M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
620
Amerika ədəbi əlaqələrinin öyrənilməsi, bu əlaqənin ədəbiyyatımızın inkişafına t əsiri məsələlərinin araşdırılması olduqca aktualdır, əhəmiyyətlidir. “Giriş”də Azərbaycan-Amerika əlaqələrinin tarixinə qısaca nəzər salan Gül
ər Həsənova bu sahədə görülən işlər barədə müfəssəl məlumat verir, mövzuya dair yazılmış əsərləri xronoloji ardıcıllıqla qeyd edir və bu prosesin davamı kimi müst əqillikdən bəri təxminən 15 illik dövrün tərcümə əsərlərinin tədqiqata cəlb etdiyini vurğulayır. T ədqiqatçının yazdıqlarından bəlli olur ki, son 15 il ərzində ABŞ ədəbiyyatından Azərbaycan dilinə edilmiş tərcümələr, eyni zamanda ABŞ-da Az ərbaycan ədəbiyyatı ilə bağlı olan və yaxud mövzu, məzmun etibarı ilə bu və ya dig ər dərəcədə milli söz sənətimizdən bəhs edən tərcümə və araşdırmalar dissertasiyanın tədqiqat predmetidir. Gül
ər Həsənova tədqiqatının məqsəd və vəzifələrini konkret müddəalarla t əqdim edir. Dissertasiyada həmin müddəalar ardıcıllıqla izlənilir, müvafiq elmi- n əzəri ümumiləşdirmələr aparılır, qənaətlər hasil olunur. T ədqiqatın elmi yeniliyi haqqında yazan müəllif qeyd edir ki, dissertasiyada keç ən yüzilliyin sonu, yeni əsrin əvvəllərində Azərbaycan-Amerika ədəbi əlaqələrinə xidmət edən tərcümə və araşdırmalar haqqında ilk dəfə monoqrafik t əhlil aparılmış, ilk dəfə 15 illik bir dövrün tərcümə ədəbiyyatı elmi-nəzəri baxımdan təhlil olunmuş, dəyərləndirilmişdir. “Giriş”də həmçının dissertasiyanın n əzəri metodoloji əsası haqqında, işin nəzəri-təcrübə əhəmiyyəti barədə, araşdırmanın aprobasiyası və strukturu barədə qənaətbəxş məlumat verilmişdir. D issertasiyanın “Milli tərcümə sənətimiz və Azərbaycan-Amerika mədəni əlaqələr tarixində tərcümə ədəbiyyatının yeri” adlı I fəsil özündə “Azərbaycanda b ədii tərcümə tarixi və tərcüməşünaslıq”, “Amerika ədəbiyyatının Azərbaycanda t ərcüməsi, nəşri və tədqiqi” adlı iki yarımsərlövhəni ehtiva edir. Az ərbaycanda bədii tərcümə tarixi və tərcüməşünaslıqdan bəhs etməzdən əvvəl iddiaçı doğru olaraq bədii tərcümə problemlərindən, onun xarakterik , özün
əxas xüsusiyyətlərindən, ona verilən tələblərdən, tərcümənin xalqlar arasında 621
münasib ətlərdə, ədəbi-mədəni əlaqələrin möhkəmləndirilməsinə yerindən, rolundan söz açır, sonra Azərbaycan bədii tərcümə tarixində mühüm rol oynamış C.Cabarlı, S.Vurğun, M.Müşfiq, R.Rza, S.Rüstəm, M.Rəhim, M.Arif, Ə.Şərif, Ə.Hüseynzadə, Ü.Hacıbəyli, M.Seyidzadə, B.Musayev, Ə.Məmmədxanlı, M.İbrahimov, M.Rəfili, C.Cahanbəxş, M.Rzaquluzadə, M.Hüseyn, A.Əfəndiyev, C.M
əmmədov, Ə.Ağayev, C.Əzimov, V.Tahirbəyov, Ş.Qurbanov, C.Nağıyev, Ə.Cəmil, S.Məmmədzadə kimi istedadlı, mahir tərcümələri qədirbilənliklə xatırlayır. Tədqiqatçı XIX əsrin əvvəllərindən başlanan və sürətlə inkişaf edən Az ərbaycan-rus əlaqələri ilə tərcümə işinin yeni mərhələyə qədəm qoyduğunu, t ərcümə ədəbiyyatının həm keyfiyyət, həm kəmiyyət baxımından haqlı olaraq xeyli ir əlilədiyini yazır. Təqdirəlayiqdir ki, iddiaçı Azərbaycanda tərcümə tarixi və mövcud m ənzərəni təsvir etməklə kifayətlənmir, eyni zamanda, tərcümə sah əsindəki nöqsanların, bir sıra qüsurlu prinsip və qənaətlərin “özbaşınalıq və kustarçılığın” aradan qaldırılması üçün təklif və təşəbbüslərlə çıxış edir.Xüsusi vurğulamağa ehtiyac var ki, tərcümə ilə bağlı