Microsoft Word Agrosanoat majmuasi iqtisodiyoti Darslik 2006. doc
Agrosanoat majmuasi ishlab chiqarish infratuzilmasining
Yüklə 3,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5.2. Agrosanoat majmuasi ishlab chiqarish infratuzilmasining
ahamiyati , iqtisodiyotdagi o’rni va hozirgi holati 2004 yilda Respublika qishloq xo’jaligida ko’rsatilgan xizmatlar tarkibida 34% g’alla-don o’rishga, 25,2% shudgorlashga, 16,3 qishloq xo’jaligi texnikalariga ehtiyot qismlari yetkazib berishga, 7,6 % yuk tashish avtomobillarini hamda qishloq xo’jalik mashinalarini ta’mirlashga, 2,2% transport xizmatlarga, 1% ma’danli o’g’itlarni kiritish va o’simliklarni zararkunandalarga qarshi kimyoviy kurashiga, 0,2% chorvachilik fermalariga texnik xizmat ko’rsatishga va 13,5% boshqa turdagi xizmatlar ulushiga mos kelgan. * Mamlakat agrosanoat majmuasi ishlab chiqarish infratuzilmasi juda katta ahamiyatga ega. Chunki, ishlab chiqarish infratuzilmasisiz agrosanoat majmuasida mo’’tadil faoliyat yuritishi mumkin emas. Ishlab chiqarish infratuzilmasi agrosanoat majmuasida ishlab chiqarishning uzliksiz tashkil etilishini ta’minlaydi. Agarda har bir korxona barcha ish va xizmatlarni o’zi bajarishga harakat qilsa, bu juda qimmatga tushadi. Ko’p holatlarda buni amalga oshirish mumkin ham emas. Masalan, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishni tashkil etish uchun urug’lik, yoqilgi – moylash materallari, ma’danli o’g’itlar, turi kimyo mahsulotlari, dori-dormonlar, elektr, suv ta’minoti, kadrlar yetishtirish, aloqa xizmatlari ko’rsatish, xo’jalikda mavjud texnikalarni ta’mirlash ishlari va boshqalarni olaylik. Bu ish va xizmat turlarini bir xo’jalik bajarishi uchun qanchadan qancha mutaxassis, transport, texnikalar va boshqa resurslar kerak bo’ladi. Bu xizmatlarni tashkil etish uchun xo’jalikda na mutaxassislar, na moliyaviy resurslar yetarli. Chunki, ayrim xizmat turlari ta’minoti bir xo’jalik uchun emas, balki o’n, yuzlab va minglab tashkilotlarga xizmat ko’rsatadi. Masalan, elektr bilan ta’minlash va h.k. Ularni har bir xo’jalik o’zi aholida * Xalq so’zi 2005 yil 25 mart, 2 bеt 78 tashkil eta olmaydi. Shu sababli ham bu ish va xizmat turlari aholida mustaqil tizimlarni tashkil etadi. Agrosanot majmuasi ishlab chiqarish infratuzilmasi iqtisodiyotda katta o’rinni egallaydi. Eng avvalo, bu ish va xizmatlar ishlab chiqarishning rivojlanishiga olib keladi. Iqtisodiyot rivojlangan sari esa, infratuzilma xizmatlariga talab ortadi. Natijada, ishlab chiqarishning samaradorligi oshadi. Mehnatga layoqatli aholining katta qismi infratuzilmaga ish joylashadi. Iqtisodiyoti rivojlangan davlatlarda jami ishlayotganlarning 60-70 foizi xizmat ko’rsatish tizimida ishlaydi. Bizda esa bu ko’rsatkich 14 foizdan kamroq. Natijada qishloq xo’jaligi korxonalari o’ziga xos bo’lmagan ko’pgina xizmat turlarini o’zlari bajaradilar. Bu yoqilg’i – moylash materiallari, ma’danli o’g’itlarni xo’jalikka olib kelish va boshqa faoliyatlardir. Qishloq xo’jaligi korxonalari o’ziga xos bo’lmagan faoliyatlar bilan shug’illanganliklari ishlab chiqarishning samardorligi kutulgan darajada ijobiy bo’lmasligiga olib kelishi mumkin. Agrosanoat majmuasi, ayniqsa, qishloq xo’jaligi ishlab chiqarish infratuzilmasining shakllanishiga ko’plab omillar va mavjud sharoitlar ta’sir ko’rsatadi. Jumladan, mintaqaning tuproq-iqlim sharoitlari, yerning relefi, suv bilan ta’minlanishi, yo’llarning mavjudligi, holati va magistral yo’llarga uzoq-yaqinligi, ishlab