KiMYƏVİ reaksiyalarin təSNİfati

KİMYƏVİ REAKSİYALARIN TƏSNİFATI

Motivasiya

BİBÖ

BİBÖ cədvəli üçün suallar

• 1.Kimyəvi reaksiyaları necə təsnif edə bilərsiniz?
• 2.Kimyəvi reaksiyaların ekzotermik və endotermik reaksiyalara ayrılması hansı əlamətə əsasən müəyyən edilir?
• 3.Birləşmə və parçalanma reaksiyaları haqqında nə deyə bilərsiniz?
• 4.Əvəzetmə və dəyişmə dedikdə nə başa düşürsünüz?
• 5.Katalizator nədir?Reaksiyada katalizatorun iştirakı nəyə xidmət edir?
• 6.Fotosintez reaksiyası harda gedir?

Tədqiqat sualı

Kimyəvi reaksiyalar hansı qanunauyğunluqlara əsasən təsnif edilir?

Reaksiyaların təsnif olunduğu əlamətlər

• 1. Reaksiyaya daxil olan və alınan maddələrin sayına görə 4 qrupa bölünür.
• 2. Reaksiyanın istilik effektinə görə 2 qrupa bölünür:Endotermik və ekzotermik.
• 3. Katalizator iştirakına görə 2 qrupa bölünür.Katalitik və qeyri katalitik.
• 4. Reaksiyanın dönənliyinə görə 2 qrupa bölünür.Dönən və dönməyən.
• 5. Reaksiyalar həcmin bütün nöqtələrində və ya fazalararası səthdə getməsinə görə 2 qrupa bölünür.Homogen və heterogen.
• 6. Elementlərin oksidləşmə dərəcələrinin dəyişməsinə görə 2 qrupa bölünür.
• 7. Mənşəyinə görə – şərti olaraq 2 qrupa bölmək olar:Üzvi,q/üzvi və biokimyəvi.
• 8. Reaksiyanın mexanizminə görə qrupa bölünür.İon və zəncirvari sərbəst radikal mexanizmi.

I əlamət. Reaksiyaya daxil olan və alınan maddələrin sayına görə

• 1. Birləşmə reaksiyaları – bir neçə maddədən yalnız bir maddə alınır.
• a) Bəsit maddələr arasında 2Ca + O2 = 2CaO
• b) Bəsit və mürəkkəb maddələr arasında 2CO + O2 = 2CO2
• c) Mürəkkəb maddələr arasında 3CaO + P2O5 = Ca3(PO4)2

CaCO3 + H2O + CO2 = Ca(HCO3)2

• Ümumi halda: A + B + ∙∙∙ = C
•  Daha sadə maddələrdən mürəkkəb maddələrin alınması sintez adlanır.

2.Parçalanma reaksiyaları – bir maddədən bir neçə maddənin alınmasıdır.

• 2.Parçalanma reaksiyaları – bir maddədən bir neçə maddənin alınmasıdır.
• a) Məhsullar bəsit maddələrdir:2HgO->2Hg + O2
• b) Məhsullar mürəkkəb maddələrdir:Ca(HCO3)2->CaCO3 + H2O + CO2

2Fe(OH)3->Fe2O3 + 3H2O 2H3PO4 ->H4P2O7 + H2O

• c) Məhsulun biri bəsit, qalanları mürəkkəb maddələrdir:2H2O2->2H2O + O2

4HNO3->4NO2 +O2 + 2H2O 2KMnO4->K2MnO4 + MnO2 + O2

NH4NO2->N2 + 2H2O

• d) Məhsulun ikisi bəsit, qalanları mürəkkəb maddələrdir:2AgNO3->2Ag + 2NO2 + O2
• Ümumi halda: A = B + C + ...
•  Maddələri daha sadə maddələrə parçalamaqla onların tərkibinin öyrənilməsi üsulu analiz adlanır.

3. Əvəzetmə reaksiyaları – mürəkkəb maddə ilə bəsit maddə arasında baş verir. Bu zaman bəsit maddənin atomları mürəkkəb maddənin tərkibindəki elementlərdən birinin atomlarını əvəzləyir:

• 3. Əvəzetmə reaksiyaları – mürəkkəb maddə ilə bəsit maddə arasında baş verir. Bu zaman bəsit maddənin atomları mürəkkəb maddənin tərkibindəki elementlərdən birinin atomlarını əvəzləyir:
• Zn + 2HCl = ZnCl2 + H2 Mg + CuSO4 = MgSO4 + Cu

2Na + 2HOH = 2NaOH + H2 Cl2 + 2NaBr = 2NaCl + Br2

• Ümumi halda: A+BX=AX+B A+BX=AB+X
• 4. Dəyişmə və ya mübadilə reaksiyaları – iki mürəkkəb maddə arasında onların tərkib hissələrinin dəyişməsi ilə baş verir.
• NaCl + AgNO3 = AgCl + NaNO3 çöküntü alınır
• NaCl + H2SO4(qatı) = NaHSO4 + HCl qaz ayrılır
• KOH + HNO3 = KNO3 + H2O su əmələ gəlir
• Ümumi halda: AB+CX=AC+BX AB+CX=AX+BC
•  Əsaslarla turşular arasında normal duz alınması ilə başverən reaksiya neytrallaşma reaksiyası adlanır.

II əlamət. Reaksiyanın istilik effektinə görə

• 1. Endotermik reaksiyalar – istiliyin udulması ilə baş verir. (−Q və ya H > 0). H – entalpiya adlanır.
• N2 + O2 = 2NO −Q; ( H > 0) “ildırım çaxanda”
• 2KClO3 = 2KCl + 3O2−Q; ( H > 0) Bertolle duzu
• H2SiO3 = SiO2 + H2O −Q; ( H > 0)
• 2. Ekzotermik reaksiyalar – istiliyin ayrılması ilə baş verir. (+Q və ya H < 0)
• C + O2 = CO2+Q; ( H < 0) kömürün yanması
• 2NO = N2 + O2 + Q; ( H < 0)
• CH4 + 2O2 = CO2 + 2H2O +Q; ( H < 0) (təbii qazın yanması)
• 3Fe3O4 + 8Al = 9Fe + 4Al2O3 +Q; ( H < 0) (termit qaynağı reaksiyası)
•  O2-nin bütün reaksiyaları ekzotermikdir, yalnız azotla (N2) reaksiyasından başqa.

III əlamət. Katalizator iştirakına görə

IV əlamət. Reaksiyanın dönənliyinə görə

V əlamət. Reaksiyalar həcmin bütün nöqtələrində və ya fazalararası səthdə getməsinə görə

VI əlamət.Elementlərin oksidləşmə dərəcələrinin dəyişməsinə görə

VII əlamət.Mənşəyinə görə

VIII əlamət.Reaksiyanın mexanizminə görə

2Mg + O22MgO reaksiyası

• birləşmə reaksiyasıdır
• oksidləşmə-reduksiyadır
• ekzotermik reaksiyadır
• dönən deyil
• katalitik deyil
• heterogen reaksiyadır

Ümumiləşdirmə

Yaradıcı tətbiqetmə

Aşağıda verilmiş cədvəli tamamlayın.

Refleksiya

Biz kimyəvi reaksiyaların hansı təsnifatlarını öyrəndik?

Ev tapşırığı

Diqqətiniz üçün təşəkkürlər.