52
aid edilir. Məsələn, «Beş yüzlər» klubunun kapital iştirakında
altıların sonuncusu İtaliyadan 5-dəfə və eyni
zamanda
müəyyən qədər də İsveç, İsveçrə, Avstraliya, Cənubi
Koreyadan da geri qalır. Sovetlər İttifaqının süququndan sonra
onun vrisliyi rolunda çıxış edən Rusiya dünya arenasına yeni
keyfiyyətdə demokratik və bazar prinsiplərinin qəbul etmiş bir
ölkə kimi daxil olmuş, ABŞ və Qərblə yaxınlaşma,
iqtisadci
əməkdaşlıq kursu götürülmüşdür. Rusiyanın böyük iqtisadi
potensialı, hərbi-siyasiçəkili dövlət olduğu və digər bu kimi
mühüm cəhətlərini də nəzərə alaraq 7-lər kulubunun müəyyən
işlərində onun iştirakı təmin edilmiş və beləliklə 7-lər formal
olaraq böyük 8-lərəçevrilmişdir.
Ölkə tiplərinə digər xüsusiyyətlərdə xasdır.
Müəllifin
məqsədi analitik şərhlər verməklə makroregionlarda və ayrı-
ayrı siyasi-coğrafi ərazilərdə energetik resursların bölgüsünü,
ölkələrin iqtisadi tərəqqisində bu resursların yerini, rolunu
audınlaşdırmaqla mövcud tədqiqat işində qarşıya qoyulan təhlil
prosesinin yaxşılaşdırmaqdan ibarət olmuşdur.
Qərbi Avropa Ərazisi 3,7 milyon kvadrat kilometr,
əhalisi 380 milyon nəfər (Dünya ərazisinin 3 %-i əhalisinin
7%), 24 ölkəni əhatə edir. Bu region
üçün kapitalizmin bazar
münasibətləri və məhsuldar qüvvələrin yüksək inkişafı
xarakterikdir. Burada dünya sənayesinin 1/5 və kənd təsərrüfatı
məhsullarının 20 % qədəri sitehsal olunur. Kapitalın
miqyasiyası, xarici ticarət, işçi qüvvəsi, turizm, lisenziyalar
mübadiləsibu makroregionda ümumdünya əhəmiyyəti kəsb
edir. Burada mineral ehtiyatlar müxtəlifdir. Əsasən
daş kömür
(İngiltərə, AFR), qonur kömür (AFR), təbii qaz (Fransa) bir
çox faydalı qazıntılar tükənməkdədir. 1995-ci ildə burada 275
milyon ton neft hasil edilmişdir ki, onun da 90% Şimal
dənizinin payına düşmüşdür. Şimal dənizinin İngiltərə və
Norveçə məxsus sektorundakı şelfində kəşf olunmuş neft
ehtiyatları 2,8 milyard ton, qaz ehtiyatları isə 6 trilyon kubmetr
hesablanır. Bu regionsa istehsal olunan neftdən 2 dəfə şox-550
53
milyon ton istehlak xarakterikdir. Əsas idxal Orta və Yaxın
Şərq, Afrika regionundan və müəyyən qədərdə Rusiyadandır.
İdxal neftini qəbul etmək üçün dəniz limanlarında
mühüm neft
kəmərləri şəbəkəsi inşa edilmişdir. Bunlardan irilərin
Rotterdam-Göln-Frankfurq-Marsel-Lion-Strastburq-Karlsrue,
Genuya-İnqolştat, Trijest-İnqolştat marşrut kəmərləridir. Neft
emal edən zavodların illik gücü 600 milyon tondan çoxdur.
Regionda ən çox neft emal edən ölkə İtaliya sayılır. Onun
energetik bazısının 2/3 hissəsini neft təşkil edir. Neft təchizatı
emalı, neft məhsullarının satışı sahəsində Abş və İngiltərə
inhisarları hökmran mövqe tutur. Qərbi Avropada qazın 1/3
hissəsinin (regionda ümumi qaz hasilatı 1994-cü ildə 240
milyard kub metr təşkil etmişdir) Hollandiya və Şimal
dənizində hasil edilir Regionun qazla təchizatında mühüm
stimul 1984-cü ildə Sovetlər İttifaqından qaz kəmərlərinin
çəkilişi olmuşdur. Hazırda buraya Rusiyadan hər il 70 milyard
kub metr həcmində qaz gətirilir.