chiqarish ob’yektlarining (korxonalar, firmalar) joylashishi, ishlab chiqarishning ixtisoslashishi, ishlab chiqarishda qo’llanilayotgan texnologiyalar va boshqalar. Ushbu omillar ta’sirida qishloq xo’jaligi infratuzilmasi shakllanadi va rivojlanadi. Infratuzilma qishloq xo’jaligi ishlab chiqarishini jadal rivojlantirishga ijobiy ta’sir ko’rsatadi, qishloq xo’jaligi tarmoqlarini asta - sekin ayrim xizmat ko’rsatish funktsiyalaridan ozod qiladi. Bu xizmatlar infratuzilmaning ixtisoslashgan korxona va tashkilotlari tomonidan bajariladi. Bu iqtisodiy samaradorlikning oshishiga olib keladi. Qishloq xo’jaligi ham asosan, ishlab chiqarish jarayoni bilan shug’ullanadi. Natijada, barcha ishlarning o’z agrotexnik muddatlarida sifatli bajarilishi ta’minlanadi. Lekin hozirda infratuzilma bajarishi kerak bo’lgan juda ko’plab ish va 79 xizmatlar qishloq xo’jaligi korxonalari tomonidan bajarilmoqda. Bu, o’z navbatida, ayrim ishlarning sifatsiz va katta xarajatlar evaziga bajarilishiga olib kelmoqda. Ikkinchi tomondan, mavjud infratuzilma ham samarali va sifatli faoliyat ko’rsatadi. SHulardan biri ko’rsatilayotgan xizmatlar bazorida raqobat muhitining pastligi, ko’pgina hollarda umuman yo’qligi, xizmatlar sifatining juda pastligidir. SHu sabali bu borada ham qilinadigan ishlar juda ko’p. Respublikada agrosanoat majmuasining ishlab chiqarish infratuzilmasi ma’lum darajada rivojlangan. Ayniqsa, paxta va bug’doy yetishtirish uchun hizmat ko’rsatadigan infratuzilma yaxshi rivojlangan. Bu yo’nalishdagi ishlar davlatning qattiq nazorati ostida rivojlantirilmoqda. Respublikada paxta tolasini eksport qilish bilan shug’illanadigan 20 ta ixtisoslashgan paxta terminallari tashkil etildi. Hozirda ularning bir paytda tola saqlash imkoniyati 352 ming tonnani tashkil etadi. Bu boradagi ishlarni yanada rivojlantirish belgilangan. Respublikada paxta tolasini eksport qilish ushbu terminallardan tashqari Respublika tovar-xomashyo birjasi yordamida amalga oshriladi. O’zbekiston Respublikasi tovar-xomashyo birjasi 120 ta filialga va 70 mingdan ortiq mijozlarga ega. Uning mijozlari 44 davlatning iqtisodiy sub’yektlari hisoblanadi. paxtachilikda ishlab chiqarish infratuzilmasida transportning ahamiyati katta. 1991 yilda paxta tolasini eksport qilishga xizmat ko’rsatadigan “O’ztashqitrans” DAK tashkil etildi. U FIATA ning a’zosi xisoblanadi. Kompaniyaning 9 ta sho’’ba korxonalari bo’li., ular bir yilda 1,5 mln tonna yukni eksport va import qiladi. paxta tolasini eksport qilishda davlat tashqi savdo aktsionarlik kompaniyasi “O’zmarkazimpeks” 1998 yilda tashkil etildi. Uning yillik paxta tolasini sotish hajmi 25 ming tonnani tashkil etadi. 1991 yilda qishloq xo’jalik mahsulotlarini eksport qiladigan va yangi texnika va texnologiyalarni importi bilan shug’illanuvchi “O’zprommashimpeks” DAK tashkil etildi. Ushbu kompaniya yiliga 300 ming tonna paxta tolasini 35 ta davlatga eksport qiladi. Respublikada “O’zinterimpeks” davlat tashqi savdo aktsionarlik kompaniyasi tashkil etilgan va uning sho’’ba korxonalari yiliga 300 ming tonna tolani eksport qiladi. Kompaniyaning yillik pul aylanmasi 350 mln. AQSH dollarini tashkil etadi. 1992 80 yilda “O’rta Osiyo Trans” DAK paxtachilik tarmog’i ishlab chiqarish infratuzilmasining asoslaridan biri hisoblanadi. Respulikada chorvachilik tarmoqlari uchun xizmat ko’rsatadigan infratuzilma mavjud ammo ular yetarli darajada rivojlanmagan. Yüklə 3,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|