Microsoft Word Elsever m kitab doc

 
62
                                
a
b
l
D
C


                                    (22) 
 
Mütləq xətanı təyin etmək üçün düstur tapaq. 
Əvvəlcə funksiyanın tam diferensialını tapılır: 
 
  
da
a
C
db
b
C
dl
l
C
dD
D
C
dC












    (23) 
 
və (22) bərabərliyini diferensiallayaq: 
              


da
a
b
l
D
db
a
dl
al
D
dD
al
dC
2
2
1
1





               (24) 
 
dC, dD, dl, db və da kəmiyyətlərini sonuncu fərqlərlə və 
ya ±S
c
, ±S
D
, ±S
l
, ±S
b
, ±S
a
 standart kənarlaşmalarla əvəz etmək 
olar. Tapşırığın “maksimal xətaların tapılması” kimi qarşıya 
qoyulduğuna görə (24) ifadəsindəki bütün işarələr “plyus”la 
(+) əvəzlənir. Onda (24) ifadəsi (25) şəklində yazılır: 
 
        
a
b
l
D
c
S
a
b
l
D
S
a
S
al
D
S
al
S
2
2
1
1





                (25) 
 
Nisbi xətaların qiyməti aşağıdakı düsturdan tapılır: 
 
100
100
2
























a
S
bl
D
l
S
D
bl
l
S
b
D
S
C
S
a
b
l
D
C
C
      (26) 
 
(26) düsturu (25) düsturunun sağ tərəfinin (22) düsturu ilə 
təyin edilən C kəmiyyətinə bölünməsi yolu ilə alınmışdır.  

---

 
63
İndi də (26) düsturunda standart kənarlaşmaların və 
ölçülən kəmiyyətlərin hansı qiymətlərinin yazılması məsələsini 
həll etmək lazımdır. Analizlər göstərir ki, verilmiş metodla 
konsentrasiyanın təyinat dəqiqliyinə optiki sıxlıqlar  şkalasına 
görə cihazın göstəricisi – S
D
 və küvetlərdə işıq şüalarının optiki 
udulma yolunun qalınlığının seçilməsi böyük təsir göstərir. S
D
 
və S
l
 kəmiyyətlərini küvetlərin təkrar doldurulması zamanı hər 
hansı bir standart məhlulun keçiriciliyinin seçilmiş  məhlulla 
müqayisə edilməsinə görə aparılan 6-10 paralel ölçmədən əldə 
olunan nəticəyə  əsasən təyin edilir. S
a
  və  S
b
  kəmiyyətləri 
kalibrləyici qrafiklər qurularkən ən kiçik kvadratlar metodu ilə 
böyük dəqiqliklə təyin oluna bilər. 
Δ
C
-nin təyini üçün əksolunan ifadədə toplananların 
müqayisəsi göstərir ki, verilən metodun xətasının  əsas hissəsi 
D – keçiricilik kəmiyyətinin qeyri-dəqiq təyin olunması hesa-
bına əmələ gəlir.  
Bununla  əlaqədar olaraq, keçiricilik kəmiyyətinin təyin 
olunması zamanı minimum xətanın yaranmasına səbəb olan 
spektrofotometrik təyinat metodları (diferensial spektrofo-
tometri-ya) işlənib hazırlanmışdır. 
Təsadüfi xətalar nəzəriyyəsi nəinki qəbul edilmiş ölçü 
metodunun xətasını qiymətləndirməyə imkan verir, həm də xə-
taların paylanma qanunauyğunluqlarını, habelə ölçülən kə-
miyyət haqqında informasiyalardan istifadə olunarkən vacib 
əhəmiyyət kəsb edən vəkalət müddəti və digər statistik xüsu-
siyyətləri müəyyən edir.  
 
2.3. İnfraqırmızı spektroskopiya 
 
İ n f r a q ı r m ı z ı   (İ Q)  s p e k t r o s k o p i y a
   qida 
məhsullarının həm miqdarca və həm də keyfiyyətcə analizinin 
yeni fiziki metodlarından biridir. Bu metod üzvi maddələrin 
quruluşu və tərkibi haqqında kifayət qədər tam informasiyanın 
alınmasına imkan verir. İnfraqırmızı  şüalanma süd 

---

 
64
məhsullarının yağ-turşu tərkibini tədqiq etmək üçün tətbiq 
edilir, müxtəlif qida məhsullarında pestisidləri təyin etmək 
üçün, qida boyaqlarının analizi zamanı, habelə bitki və heyvani 
mənşəli xammalların emalı zamanı texnoloji proseslərə nəzarət 
etmək üçün geniş istifadə edilir.  
İnfraqırmızı spektroskopiyanın tətbiqi  əlavə metod kimi 
qida məhsullarının mürəkkəb komponentlərinin xromatoqrafik 
ayrılmasından sonra təmiz maddələrin identifikasiyası yerinə 
yetirilərkən daha faydalı olur.  
Üzvi birləşmənin infraqırmızı spektri maddənin birmənalı 
fiziki xassələrindən biridir. İnfraqırmızı spektr maddəni, sınma 
və ya sıxlıq göstəricisi olan ərimə temperaturundan daha dəqiq 
xarakterizə edir. Bu zaman müəyyən edilən maddə ilə müqa-
yisələndirmək üçün məlum birləşmə nümunəsinin olması heç 
də vacib sayılmır, alınan spektri, müxtəlif  ədəbiyyat mən-
bələrində göstərilən udulma əyriləri ilə müqayisələndirmək ki-
fayət edir. Lakin maddələri identifikasiya etmək üçün müəyyən 
olunan maddənin hansı üzvi birləşmələr sinfinə aid olduğunu 
bilmək lazımdır.  
İnfraqırmızı  şüalanma oblastı spektrin görünən hissəsin-
dən sonra yerləşir və 0,8-2,5 mkm diapazonu ilə yaxın, 2,5-25 
mkm diapazonu ilə orta və 25 mkm-dən böyük diapazonla uzaq 
spektrlərə ayrılır ki, (1 mkm = 10
-6
 m) bu da 12500 – 4000 sm
-1
 
dalğa  ədədinə uyğun gəlir (dalğa  ədədi  ν 1 sm-də neçə  dəfə 
dalğa uzunluğunun yerləşdiyini göstərir)(cədvəl 5).  
Cədvəl 5 
Spektrin ultrabənövşəyi, görünən və infraqırmızı oblastları 
üçün dalğaların uzunluq diapazonu və dalğa ədədləri 
 
Ultrabənövşəyi 
oblast 
Görünən 
oblast 
İnfraqırmızı oblast 
yaxın orta 
uzaq 
0,2 – 0,4 
0,8 
2,5 
2,5 
200 (dalğa uzunluğu, 
mkm) 
50000 – 25000 
12500 
4000 
400 
50 (dalğa ədədi, sm
-1
) 

---