İlk Türkçe Kur’an Tercümelerinde Geçen Bazı Özel Adlar Üzerine
178
Ar. “ِﺔَﻨﻴِﻔﱠﺴﻝا َبﺎَﺤْﺻَأ
“ “Ashabı Nuh”
Tü. kämi bođunını; keme eyelerini,
gemide olanları,
gemi islerini
Ar. “ِﺔَﻨﻴِﻔﱠﺴﻝا َبﺎَﺤْﺻَأ
“ Tü. “Ashabı Nuh”
” Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de
kämi bođunını;
Hekimoğlu KT’de
keme eyelerini,
Manisa KT’de
gemide olanları,
TİEM 40
KT’de
gemi islerini
sözcükleriyle karşılanmıştır
TİEM 73:
ķutġardımız anı ymä (8)
kämi bođunını
ķıldımız anı bälgü ajunluġlarķa. 289v/8=029/015
Hekimoğlu KT:Ķurtarduķ anı taķı
keme eyelerini
, taķı (5) ķılduķ anı nışān Ǿālemlerge. (379b/4=029/015)
Manisa KT:
Ķurtarduķ Nūĥ’ı (6) daħı
gemide olanları
, ķılduķ anı āyet Ǿalāmet Ǿālemlere.
(282b/5=029/015)
TİEM 40:
Pes kurtarduk anı dakı
gemi islerini
; dakı eyledük anı nışan ālemlere. (189a/8=029/015)
Kur’an:
Biz de onu (Nûh’u) ve gemide bulunanları kurtardık ve bunu âlemlere bir ibret
kıldık.(029/015)
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de kämi bođunını; Hekimoğlu KT’de keme eyelerini,
Manisa KT’de gemide olanları, TİEM 40 KT’de gemi islerini sözcükleriyle karşılanmıştır. Türkçe ilk
Kur’an çevirlerinde Ar. “ِﺔَﻨﻴِﻔﱠﺴﻝا َبﺎَﺤْﺻَأ “ karşılığı kullanılan sözcüklerden kämi bođunını (T.); keme eyeleri
(T); gemide olanlar (T); gemi isleri (T). sözcükleriyle karşılanmıştır.
6. Peygamberlerle İlgili
Özel Adlar
6.1Hz. Muhammedle İlgili Özel Adlar
6.1.1. Müzzemmil: (
َا
ُﻞﱢﻡﱠﺰُﻤْﻝ )
Allah müzzemmil suresinin ilk ayetinde peygambere hitaben ya eyyühel müzzemmil” Ey
örtüsüne bürünen demektir.
Ar. “
َا
ُﻞﱢﻡﱠﺰُﻤْﻝ “ “kilim örten”
Tü. kilįm bürgänigli, başınġa kilim çekgen Peyġāmbar; çulġanġan; mültef olan kimse, ķumāşı yā liĥāfı bile
yatup uyuķlayan kimesne!; ton
içine bürünmiş
Ar. “ “ Tü. “kilim örten”, Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de kilįm bürgänigli,
Anonim
KT’de başınġa kilim çekgen Peyġāmbar; Hekimoğlu KT’de çulġanġan; Manisa KT’de mültef olan kimse,
ķumāşı yā liĥāfı bile yatup uyuķlayan kimesne!; TİEM 40 KT’de ton içine bürünmiş sözcükleriyle
karşılanmıştır.
TİEM 73:
(2) ay
kilįm bürgänigli
. (426v/2=073/001)
Anonim KT:
Ey
başınġa kilim çekgen Peyġāmbar
. İbtidāsında libās atı birle ĥiŧāb ķıldı (3) kim henüz
ĥalķnuñ rencin çekmez erdi. Ķaçan müddeti keldi erse renc çekdi. Taķı śabr ķıldı erse
ĥiŧāb ķıldı anga. (4) tā bedānį, bilgil, rencsiz taķı śabrsız murād ĥāśıl bolmas.
(112b/2=073/001)
Hekimoğlu KT: Ay
çulġanġan
. (553a/1=073/001)
Suat Ünlü
179
Manisa KT:
(7) Yā
mültef olan kimse
,
ķumāşı yā liĥāfı bile yatup uyuķlayan kimesne!
