Microsoft Word içindekiler doc

İlk Türkçe Kur’an Tercümelerinde Geçen Bazı Özel Adlar Üzerine 
176 
TİEM 40:  
Dakı  ǾĀd kavmın yaǾnį helāk eyledük; dakı Semūd’i dakı 
Ress kuyusı islerini
 dakı 
bölükler anun arasında çok. (172b/1=025/038) 
Kur’an: 
Âd ve Semûd kavimlerini, Ress halkını ve bunların arasında pek çok nesilleri de helâk 
ettik.(025/038) 
 
ķuđuġ iđiläri harfiyen “kuyu sahipleri”, metinde = Ar. ﱢسَﺮﻝا بﺎَﺤْﺻَا “Bunun Yemame’de Felc adı 
verilen bir köy olup, ahalisinin peygamberlerini diri olarak kuyuya attıkları, peygamberlerinin orada 
öldüğü yahut da bunun, Necran ile Yemen’e ve Hadramevt’e kadar uzanan muhitin adı olduğu 
söylenmiştir” (Çanga 211b). 
.  
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde;  TİEM 73’de ķuđuġ  iđiläri;  Hekimoğlu KT’de ķuđuġ eyeleri; 
Manisa KT’de Re’s ķavmini; TİEM 40 KT’de Ress kuyusı islerini sözcükleriyle karşılanmıştır. Türkçe ilk 
Kur’an çevirlerinde Ar. “
َا
ﱢسَﺮﻝا ُبﺎَﺤْﺻ  “ karşılığı kullanılan sözcüklerden ķuđuġ iđiläri (T.); ķuđuġ eyelerini 
(T.); Re’s ķavmini (Ar.); Ress kuyusı islerini (Ar.+T.); sözcüklerinden meydana gelmiştir. 
5.1.4 Ashâbu’l-Kehf(ِﻒْﻬَﻜْﻝا َبﺎَﺤْﺻَأ ) 
Kehf; sözlükte büyük ve geniş mağara anlamına gelir. Kehf suresinde Allah Teâlâ’nın 
durumlarından haber verdiği grubun sığındıkları dağın mağarasıdır. Bu kişiler Rum’lu gençlerdi. İsa 
Mesih’ten önce mağaraya girdiler. Orada Allah onları uyuttu. İsa mesih gönderilince onlardan haber 
verddi. Sonra Allah Teâlâ onları fetret devrinde İsa’dan sonra, isa ile Nebî (s.a.v.) arasında uykudan 
uyandırdı. 
“Rakîm” kelimesinin hangi anlama geldiği konusunda müfessirler değişik görüşler ileri 
sürmüşlerdir. Bu kelimeye verilen manalar arasında “vâdi”, “kurşun levha”, “yazılmış kitap”, “diğer 
gençler topluluğu”, “ashâb-ı kefhin beldesi”, “taştan levha” manaları vardır.(Honamlıoğu 1992: 103) 
Ar. “ ِﻒْﻬَﻜْﻝا َبﺎَﺤْﺻَأ “ “Mağara Ehli” 
Tü. üŋür iđiläri, (üñür) iđileri, üngürnüng eyeleri, maġara ehli, in isleri 
Ar. “ ِﻒْﻬَﻜْﻝا  َبﺎَﺤْﺻَأ  “ Tü. “Mağara Ehli”  Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de üŋür iđiläri, 
Anonim KT ‘de (üñür) iđileri,, Hekimoğlu KT’de üngürnüng eyeleri, Manisa KT maġara ehli bile, TİEM 
40 KT’de in isleri sözcükleriyle karşılanmıştır 
TİEM 73:  
azu  sezindüŋ-mü kim 
üŋür iđiläri
 bitig iđiläri (2) ärdilär biziŋ bälgülärimizdä taŋ. 
(215r/1=018/009) 
Anonim KT  
(5) Azu sizindiñiz kim 
(üñür) iđileri
, bitig idileri, erdiler biziñ (6) belgülerimizdin, tañ? 
(1a/5=018/009) 
Hekimoğlu KT:   Saķındıng mu, ĥaķįķat üze 
üngürnüng eyeleri
 taķı raķįmnüng (3) irdiler 
nışānlarımuzdan tang? (282b/2=018/009) 
Manisa KT:  
(4)  Śaġır mısın ki taĥķįķ 
maġara ehli bile
, raķįm ehli bizüm āyetlerümüzde (5) Ǿaceb 
midür. (204a/4=018/009) 
TİEM 40:  
Belki sandun mı, bayık 
in isleri
 dakı yazılmış isleri yaǾnį bakır tahta kim anda 
Ashābu’l-Kehf adı yazılmış-ıdı; yāhud , itleri adıdur oldılar (10) 
nışanlarumuzdan, tañ 139a/9=018/009) 

