M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
148
«palıd kimi» adam qızılgül kolluğuna düşürük»; «Bol arpa götürəcəyimizə inandığımız şırımlarda qəmgin, hüznlü otlar ağalıq edir, hər yeri alaq otu basmışdır. Təbiətdən gələn bu təhlükə dalğası hər yeri basmış, süpürüb alt-üst etmişdi»; «Onun yorğun və həyəcanlı sifəti yaşlı bir adamın müsibətlərini xatırladır»; «Bu bəlanın, bu qədər dərd-qəmin hansı ifadələrlə yazılacağını özüm- özümd ən soruşuram… gərək dəryalar mürəkkəb, qamışlar qələm olsun!»; «Gözl ərim qanlı göz yaşları axıdır», «Bütün dünya mənim şikayətlərimdən x əbərdardır, bədbəxt taleyimsə heç vaxt ayılmayacaqdır» - kimi cümlələr bir t ərəfdən müəllifin fikrini tam və düzgün çatdırmağa xidmət edirsə, digər tərəfdən d ə əsəri oxunaqlı, canlı edir. C.Hacıbəyli «yanaqları çuxurlanmış, arıq bədənli», «həmişə xırıldayan» Xanlıq K ərimi də unutmadığını, onun qolunun, ya da çiyninin üstünə qoyduğu qızılquşla müt əmadi ova çıxdığını, quşu ovun üstünə buraxdığı zaman bacardığı qədər hay- küyl ə ona ürək-dirək verdiyini, ruhlandırdığını da yaxşı xatırlayır: «Onun ovun dalınca göndərdiyi quşun arxasınca «atam», «anam», «qoçum», «mənim quzum» dediyini b əzən indi də eşidirəm, «Sənin gözlərinə dönüm», «Dədəm sənə qurban», «S ənin məmələrini yeyim» kimi məni valeh edən cümlələri indi də qulaqlarımdadır.
Erm əni vəhşiliyinin ifşası
Ceyhun Hacıbəyli yaradıcılığında diqqəti çəkən mövzulardan biri də erməni m əsələsi, erməni vəhşiliyi, erməni xəyanəti, erməni faşihəliyi, erməni hiyləsi və m əkridir. Onun 1918-ci il mart qırğını haqqında 28 noyabr 1920-ci ildə qələmə aldığı məqalə (Salman Mümtaz adına ARDƏİA, f.649, siyahı 3, saxlama vahidi №1) dövrün mənzərəsini işıqlandırmaq baxımından əhəmiyyət kəsb edir. Haqqında b əhs etdiyimiz memuarda da C.Hacıbəyli nə az, nə çox 59 dəfə murdar ermənilərin adlarını çəkərək onların insana yanaşmayan xislət və əməllərindən bəhs edir. 149
Uşaqlıq illərindən xatırladığı tanınmış həcv ustası, dükan sahibi Mirzə Cəfərin bir əsərinin məzmunundan bəhs edərkən, göstərir ki, müəllif burada siyasi hadisələrə toxunur, yunan-türk müharib əsi zamanı – ermənilərin osmanlılara hürdüyü dön
əmin mənzərəsini verir. Parisin hündür yerl ərinin birində salınmış xiyabanda tamaşa göstərən, milli musiqini dinl əyərək gəzişən, istirahət edən, oxuyan-yazan müsəlman gənclərinin h ərəkəti paxıllıqdan qoca erməniləri haldan çıxarır: «Gənclərin inadkarlıqla işləməsi, erməni gənclərinin isə ləng tərpənməsi qoca erməniləri açıq-aşkar əsəbləşdirir və bəzən bu, onların öz arasında küsüşməsinə, dalaşmasına səbəb olurdu». Mü əllif yazır ki, ermənilər zahirən özlərini Qərbçi kimi göstərir və arvadla rının sayəsində malik olduqları mülk, malikanə və torpaq sahələrini əllərində saxlayırdılar. Əmlak münaqişələrində ermənilər münsiflər məhkəməsi hakiml
