9 işçi 
çalıştıran küçük işletmelerde çalışmaktadır. Yetişme çağında olan ve okula devam 
etmesi gereken insanların yaşlarına uygun olmayan işlerde, sağlıksız koşullarda 
çalışması bu sorunun sosyal boyutunun daha da önemli olduğunu ortaya 
koymaktadır.
48