---

Suat Ünlü 
177 
Kur’an: 
Yoksa sen, (sadece) Ashab-ı Kehf ve Ashab-ı Rakîm’i mi bizim ibret verici 
delillerimizden sandın (018/009) 
 Tü. 
üŋür iđiläri “mağara ehli” Ar. “ِﻒْﻬَﻜْﻝا  َبﺎَﺤْﺻَأ “ “ Kehf, dağda mağara ve özellikle geniş 
olanı ki küçüğüne gar denilir. Tü. “gar”ın karşılığı indir. Üñür sözcüğü Türkçenin tarihî metinlerinde 
“mağara” (ED 188b) anlamı ile tanıklanmıştır. İđi sözcüğü ise Türkçenin tarihî seyriyle birlikte uğradığı 
fonetik değişiklikle eye-iye halini almıştır. (Kök 2004: 4) 
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde;  TİEM 73’de üŋür iđiläri,  Anonim KT  ‘de  (üñür) iđileri,, 
Hekimoğlu KT’de üngürnüng eyeleri, Manisa KT maġara ehli bile, TİEM 40 KT’de in isleri sözcükleriyle 
karşılanmıştır. Türkçe ilk Kur’an çevirlerinde Ar. “ِﻒْﻬَﻜْﻝا َبﺎَﺤْﺻَأ “ karşılığı kullanılan sözcüklerden üŋür 
iđiläri (T.), üngürnüng eyeleri (T.); maġara ehli bile (Ar); in isleri (T.) sözcüklerinden meydana gelmiştir. 
5.1.5 Ashâbu’l-Aǿrâf 
Ar. “ِفاَﺮْﻋَﻷا ُبﺎَﺤْﺻَأ “ “Araf ehli”  
Tü. kötgilär iđiläri; ĥiśārnıng üstünlerining erenleri; AǾrāf ehli; AǾraf isleri  
Ar. “ ِفاَﺮْﻋَﻷا  ُبﺎَﺤْﺻَأ “ Tü. “Araf ehli” Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de kötgilär iđiläri; 
Hekimoğlu KT’de ĥiśārnıng üstünlerining erenleri,; Manisa KT AǾrāf ehli; TİEM 40 KT’de AǾraf isleri 
sözcükleriyle karşılanmıştır. 
“AǾrāf” bir şeyin tümseği demek olan (urf) kelimesinin çoğuludur. Araplar arasında, yeryüzünden 
yüksek olan şeylere de “arf” denmektedir. Horozun ibiğine de yüksek olduğu için “arf” adı verilmiştir. 
TİEM 73:  
ündägäy kötgilär iđiläri (5) äränlärni bilürlär anlarnı ķırtışları nişānları birlä ayġaylar 
ne muŋsuz  ķıldı silärdin nemä dünyā terdüküŋüzlär ol kim (6) uluġsıġlıķ  ķılur 
ärdiŋizlär (117r/4=007/048) 
Hekimoğlu KT:   Taķı  ķıķırdı 
ĥiśārnıng üstünlerining erenleri
, erenlerni (2) bilürler anı, nişānları birle; 
aydılar: “Ne neng menfaǾat  ķıldı sizdin yıġmaķıngız (3) taķı bu kim uluġsındıngız. 
(152a/1=007/048) 
Manisa KT: 
Nidā eyleye, çaġıra 
AǾrāf ehli
 gişiler ki bilürler anları (2) Ǿalāmetleri bile. Eydeler ki: 
Ne fāyide eyledi size ol māl ki cemǾ eyledüñüz (3) tekebbürlik eyler-idi-siz ĥaķdan yā 
ħalķ üstine? (109a/1=007/048) 
TİEM 40: 
Dakı kığırdı 
AǾraf isleri
 erenlere yaǾnį tamu ehlinden, bilürler anları, anlarun nışānı-y-
ıla; eyittiler: “Assı eylemedi (2) size dirdügünüz yaǾnį mal, dakı oğul kız; dakı ol kim 
oldunuz idi boyun virmezsiz“ yaǾnį įman getürmezsiz. (73a/1=007/048) 
Kur’an: A’râftakiler, 
simalarından tanıdıkları birtakım adamlara da seslenir ve şöyle derler: “Ne 
çokluğunuz, ne de taslamakta olduğunuz kibir size bir yarar sağladı!”(007/048) 
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde;  TİEM 73’de kötgilär iđiläri;  Hekimoğlu KT’de  ĥiśārnıng 
üstünlerining erenleri; Manisa KT AǾrāf ehli; TİEM 40 KT’de AǾraf isleri sözcükleriyle karşılanmıştır. 
Türkçe ilk Kur’an çevirlerinde Ar. “ِفاَﺮْﻋَﻷا ُبﺎَﺤْﺻَأ “ karşılığı kullanılan sözcüklerden kötgilär iđiläri (T.); 
ĥiśārnıng üstünlerining erenleri; (Ar.+T.); AǾrāf ehli (Ar.); AǾraf isleri (Ar.+T.) sözcüklerinden meydana 
gelmiştir. 
5.1.6. Ashabu sefine: (
َأ
ِﺔَﻨﻴِﻔﱠﺴﻝا َبﺎَﺤْﺻ ) 

---