Microsoft Word içindekiler doc

İlk Türkçe Kur’an Tercümelerinde Geçen Bazı Özel Adlar Üzerine 
174 
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de könikä tutuġlı;Rylands KT’de çınġarıġlı; Hekimoğlu 
KT’de  rāstlaġan;  Manisa KT’de taśdįķ eyleyici; TİEM 40 KT’de girçek dutıcı-y-iken  sözcükleriyle 
karşılanmıştır. Türkçe ilk Kur’an çevirlerinde Ar. “ ِّﺪَﺼُﻡ
ﺎًﻗ
 “ karşılığı kullanılan sözcüklerden könikä tutuġlı 
(T.);  çınġarıġlı  (T.);  rāstlaġan  (F+T.); taśdįķ eyleyici (Ar.+T.); girçek dutıcı-y-iken  (T.) sözcük ya da 
sözcük gruplarından meydana gelmiştir. 
5.1 Tarihi Olaylarla İlgili Özel Adlar 
5.1 1 Ashâbu’l-Fîl (ِﻞﻴِﻔْﻝا بﺎَﺤْﺻَأ) 
Yemen’deki Habeş valisi Ebrehe, San’ada bir kilise yaptırıp burayı Kabe yerine koymak ve 
hacıları buraya çekmek istedi. Kinâne kabilesinden bir adam, geceleyin gidip kilisenin içini kirletti. Buna 
kızan Ebrehe, Kabe’yi yıkmağa and içerek ordusuyla yola çıktı. Kendisisinin Mahmud adlı bir fili olduğu 
için bunlara Ashâbu’l-Fîl (Fil sahipleri) denmiştir. Ebrehe ordusu, Kabe yakınına varınca, Ebabil denilen 
kuşların attığı taşlarla helak edilmişlerdir. (Ateş 1052b) 
1. Ar. “ ِﻞﻴِﻔْﻝا بﺎَﺤْﺻَأ “ “ Fil Ashabı, Ebrehe ve Ordusu”  
1.1. Tü. yängän iđiläri; fįl iđileri; fįl eyeleri; Fįl ķavmi; pįl islerine yaǾnį Ebrehe Yemen meliki. 
Ar. “ ِﻞﻴِﻔْﻝا بﺎَﺤْﺻَأ “ “ Tü. Fil Ashabı, Ebrehe ve Ordusu”, Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de 
yängän iđiläri;  Anonim KT’de fįl iđilerine;  Hekimoğlu KT’de fįl eyeleri; Manisa KT’de  Fįl  ķavmine; 
TİEM 40 KT’de pįl islerine yaǾnį Ebrehe Yemen meliki sözcükleriyle karşılanmıştır. 
TİEM 73:  
(7) körmäz mü sen nätäg ķıldı iđiŋ 
yängän iđiläri
 birlä.448r/7=105/001) 
Anonim KT:  
(8) Ey körmez mü-sen niteg ķıldı seniñ Teñriniñ 
fįl iđilerine?
 Sekiz fįl erdi biri 
Maĥmūd. (142b/8=105/001) 
Hekimoğlu KT: (581a/1) Körmeding mü, neteg ķıldı İđing 
fįl eyeleri
 birle? (581a/1=105/001) 
Manisa KT:  
(9) Görmez misin yā Muĥammed senüñ tañruñ neçük işledi 
Fįl  ķavmine
 ki sulŧānları 
ebrehe-y-idi, Mekke’yi yıķmaġa ķaśd eyledi. (448b/9=105/001) 
TİEM 40:  
(3) Ay bilmedün mi, nite işledi Çalabun 
pįl islerine
 
yaǾnį Ebrehe Yemen
 
meliki
. 
(289a/3=105/001) 
Kur’an: 
Rabbinin Fil sahiplerine ne yaptığını görmedinmi (105/001) 
 
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde;  TİEM 73’de yängän iđiläri;  Anonim KT’de fįl iđilerine; 
Hekimoğlu KT’de fįl eyeleri; Manisa KT’de  Fįl  ķavmine;  TİEM 40 KT’de pįl islerine  yaǾnį Ebrehe 
Yemen  meliki sözcükleriyle karşılanmıştır. Türkçe ilk Kur’an çevirlerinde Ar. “ِﻞﻴِﻔْﻝا  بﺎَﺤْﺻَأ  “ karşılığı 
kullanılan sözcüklerden yängän iđiläri  (T.);  fįl iđilerine;  (Ar.+T.);  fįl eyeleri (Ar.+T.);  Fįl  ķavmine 
(Ar.+T.); pįl islerine yaǾnį Ebrehe Yemen meliki (Ar.+T.); sözcüklerinden meydana gelmiştir. 
5.1.2 Ashâbü’l-Eyke (ِﺔَﻜْﻳﻻا ُبﺎَﺤْﺻَا ) 
Kur’an’da ashab kelimesi ile ifâde edilen topluluklardan birisi de Eyke topluluğudur. Bu 
topluluğa gönderilen peygamberin Şuayb (a.s.) olduğu Kur’an’da açık bir şekilde ifade edilmiştir. 
“Eyke” sözcüğü başka bir kıraate göre “Leyke” şeklinde telaffuz edilmiştir. Eyk: sık ağaçlık, 
meşelik, orman anlamındadır. “Leyke” şeklinde okunursa bundan beldenin isminin kasdedildiği 