(425b/7=073/001)
TİEM 40:
İy
ton içine bürünmiş
! (275a/1=073/001)
Kur’an:
Ey örtüsüne bürünen (073/001)
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de kilįm bürgänigli, Anonim KT’de başınġa kilim
çekgen Peyġāmbar; Hekimoğlu KT’de çulġanġan; Manisa KT’de mültef olan kimse, ķumāşı yā liĥāfı bile
yatup uyuķlayan kimesne!; TİEM 40 KT’de ton içine bürünmiş sözcükleriyle karşılanmıştır. Türkçe ilk
Kur’an çevirlerinde Ar. “
َا
ُﻞﱢﻡﱠﺰُﻤْﻝ “ karşılığı kullanılan sözcüklerden kilįm bürgänigli (F.+T.), başınġa kilim
çekgen Peyġāmbar (T.+F.); çulġanġan (T.); mültef olan kimse, ķumāşı yā liĥāfı bile yatup uyuķlayan
kimesne (Ar.+T.)!; ton içine bürünmiş (T.) sözcük ya da sözcük gruplarından meydana gelmiştir.
6.1.2 Dāin: (ٍعاَد)
Hz. Muhammed peygamberlik görevinin bir gereği olarak bu isimle çağrılmıştır.
Ar. “ٍعاَد “ “davet eden”
Tü. oķıġuçı; ündegüçi; ündegli; Tañrı taǾālā iźni; okıyıcı
Ar. “ٍعاَد “Tü.”davet eden “ Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de oķıġuçı; Rylands KT’de
ündegüçi; Hekimoğlu KT’de ündegli; Manisa KT’de Tañrı taǾālā iźni; TİEM 40 KT’de okıyıcı sözcükleri
ile karşılanmıştır.
TİEM 73:
oķıġuçı
taŋrı tapa dästūrı birlä (7) yaruķ çärāġ. (308v/6=033/046)
Reylands KT:
Hem
ündegüçi
(2) Tañrıķa anıñ yarlıġı birle hem çerāġ yaruķ yıldraġan.
(10a/1=033/046)
Hekimoğlu KT: Taķı
ündegli tangrı tapa
, (4) āsān ķılmaķ birle; taķı yaruķ çırāġ. (404b/3=033/046)
Manisa KT:
(8)
Tañrı taǾālā iźni
bile daħı çırāķ eyledi seni nūrlu. (302a/8=033/046)
TİEM 40:
Dakı
okıyıcı
Tanrı’dın yana destûrı-y-ıla; dakı çırağ rûşan eyleyici. (201b/2=033/046)
Kur’an: Allah’ın izniyle kendi yoluna çağıran bir davetçi ve aydınlatıcı bir
kandil olarak
gönderdik. (033/046)
Türkçe ilk Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de oķıġuçı; Rylands KT’de ündegüçi; Hekimoğlu
KT’de ündegli; Manisa KT’de Tañrı taǾālā iźni; TİEM 40 KT’de okıyıcı sözcükleri ile karşılanmıştır.
Türkçe ilk Kur’an çevirlerinde Ar. “ٍعاَد “ karşılığı kullanılan sözcüklerden oķıġuçı (T.), ündegüçi (T.),
ündegli (T), okıyıcı (T.), Tañrı taǾālā iźni (Ar.) sözcüklerinden meydana gelmiştir.
6.1.3 Hatemül Enbiya: (َﻦﻴﱢﻴﺒِﻨﱠﻝا ُﻢَﺕﺎَﺥ) (ءﺎَﻴِﺒْﻥَﻷا ُﻢَﺕﺎَﺥ)
Hz. Muhammed; en son peygamberdir, O’ndan başka peygamber gelmeyecektir. Risâlet ve
nübüvvet O’nunla mühürlenmiştir. Bu yüzden bir adı da
hem mühür, hem de son anlamlarını taşıyan
Hâtem’dir.
Ar. “َﻦﻴﱢﻴﺒِﻨﱠﻝا ُﻢَﺕﺎَﺥ “ “ Peygamberlerin sonuncusu“
İlk Türkçe Kur’an Tercümelerinde Geçen Bazı Özel Adlar Üzerine
180
Tü. ķamuġ yalavaçlarnıŋ tamġası; peyġamberniñ mühri; nebįlerüñ ħatmıdur; peygambarlık soñrası.