ərini «irqi münaqişələr»ə cəlb edəndə hakimlər adətən, öz dindaşlarına susmağı, lazım gələrsə hətta g… verməyi tövsiyə edir, eyni zamanda dostyana m əzəmmət etməyi də unutmurlar. C.Hacıbəyli qeyd edir ki, hakimlər erməniləri iki yoldan birini seçm əyi məsləhət bilirdilər: «…ya siz tamamilə avropalaşmalısınız, y əni yunan-avropa bazarına daxil olmalısınız və bu halda bəzi maymaqlar sizin arvadlarınıza baxırlarsa, siz əsəbləşməməlisiniz, ya da istəyirsinizsə… arvadlarınızı evdən bayıra çıxartmayın, onları örpəyə bürüyün». Memuaristin bir yuxusunda t əsvir etdiyi hadisə ilgincdir. O, ermənilərlə bir yığıncaqdadır. İclası patriarx aparır. Ermənilər bizə xoş sözlər deyir, lakin səhər yeməyi təklif etmirlər. Xeyli sonra yem əyə Tunis balığından hazırlanmış konserv verirlər. Mən onu qonşu stolda
əyləşənlərə təklif edirəm və yeməyimə heç nə qalmır. Bu zaman mənə sosiska verirl ər. Müsəlman olduğum üçün mən onun heç dadına baxmıram. Bu yuxu il
ə müəllif erməni patriarxının erməni cəmiyyətindəki rolunu göstərməklə yanaşı, onların xəbisliyinə, qonağa qarşı qeyri-etik münasibətlərinə işarə verir. Erm ənilərin qorxaqlığını göstərən səhnəni də müəllif məharətlə təsvir edir: «Erm əni terrorçular bizə qarşı həmişəki kimi xəyanətkar hərəkət etmək istəyirdilər. 150
Onlardan biri bizim p əncərəyə yaxınlaşır. Az sonra mən böyük bir revolveri paltomun cibind ə gizlədərək bayıra çıxıram. Terrorçu qrupun üzvləri əllərində qılınc meydan sulayırlar. Revolverin olduğunu hiss etdirən kimi onlar çul kimi yer ə sərilir, şalvarımın əvəzlərinə sarılırlar. Erməni terrorçuların öz məqsədlərinə çatmaq üçün h ər cür şərəfsizliyə, alçaqlığa əl atdığını yazan C.Hacıbəyli göstərir ki, doğrudur, erməni burjuaziyası terrorçu təşkilatların tələblərini ödəyir, onları yedirir, onlara maliyy ə dəstəyi göstərirlər. Xidmətdən boyun qaçıran isə dərhal amansızcasına qətlə yetirilir: «Bu axırıncılar arasında bir nəfər adlı-sanlı bankir D əmirovu yaxşı xatırlayıram. O, istənilən məbləği verməkdən boyun qaçırdığına gör ə həmin andaca qətlə yetirildi. Rus-yapon müharib əsinin qızgın vaxtında fürsətdən istifadə edən erməni terrorçular xüsusi il ə fəallaşmışdılar. İş o həddə çatmışdı ki, onlar rusları da hədəfə alırdı. C.Hacıbəyli yazır ki, başlarını itirmiş nüfuzlu ruslar çıxış yolu axtarırdı. Bel
əliklə, onlar “dahi” ideyalarını «parçala və hökm sür» prinsipini işə saldılar və müs
əlmanlarla erməniləri üz-üzə qoydular. Əsərdə, ümumiyyətlə Qafqazda rus siyas
ətini faş və ifşa edən məqamlar çoxdur. Bu barədə bir qədər sonra bəhs ed əcəyik. 1905-ci ild ə ermənilərin törətdiyi vəhşilikləri xatırlayan müəllif yazır ki, Bakının, digər şəhərlərin, kəndlərin yüzlərlə evləri ağına- bozuna baxmadan alt-üst olundu, külli miqdarda əhalisi yandırıldı, vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Ceyhun bəy qeyd edir ki, qırğın bir müddət sonra başa çatsa da, kiçik bir hadisədən hər an yenid ən od tutub alışmağa hazır idi. Belə də oldu. 1918-ci ildə ermənilər Bakıda, Az ərbaycanın digər bölgələrində xalqımıza qarşı tarixdə görünməmiş vəhşilik tör ətdilər. Bu qırğın Qafqazın yenidən bolşeviklər tərəfindən ələ keçirilməsinə yardım etdi. Hər iki cəbhənin şovinistləri etiraf edirdi ki, sovetləşmədən sonra bu regionda qırğının olmaması onu deməyə əsas verir ki, bu xalqların böyük kütləsi münaqişədən kənardır və qırğın siyasət adamları tərəfindən törədilmişdir.
Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|