---

Suat Ünlü 
175 
belirtilmiştir. Eyke’nin bie ağaç olup ona tapındıkları, belirtilirken, Medyen’e doğru deniz sahilinde 
ağaçlık, ormanlık bir bölge olduğuda belirtilmiştir. Hangi anlam da kullanılılırsa kullanılsın “eyke” lafzı 
orada yaşayanlara nisbet edilmiş ve bu nisbetle bilinmektedirler (Honamlıoğlu 1992: 73)  
Ar “ِﺔَﻜْیﻻا ُبﺎَﺤْﺻَا “ “Eyke halkı, Orman Milleti, Şuayib Milleti” 
Tü. orman bođunı; bük eyeleri; Eyke ehli; bįşe isleri 
Ar “ِﺔَﻜْیﻻا  ُبﺎَﺤْﺻَا “Tü. “Eyke halkı , Şuayib Milleti”,  Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de 
orman bođunı;
 
Hekimoğlu KT’de
 
bük eyeleri, Manisa KT’de Eyke ehli; TİEM 40 KT’de bįşe isleri 
sözcükleriyle karşılanmıştır.  
TİEM 73:  
yalġanķa tut(t)ı 
orman bođunı
 (2) ıđılmışlarnı. (272r/1=026/176) 
Hekimoğlu KT:   yalġanġa nisbet ķıldı 
bük eyeleri
, ıđılmışlarnı (358b/2=026/176) 
Manisa KT: 
Yalanladı 
Eyke ehli
 ki bostānları çoġ-ıdı mürsel nebįleri. (263b/1=026/176) 
TİEM 40:  
Yalan duttı (3) 
bįşe isleri
, mürsel peygambarları yaǾnį vahy gelinmiş peygambarları. 
(178a/2=026/176) 
Kur’an: 
Eyke Halkı da gönderilen elçileri yalanladı. (026/176) 
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde;  TİEM 73’de orman bođunı;  Hekimoğlu KT’de bük eyeleri, 
Manisa KT’de Eyke ehli; TİEM 40 KT’de bįşe isleri sözcükleriyle karşılanmıştır. Türkçe ilk Kur’an 
çevirlerinde Ar. “ِﺔَﻜْیﻻا ُبﺎَﺤْﺻَا “ karşılığı kullanılan sözcüklerden orman bođunı (Ar.+T); bük eyeleri (T.); 
Eyke ehli (Ar.); bįşe isleri (F.+T.) sözcüklerinden meydana gelmiştir. 
5.1.3 Ashâbü’r Ress (ﱢسَﺮﻟا ُبﺎَﺤْﺻَا ) 
Ress kuyu demektir. Şuayb Aleyhisselam’ın kavmi, kendisini yalanlayınca, çok sığ olan bir 
kuyunun başında toplandıkları  sırada kuyu birden çöküvermiş, hepsi batmışlar. Başka bir tefsire göre 
Ress, Doğu Anadolu da bulunan Aras Nehri’dir. İşte bu nehrin kıyısında bulunan bir kent halkı 
(Semûd’un torunları) isyanları yüzünden helak edilmişlerdir. Semûd kavminden artakalanlar burada 
otururlarmış. Kendilerine gelen peygamberi öldürdüklerinden dolayı helak olmuşlar. (Ateş 615a) 
 Ar. 
َا
ﱢسَﺮﻝا ُبﺎَﺤْﺻ  “Ashâbü’r –Ress, Kuyuya atılanlar” 
Tü. ķuđuġ iđiläri; ķuđuġ eyelerini; Re’s ķavmini; Ress kuyusı islerini 
Ar. 
َا
ﱢسَﺮﻝا ُبﺎَﺤْﺻ  Tü. “Ashâbü’r -Ress, Kuyu Ahabı; Kuyuya atılanlar” Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; 
TİEM 73’de 
ķuđuġ  iđiläri; 
Hekimoğlu KT’de 
ķuđuġ eyeleri; 
Manisa KT’de
 Re’s ķavmini; 
TİEM 40 
KT’de 
Ress kuyusı islerini
 sözcükleriyle karşılanmıştır. 
TİEM 73:  
  Ǿādlıġlar ŝämūdluġlar 
ķuđuġ iđiläri
 käçmiş ķayular (9) anıŋ ara üküş. 264v/8=025/038 
Hekimoğlu KT: Taķı ǾĀdnı taķı Ŝemūdnı, taķı (3) örülmedük 
ķuđuġ eyelerini
 taķı zamāne kişilerni anıng 
arasında üküş. (348a/2=025/038) 
Manisa KT:  
Daħı ǾĀd ķavmini daħı Ŝemūd ķavmini daħı 
Re’s ķavmini
 (8) daħı özge ümmetler her 
ķarnda çoķ  Ǿaśır ehli geldi, helāk oldılar. Anları Tañrı taǾālādan özge kimse bilmez. 
(254b/7=025/038) 

---