Daş kömür hasilatı isə regionda 1950-ci
illərə nisbətən
2,5 dəfə aşağı düşmüşdür (1994-cü ildə 135 milyon ton) ki,
buda neft-qaz sənayesində rəqabət və eyni zamanda ABŞ və
Polşadan gətirlən ucuz kömür ilə əlaqələndirilməlidir. Daş
kömür əsas istehlakçıları elektrik stansiyaları və koks
sənayesidir. Bununla yanaşı elektrik enerjisinin istehsalında
daş kömürün rolu azalmaqdadı. Son zamanlar daş kömür
hasilatının coğrafiyası da dəyişiliklərə məruz qalmışdır. Belə
ki, Fransa və Belçikada Hasilat azalmış, Hollandiya
dayanmışdır. Bununla belə regionun əsas daş kömür hövzəsi
Almaniya və (62
milyon ton, əısas Rur kömür hövzəsi),
İngiltərə (55 milyon, Nortumberlend-Doreş və Cənubi-Uels)
ölkələrindədir. Hasil edilən qonur kömürün ¾-ü (285 milyon
ton, 1994-cü il). Almaniyada, daha 1/5 hissəsi Yunastanda
çəmləşmişdir. Hidroenerji ehtiyatları əsasən mənimsənilmişdir.
Cədvəl 8-də Qərbi Avropanın nəhəng transnasional
korporasiyalarının xarakteristikası verilmişdir.
54
Cədvəl 8
Qərbi Avropanın əsas transnasional korporasiyaları
(1993-ci il)
Ölkənin adı və
mənzil
qərarkahının
yerləşməsi
Əsas
iqtisadi
fəaliyyət
sahəsi
Aktiv-
lərin
həcmi
(mlrd $)
Satışın
ümumi
həcmi
(mlrd $)
İşçilərin
ümumi
sayı
(min nəfər)
Xarici
aktivlər,
(mlrd $)
«Royal Datç-Şell»
(İngiltərə, Hollandi)
Neft emalı
100,8 96,6 127,0 69,4
«Daymler-Bens»
(Almaniya)
Nəqliyyat
maşınqayırması
52,5 63,1 376,5 *
«Folevaken»
(Almaniya)
Avtomobil
sənayesi
46,6 54,7 273,0 *
«Elf-Akiten»
(Fransa)
Neft
emalı
45,1 36,2 87,9
*
«Simens»
(Almaniya)
Elektronika
44,6 50,3 413,0 *
«Alkatel
alstom»
(Fransa)
Elektronika
44,4 30,7 203,0 *
«BP»
(İngiltərə)
Neft
emalı
31,5 58,6 97,7
*
«Nestle»
(İsveçrə)
Yeyinti
sənayesi
31,3 38,4 218,0 28,7
Filipselektroniks»
(
Hollandiya)
Elektronika
28,6 33,3 257,7 22,9
«Yunilever»
(İngiltərə, Hollandi)
Yeyinti
sənayesi
24,2 43,7 283,2 19,4
*-
Məlumat yoxdur
Regionun energetik balansında
AES-lərin xüsusi çəkisi
33 %-dir. Dünyadakı AES-lərin 1/3-i burada əsasən Fransada
yerləşmişdir. İES-lər isə əsasən daşkömür hövzələrində və neft
idxal edən mühüm limanların, terminalların həndəvərində
yerləşmişdir.
Regionun mühüm ölkələri aşağıdakılardır:
Almaniya- Ölkənin əsas mineral xammal ehtiyatlarını daş
və qonur kömür təşkil edir. Daş kömür ehtiyatları 230 milyard
ton. Ölkədə kifayət qədər-340
milyard kub metr təbii qaz