Kayit dişI İSTİhdam ve mücadele yöntemleri planlama uzmanliği tezi

Bütçe Politikaları: 
Kamu gelirlerinin kamu giderlerini karşılayamaması, 
bütçe açığının sürdürülebilirlikten uzaklaştığı kriz dönemlerinde vergi oranlarına 
yapılan ilave artışlar, ek vergilerin getirilmesi, kayıt dışı ekonomiyi teşvik etmekte, 
kayıtlı istihdamı olumsuz yönde etkilemektedir. 
Tablo 2.3 Vergi ve Sosyal Güvenlik Prim Gelirlerinin GSYİH’ya Oranı (%)
OECD ÜLKELERİ 
1990 
1995 
2000 
2003 
Yıllık Artış Hızı 
2003 / 1990 
ABD 
27,3 
27,9 
29,9 
25,6 
-0,5 
Almanya 
35,7 
37,2 
37,2 
35,5 
0,0 
Avusturya 
39,6 
41,1 
42,6 
43,1 
0,6 
Avustralya 
29,3 
29,8 
32,1 
31,6 
0,5 
Belçika 
43,2 
44,8 
45,7 
45,4 
0,4 
Çek Cumhuriyeti 
- 
37,5 
36,0 
37,7 
0,1 
Danimarka 
47,7 
49,5 
50,1 
48,3 
0,1 
Finlandiya 
44,3 
46,0 
48,0 
44,8 
0,1 
Fransa 
42,2 
42,9 
44,4 
43,4 
0,2 
Hollanda 
42,9 
41,9 
41,2 
38,8 
-0,7 
İngiltere 
36,5 
35,1 
37,5 
35,6 
-0,2 
İzlanda 
31,8 
32,1 
39,4 
39,8 
1,6 
İrlanda 
33,5 
32,8 
32,2 
29,7 
-0,9 
İspanya 
32,1 
31,8 
34,8 
34,9 
0,6 
İsveç 
53,2 
48,5 
53,9 
50,6 
-0,4 
İsviçre 
26,0 
27,8 
30,5 
29,5 
0,9 
İtalya 
38,9 
41,2 
43,2 
43,1 
0,7 
Japonya 
29,1 
26,7 
26,5 
25,3 
-1,0 
Kanada 
35,9 
35,6 
35,6 
33,8 
-0,4 
Güney Kore 
18,9 
19,4 
23,6 
25,3 
2,1 
Lüksemburg 
40,8 
42,3 
40,6 
41,3 
0,1 
Macaristan 
- 
42,4 
39,0 
38,5 
-1,1 
Meksika 
17,3 
16,7 
18,5 
19,0 
0,7 
Norveç 
41,5 
41,1 
43,2 
43,4 
0,3 
Polonya 
- 
37,0 
32,5 
34,2 
-0,9 
Portekiz 
29,2 
33,6 
36,4 
37,1 
1,7 
Slovakya 
- 
- 
34,3 
31,1 
-2,4 
Türkiye 
20,0 
22,6 
32,3 
32,8 
3,6 
Yeni Zelanda 
37,7 
36,9 
33,9 
34,9 
-0,5 
Yunanistan 
29,3 
32,4 
38,2 
35,7 
1,4 
OECD 
34,8 
35,7 
37,1 
36,3 
0,3 
EU 15 
39,3 
40,1 
41,7 
40,5 
0,2 
Kaynak: OECD, 
Revenue Statistics 1965-2004

---

50 
Tablo 2.4 Vergi Türlerinin ve Sosyal Güvenlik Primlerinin Toplam Vergi Geliri 
İçindeki Payı (%), 2003 
OECD Ülkeleri 
Gelir ve 
Kurumlar 
Vergisi 
Sosyal 
Güvenlik 
Primi 
Diğer 
Dolaysız 
Vergiler 
Toplam 
Dolaysız 
Vergiler 
Toplam 
Dolaylı 
Vergiler 
ABD 
43,3 
26,4 
12,1 
81,8 
18,2 
Almanya 
27,4 
40,5 
2,4 
70,3 
29,4 
Avusturya 
29,7 
33,7 
7,5 
70,9 
28,9 
Avustralya 
55,2 
0 
15,1 
70,3 
29,7 
Belçika 
39 
31,8 
3,3 
74,1 
24,7 
Çek Cumhuriyeti 
25,3 
43,6 
1,4 
70,3 
29,7 
Danimarka 
59,9 
2,5 
4,2 
66,6 
33 
Finlandiya 
38,7 
26,7 
2,3 
67,7 
32,1 
Fransa 
23,2 
37,7 
9,8 
70,7 
29,1 
Hollanda 
25,5 
36,3 
5,2 
67 
32,3 
İngiltere 
36,5 
18,5 
11,8 
66,8 
32,7 
İzlanda 
44,3 
8,6 
5,9 
58,8 
41,2 
İrlanda 
39,3 
14,8 
7,1 
61,2 
38,4 
İspanya 
28,2 
35,3 
7,5 
71 
28,7 
İsveç 
36,3 
29,1 
8 
73,4 
26,6 
İsviçre 
42,9 
25,5 
8,3 
76,7 
23,3 
İtalya 
30,9 
29,5 
8 
68,4 
31,7 
Japonya 
30,6 
38,5 
10,3 
79,4 
20,6 
Kanada 
46 
15,4 
12,1 
73,5 
26,5 
Güney Kore 
28 
19,5 
12 
59,5 
40,4 
Lüksemburg 
36,3 
27,9 
7,5 
71,7 
28,2 
Macaristan 
24,8 
30,5 
4,7 
60 
40,1 
Meksika 
26,5 
16,9 
3,4 
46,8 
53,2 
Norveç 
43,3 
22,9 
2,5 
68,7 
31,2 
Polonya 
18,2 
41,4 
4,6 
64,2 
35,8 
Portekiz 
24,5 
31,7 
4,1 
60,3 
39,5 
Slovakya 
22,3 
39,6 
1,8 
63,7 
36,2 
Türkiye 
23,7
 