Ar. “َﻦﻴﱢﻴﺒِﻨﱠﻝا ُﻢَﺕﺎَﺥ “Tü. “Peygamberlerin sonuncusu “Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de ķamuġ
yalavaçlarnıŋ tamġası; Hekimoğlu KT’de peyġamberniñ mühri; Manisa KT’de nebįlerüñ ħatmıdur; TİEM
40 KT’de peygambarlık soñrası.sSözcükleri ile karşılanmıştır.
TİEM 73:
[308v/1] ä
muĥammäd kim ärsäniŋ atası äränläriŋizdin yoķ kim taŋrını
yalavaçı
ķamuġ yalavaçlarnıŋ tamġası
, (2) ärür taŋrı tegmä närsäni
biligli.(308v/1=033/040)
Hekimoğlu KT: İrmedi Muĥammed, (5) bir kim erseniñ atası erenleringizdin; velį Tangrınıñ yalawaçı (6)
taķı peyġamberniñ mühri. Taķı irdi Tangrı tigme bir nirseni bilgen. (404a/4=033/040)
Manisa KT:
Muĥammed kimsenüñ (11) atası degüldür ĥaķįķatde er gişiler gözden; lākin Tañrı
taǾālānuñ resūlidür daħı nebįlerüñ ħatmıdur. (302a) Tañrı taǾālā barça nesneyi bilür kim
lāyıķdur ħātem-i nübüvvet olmaġa. (301b/10=033/040)
TİEM 40:
Olmadı Muhammed, (9) biregü atası erenlerünüzden; velîkin Tanrı yalavacı, dakı
peygambarlık soñrası. Dakı oldı Tanrı her nesneyi bilici. (201a/8=033/040)
Kur’an:
Muhammed, sizin erkeklerinizden hiçbirinin babası değildir. Fakat o, Allah’ın Resûlü
ve nebîlerin sonuncusudur. Allah, her şeyi hakkıyla bilendir. (033/040)Türkçe ilk
Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de ķamuġ yalavaçlarnıŋ tamġası; Hekimoğlu KT’de peyġamberniñ mühri;
Manisa KT’de nebįlerüñ ħatmıdur; TİEM 40 KT’de peygambarlık soñrası. sözcükleri ile karşılanmıştır.
Türkçe ilk Kur’an çevirlerinde Ar. “َﻦﻴﱢﻴﺒِﻨﱠﻝا ُﻢَﺕﺎَﺥ “ karşılığı kullanılan sözcüklerden ķamuġ yalavaçlarnıŋ
tamġası (T.); peyġamberniñ mühri (F.+Ar.), nebįlerüñ ħatmıdur (Ar.); peygambarlık soñrası (F.+T.)
sözcüklerinden meydana gelmiştir.6.1.3. Ķademü Śıdķın: (ٍقْﺪِﺻ َمَﺪَﻗ)
Hz. Muhammed; fazilette, fadıllıkta, yücelikte ve rütbelerinde Allah’a yakınlaşmada bütün
meleklere, enbiya, mürselin hazretlerine takaddüm etmekle, kıdemli olmakla Ķademü śıdķın diye
isimlendirilmiştir.
Ar. “ٍقْﺪِﺻ َمَﺪَﻗ “ “Doğru ayak”
Tü. köni ađaķ; rāstlıķ ayaķı ; ĥaķ yola; girçeklik öñürdicisi
Ar. “ٍقْﺪِﺻ َمَﺪَﻗ “Tü. “ Doğru ayak “Türkçe erken Kur’an çevirilerinde; TİEM 73’de köni ađaķ; Hekimoğlu
KT’de rāstlıķ ayaķı ; Manisa KT’de ĥaķ yola; TİEM 40 KT’de girçeklik öñürdicisi
TİEM 73:
boldı mu kişilärkä tañ (2) kim yarlıġ ıđmaķımız bir ärkä yaǾnį muĥammädkä anlardın
kim ķorķıtġıl kişilärni säwünç bergil anlarķa kim (3) kertgündilär çın anlarķa barur
köni ađaķ
çın eđgü yär iđiläri üskindä. Aydı kāfirlär çın (4) bu cāđū turur bälgülüg.
(153r/1=010/002)
Hekimoğlu KT: Boldı mu ħalķġa (3) tang kim vaĥy ķılduķ bir erge anlardın kim: “Ķorķutġıl kişilerni (4)
taķı müjde bergil anlarġa kim bittiler, ĥaķįķat üze anlarġa
rāstlıķ ayaķı
bar, anlarnıñ
İđisi ķatında.” (5) Aydı kāfirler: “Ĥaķįķat üze bu siĥr <ķılġan> açuķ, belgülüg.”
(200a/2=010/002)
Manisa KT:
Gişiler Ǿaceb mi geldi ki (2) vaĥy eyledük bir gişye özlerindin ki ķorķut gişiler Tañrı
taǾālānuñ Ǿaźābından beşāret eyle müǿminlere. (3) Taĥķiķ anlara yüce menzile vardur,