problemlərdən, tərcüməyə verilən t ələblərdən onun elmi-nəzəri aspektlərindən bəhs edərkən G.Həsənova milli və əcnəbi mütərcimlərin, tərcümə nəzəriyyətçilərinin irsindən gətirdiyi, tutarlı, sanballı, sitatlarla özünün irəli sürdüyü mülahizələri məharətlə əlaqələndirir, fikirl ərini əsaslandırır. I f əslin 2-ci yarımsərlövhəsi Amerika ədəbiyyatının Azərbaycanda t ərcüməsi, nəşri və tədqiqi” adlanır. İddiaçı son iki yüz ildə rus və ingilis dilində olan t ərcümələrin həm kəmiyyət, həm də keyfiyyət baxımından üstünlük təşkil etdiyi q ənaətini bölüşdükdən sonra Amerika ədəbiyyatının yaranması, inkişafı m ərhələlərini qeyd edir, onun görkəmli nümayəndələri və ədiblərinin məşhur əsərləri haqqında məlumat verir. T ədqiqatçı Amerika yazıçılarının əsərlərinin həm rus dilindən, həm də orijinaldan Az ərbaycan dilinə tərcümə edildiyini yazır. Ceyms Fenimor Kuper, Henri Lonqfello, Edqar Allan Po, Uilyam Sidni Porter, Cek London, Teodor Drayzer, V aşınqton İrvinq, Şervard Anderson, Epton Sinkler, Con Rid, Uilyam
622
Folkner, Ernest Heminquey kimi klassik Amerika yazıçılarından Azərbaycan dilinə t ərcümə olunmuş bədii nümunələri təhlil edir, dəyərləndirir. Yaxşı haldır ki, iddiaçı tərcümə nümunələrini mövzu, dil, üslub, sənətkarlıq probleml
əri aspektindən təhlil edərkən sahə mütəxəssislərinin mövcud elmi-nəzəri irsind
ən yaradıcılıqla istifadə edir, yeri gəldikdə özünün cəsarətli fikir və mülahiz
ələrini irəli sürür. O, “tərcümə edilibsə, deməli yaxşıdır” – prinsipini q ətiyyən qəbul etmir, o mükəmməl tərcümənin, peşəkar işin tərəfdarıdır və pisə “pis”, yaxşıya “yaxşı deməyi bacarır. G.Həsənova Uilyam Sidni Porterin – O'Henri t əxəllüsü yazıçının 17 hekayədən ibarət kitabı ilə bağlı yazır: “Ümumiyyətlə, O'Henri nin bütöv bir kitabının Azərbaycan nəşrini alqışlamaq lazımdır. Bununla bel ə, gözəl bir ədəbi hadisə olacaq kitabın çatışmazlıqları, ümumən xoş olan t əəssüratı azacıq da olsa, korlayır. Bəzi tərcümələrin zəifliyini, aşağı səviyyəsini ortaya qoymaq üçün is ə onların nə rus dilində tərcüməsinə, nə də ingilis dilində orijinalına müraciət etməyə belə ehtiyac qalmır. Məsələn, Əşrəf Hacıyevin tərcümə etdiyi “İncəsənətə məhəbbət naminə” hekayəsində belə bir cümlə var: “Verdiyi d ərslərə görə ağır pul qazanır, ancaq yüngülcə öyrədir.” Məlum məsələdir ki, Az ərbaycan dilində “ağır pul” deməzlər və yaxud həmin mütərcimin öz dilimizə çevirdiyi “Himeneyin m əlumat kitabı” hekayəsində oxuyuruq: “Bəlkə də bunlar fiqural adlandırılan şeirlər cərgəsinə daxildir. Bu cür şeirlər qayda-qanunları təhqir edir, ancaq poçt bunları buraxır.” Aydındır ki, orijinalda “məcazi” mənasını verən “fiqural” sözünü müt ərcim yumor xatirinə rus dilində olduğu kimi saxlamış bizim t ərcüməçi isə fərqinə varmadan onu eyni ilə ana dilimizdə s əsləndirmişdir.”(səh.40). Tədqiqatçının sitatı uzun olsa da, yerinə düşür, m əqbuldur, məqsədəuyğundur və məqsədyönlüdür. O.Ş. Andersonun ana dilinə tərcümə olunmuş “Meşədə ölüm” hekayəsinin dilimizd
əki variantını təhlili edərkən yazır: “Meşədə ölüm” hekayəsinin bir yerində oxuyuruq: “Sonra o, q əssab dükanına gedir və bir qədər it əti istəyir.O, on-on beş sent x
ərclədikdən sonra nəsə istəyir.” Əslində, hekayənin orijinalında qoca qadın “it
əti” yox, “it üçün ət” istəyir. (səh.53) Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|