20,8
 
3,2
 
47,7
 
52,4
 
Yeni Zelanda 
59,6 
0 
5,2 
64,8 
35,2 
Yunanistan 
23,3 
36,1 
4,5 
63,9 
35,8 
OECD 
34,4 
26,1 
6,5 
67 
32,9 
EU 15 
33,2 
28,8 
6,2 
68,2 
31,4 
Kaynak: OECD, 
Revenue Statistics 1965-2004 
2003 yılı itibarıyla Türkiye’de, toplam vergi gelirinin GSYİH’ya oranı her ne 
kadar OECD ortalamasının altında ise de 1990–2003 döneminde toplam vergi 
gelirinin GSYİH’ya oranı artışında birinci sıradadır. OECD üyesi birçok ülkede 
toplam vergi gelirinin GSYİH’ya oranında düşme yaşanırken, Türkiye’de vergi 
düzeyi 2003 yılında 1990 yılına göre % 65, yıllık ortalamada ise % 3,6 oranında 

---

51 
artmıştır. Bu dönemde vergi düzeyleri yüksek oranlarda artan diğer ülkeler Güney 
Kore, Portekiz ve Yunanistan olmakla beraber artış oranları yine de Türkiye’nin çok 
gerisindedir. 1990-2003 döneminde yaşanan krizler ve GSYİH’daki düşmeler 
dikkate alınsa bile vergi seviyesindeki artış yine de yüksek görünmektedir. Ayrıca, 
Türkiye’de vergi oranlarındaki yüksekliğe rağmen toplanan vergi gelirinin 
GSYİH’ya oranının diğer ülkelere göre düşük olması, vergi açısından kayıt dışı 
ekonominin varlığına ve hala bu konuda kat edilecek mesafe olduğuna açık bir 
delildir. 
Ancak, bu konuda vergi geliri ile birlikte göz önünde bulundurulması gereken 
bir diğer husus da vergide adalet ilkesidir. Bu bağlamda, vergi gelirleri içinde dolaylı 
vergilerin payına bakıldığında, Türkiye’nin Meksika’dan sonra en yüksek paya sahip 
ikinci ülke olduğu görülmektedir. 1990-2003 döneminde toplam vergi gelirindeki 
artışın en önemli nedenini dolaylı vergilerdeki artış oluşturmaktadır. Mal ve 
hizmetlerden alınan vergilerin toplam vergi gelirlerine oranı 1990 yılında % 28, 1995 
yılında % 38, 2000 yılında % 42, 2003 yılında ise % 52’ye yükselmiştir. Dolaylı 
vergilerin GSYİH’ya oranı 1990, 1995, 2000 ve 2003 yıllarında sırasıyla % 6, % 9, 
% 14 ve % 16 olarak gerçekleşirken gelir ve kurumlar vergisinin GSYİH’ya oranı % 
7, % 6, % 10 ve % 8 olarak gerçekleşmiştir. Dolayısıyla vergi gelirinin dağılımına 
bakıldığında her ne kadar 1990-2003 döneminde toplam vergi geliri ve bunun 
GSYİH’ya oranı artmakta ise de verginin kayıt dışı istihdam ile ilişkisini daha yakın 
olarak gösteren gelir ve kurumlar vergisinin gerek toplam vergi gelirine gerekse 
GSYİH’ya oranının çok önemli bir artış göstermemesi, kayıt dışı istihdam ve kayıt 
dışı ekonomi ile etkin bir şekilde mücadele edilmemesinin faturasının dolaylı 
vergilerdeki artışlar yoluyla tüm topluma çıkarılması ve vergide adalet ilkesinden 
uzaklaşılması şeklinde kendini göstermektedir. 
İşletmelerin ve bireylerin ödeme gücü dikkate alınmadan yapılan özellikle 
katma değer vergisi (KDV), özel tüketim vergisi (ÖTV) ve diğer dolaylı vergilerdeki 
yüksek oranlı artışlar, işletmelerin mali dengesini olumsuz etkilemekte ve kayıt dışı 
istihdam için bir neden oluşturmaktadır. Bunun yerine ekonominin büyük bir kısmı 

---

52 
kayıt altına alarak gelir ve kurumlar vergisi gelirlerinin artırılması ve dolaylı vergi 
oranlarının düşürülmesi kayıtlı istihdamı özendirici etki yapacaktır.