Microsoft Word jurn Kitabshunasliq ve bibilioq 1(40) 17. docx
Yüklə 16,45 Kb. Pdf görüntüsü
|
116 Императорского русского географического общества)və “Xəbərlər”i (1872-1917) (Известия Кавказский отдел Императорского русского географического общества) dərc edilmişdir ki, burada Azərbaycan və digər millətlərdən olan müəlliflərin Qafqaz xalqları ilə yanaşı, azərbaycanlıların da təsərrüfat həyatı, maddi-mədəniyyəti, sənətkarlığı, ictimai quruluşu və ailə- məişətindən bəhs edən məqalələri dərc olunmuşdur. XX əsrə qədər Azərbaycanın etnoqrafik baxımından öyrənilməsi əsasən rus tədqiqatçılarının adı ilə bağlıdır. 1836-cı ildə Sankt-Peretburq şəhərində “Обозрение Российских владений за Кавказом в статистическом, этнографическом, топографическом и финансовом отношениях” adlı çoxçildli məqalələr toplusu nəşr edilməyə başlandı. Nəşrin III və IV cildlərində Azərbaycana həsr olunmuş məqalələr toplanmışdır. Burada Vasiliy Lekqobıtovun, Dmitri Zubarevin, Aleksandr Yanovskinin, V.Qriqoryevin və N.Florovskinin Azərbaycanın inzibati ərazi bölgüsü üzrə materialları nəşr edilib. Məqalələrdə müəlliflər Azərbaycan əhalisinin əsas etibarilə azərbaycanlılardan (tatar adlandırılır) ibarət olduğunu qeyd edirlər, o cümlədən burada yaşayan etnik qruplardan - talışlar, kürdlər, tatlardan və s. bəhs edirlər. Burada həmçinin Azərbaycan dili məsələlərinə də toxunulur. Azərbaycan dilini türk dillərinin cənub-qərb qolu olan “çığatay dil qrupuna” aid edirlər. Bundan başqa, ayrı- ayrı müəlliflərin - Platon Zubovun, Orest Yevetskinin, Yuliy Qaqemeysterin, İvan Serebryakovun, İvan Şopenin və s. əsərlərində Azərbaycan etnoqrafiyasının ayrı-ayrı məsələləri işıqlandırılmışdır [16]. Nəşri Qafqaz Tədris İdarəsi tərəfindən, 1881-ci ildən başlayıb 1929-cu ilə qədər davam edən, 46 cilddə çıxan “Qafqaz əraziləri və xalqlarına dair materiallar toplusu”nda (СМОМПК) dərc olunmuş materiallar daha çox tarixə, arxeologiyaya, coğrafiyaya, etnoqrafiyaya, əhalinin təsərrüfat və peşə məşğuliyyətinə, dini etiqadlarına, folklora, təbiət təsvirlərinə, fauna və floraya, təhsil və tərbiyə məsələlərinə həsr olunub. Ölkəşünaslıq xarakteri daşıyan məcmuədə Azərbaycaycan ziyalıları tərəfindən də Azərbaycan etnoqrafiyasına dair materiallar dərc olunmuşdur. Məcmuədəki məqalələrin 190-ı etnoqrafiyaya həsr olunub ki, onların içində N.Kolaşev, N.Qriqoryev, İ.Davidbekov, H.Bağırov, Q.İzraelov, M.Vəzirov, R.Əfəndiyev, L.Pasxalov, Q.Çursin, S.Qabiyev, M.Əfəndiyev, F.Sultanov və s. müəlliflərin Azərbaycanda yaşayan xalqların həyat tərzi, yaşayış yerləri, toy adətləri, dini etiqadları haqqında məqalələr öz yerini almışdır. Bir məqamı da qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanla bağlı bir sıra məqalələr erməni müəllifləri tərəfindən qələmə alınıb, lakin bu materiallarda faktlar saxtalaşdırılıb, məqalələrin libasına erməni libası geyindirilib[4, s.10]. Topludan istifadəni asanlaşdırmaq məqsədilə tanınmış filoloq-alim Əmin Əfəndiyevin 1998-ci ildə izahlı biblioqrafik göstərici hazırlayıb çap etdirmişdir. Göstəricidə toplunun bütün cildlərində çap olunmuş materialların adı və qısa məzmunu ilə tanış olmaq imkanı yaradılmışdır. Sonda verilən müəllif, sərlövhə və mövzular üzrə köməkçi göstəricilər vəsait üzrə axtarışı asanlaşdırır. Göstəricini üstün edən 117 cəhətlərdən biri də toplunun hər bir cildinin hansı kitabxana və arxivlərdə saxlanıldığını göstərən cədvəlin tərtib edilib əlavə edilməsidir. Azərbaycan etnoqrafiyasının ilkin sənəd mənbələri sırasına knyaz Vorontsovun təşəbbüsü ilə yaradılan və Qafqazda ilk rusdilli qəzet olan “Qafqaz” qəzetidir. Qəzet 1846-1901 illər arasında dərc edilmişdir. Qəzetin səhifələrində dərc edilən müxtəlif məzmunlu məqalələr sırasında xeyli sayda etnoqrafik materiallara rast gəlmək olur.A.S.Xaxanovun “Etnoqrafiçeskiy obozrenie” jurnalında nəşr etdirdiyi “Qafqaz qəzetində çıxan etnoqrafiyaya dair məqalələrin göstəricisi”nə nəzər saldıqda qəzetdə Azərbaycan etnoqrafik mənzərəsini canlandıran xeyli sayda materiallara rast gəlinir. “Şamaxı indiki dövrdə”, “Kürdlər”, “Şamaxı sənayesi”, “Car-Balakən camaatı”, xalq təbabətindən bəhs edən “Lənkəranın isti suaları”, “Naxçıvanın duz dağları” adlı məqalələr yer alıb. Bundan başqa, İskəndər bəy Hacınskinin Qubalı Fətəli xan, Abasqulu Ağa Bakıxanovun Qafqaz əhalisi, Cəmil Cavanşir Qarabağinin Qarabağ və s. haqqında yazdıqları məqalələrə rast gəlmək olur [22, 23]. XIX əsrin sonlarına Tiflisdə dərc olunan dərgilər sırasında “Qafqaz xəbərləri” elmi-bədii jurnalın da adını çəkmək olar. 1900-1905-ci illər ərzində cəmi 40 nömrəsi çıxan jurnalda ədəbi-bədii məzmunlu materiallarla yanaşı, etnoqrafik oçerklər də yer almışdır. P.Basixin “Qafqazda alman koloniyaları” məqaləsində 1819-cu ilin yazında Yelizavetpol dairəsində iki alman koloniyası, Yelenendorf və Annenfeld yaradılması və kolonistlərin həyat şəraiti haqqında, V.Masalski “Qafqaz və onun sənayesi” adlı məqaləsində isə Qafqazda sənayenin ayrı-ayrı sahələrinin inkişafından bəhs edərkən Bakı və Şamaxıda ipəkçilik, və Bakıda çıxarılan neftin hasili və emalı, Naxçıvan qəzasında yetişdirilən ərik sortları haqqında məlumat verir. XX əsrdə Azərbaycanın etnoqrafik baxımdan öyrənilməsini Azərbaycanda etnoqrafiya elminin inkişaf tarixini tədqiq edən tədqiqatçılar şərti olaraq üç mərhələyə bölürlər [5, s.7]. Birinci mərhələ 1901-1917-ci illəri əhatə edir. Bu dövrün mənbələrini ayrı-ayrı müəlliflərin nəşrlərində: dövri nəşrlərdə və mətbuat səhifələrində rast gəlinən materiallar təşkil edir. Əsərləri Azərbaycan etnoqrafiyası ilə bağlı olan və fəaliyyəti əsasən çar hökumət orqanlarının müstəmləkəçilik məqsədlərinə və vergi siyasətinə xidmət edən müəlliflərdən QafqazşünasS.Anisimovun, «Кавказ», Y.Novoselovun «Кавказ», Araksinin “Закавказе”,N.Andreyevin «Иллюстративный путеводител по Кавказу», Y.Veydembaumun «Очерк этнографии Кавказского края», N.Dinnikin “Каспийское побережье Кавказа и Закавказская область”, N.Karakaşın “За Кавказским хребтом. Очерки природы и быта”, Y.Markovun “Очерки Кавказа: Картины кавказской жизни, природы и истории”, İ.Kanadeyevin “Очерки Закавказской жизни”, P.Nadejdin “Каспийский край. Природа и люди”, Q.Çursinin “Очерки по этнологии Кавказа”, Y.Çemodanov-Uslalın “Кавказ и Закавказье”, İ.Seqalın “Крестьянское землевладение в Закавказье” əsərlərini göstərmək olar. Bundan başqa, “Qafqazşünaslıq, tarix və etnologiya” Yüklə 16,45 Kb. Dostları ilə paylaş:
|