Microsoft Word siyaset II cild rtf
Yüklə 4,96 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “şaxələnmiş”
126
münasibətləri tənzimləməkdən ibarət olmaqla
yanaşı, vətəndaşlarının digər ölkə vətəndaşları ilə əlaqələrini də təmin etməkdən ibarətdir. Bu baxımdan müasir zamanda hər bir dövlətin fəaliyyəti daxili və xarici istiqamətlərə bölünür və dövlət subyekt olaraq öz hakimiyyət strukturları vasitəsilə, eləcə də qeyri –dövlət strukturları vasitəsilə başqa dövlətlərlə əlaqələr yaratmaq zərurəti ilə üzləşir. Dövlət-dövlətlə, xalq-xalqla, cəmiyyət-cəmiyyətlə əlaqə yaradır. Əlaqələri təmin edən əsas siyasi qurum da dövlət olur. Dövlətin daxili və xarici siyasəti subyektlərin hərəkət fəaliyyətləri ilə xarakterizə olunur və ardıcıllığı özündə əks etdirən bir prosesdir. Dövlətlərin həm daxili, həm də xarici fəaliyyət istiqamətləri əsasən dövlətlərdə mövcud olan cəmiyyətlərin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə yönəlir və eyni zamanda ümumbəşəri inkişafın təminatına istiqamətlənir. Dövlət həm daxildə, həm də xaricdə ilk növbədə öz rəhbər şəxsi və hakimiyyəti vasitəsilə hərəkət edir. Real təcrübələrə əsaslanan belə bir prinsip də mövcuddur ki, dövlət xarici siyasəti həyata keçirərək ona görə beynəlxalq münasibətlər aləminə daxil olur ki, tək-təcrid olunmuş vəziyyətdə- yaşaya bilmir, öz mövcudluğunu və inkişafını təmin etmək iqtidarında olmur. Dünyanın təbii resursları, həmçinin əmək resursları məkanlar üzrə qeyri-bərabər paylanılmışdır, bu baxımdan da maddi tələbatların ödənilməsi üçün istehsal prosesləri də qeyri-bərabər formada həyata keçirilir. Dövlətlər qarşılıqlı maddələr (əşyalar) mübadiləsi, məhsullar ticarəti yolu ilə öz daxili tələbatlarını təmin edirlər. Hər bir dövlətin inkişaf səviyyəsi eyni zamanda həmin dövlətin regional və qlobal səviyyədə öz imkanlarına müvafiq olaraq digər dövlətlərlə münasibətlər qurmasının səviyyəsindən asılıdır. Dövlətlər beynəlxalq münasibətlərdə, beynəlxalq siyasi müstəvidə hərəkət edirlər və bu proseslər zamanı ümumi dünya siyasətinin istiqamətləri meydana gəlir. Dövlətlər aralarında əlaqələr sahələri
istiqamətlərini meydana gətirir. Nəzərə almaq lazımdır ki, qarşılıqlı hərəkət zamanı vasitələrin hərəkət trayektoriyalarında da müəyyən təsirlər meydana gəlir. Dövlətlər yeni-yeni sahələr üzrə 127
münasibətlər qururlar. Ümumilikdə dünyada
elmi-texniki nailiyyətlər hesabına yeni-yeni münasibət obyektləri və sahələri meydana gəlir. Elmi-texniki nailiyyətlərin mənimsənilməsi və tətbiqi maraqları yeni sahələrin meydana gəlməsini zəruri edir. Qeyd edildiyi kimi, hər bir dövlətin inkişafı bu dövlətin beynəlxalq münasibətlərdə iştirak səviyyəsindən də asılıdır. Belə ki, əgər bir dövlət regionda və regiondan kənarda yerləşən digər dövlətlərlə “şaxələnmiş” qaydada (çoxsahəli, çoxistiqamətli) münasibət qurarsa və özünün daxili siyasət cərəyanlarını xarici siyasət cərəyanları ilə yüksək səviyyədə uzlaşdıra (əlaqələndirə, birləşdirə) bilərsə, onda həmin dövlət daha tez zamanda inkişaf edər. Bu baxımdan dövlətlərarası əlaqələrin mövcud olduğu sahələrdə vasitələrin qarşılıqlı hərəkət trayektoriyaları şaxələnmiş şəkildə mövcud olmalıdır. Bir dövlət özünün inkişafı üçün digər dövlətdə mövcud olan yeni sahələr üzrə qarşılıqlı əlaqələr yaratmalı və həmin
sahələr üzrə
vasitələrin hərəkət
trayektoriyalarını özünün daxili hərəkət trayektoriyaları ilə birləşdirməlidir. Yəni dövlət başqa dövlətlərdə meydana gələn yeni inkişaf sahələrindəki cərəyanları özünə cəlb etməlidir və daxili cərəyanları ilə birləşdirməlidir. Dövlətin siyasi baxımdan inkişafı üçün dövlət mütləq şəkildə yerləşdiyi regionda, coğrafi vəziyyəti imkan verən halda, beynəlxalq siyasi cərəyanlar üçün ötürücü qovşaq rolunu oynamalıdır. Bu anda dövlət həm xarici siyasi
cərəyanlardan faydalanır, cərəyanların gətirdikləri elementlərdən (komponentlərdən) yararlanır, həm də mərkəz olaraq təsir imkanları əldə edir. Dövlət öz xarici siyasət fəaliyyətini genişləndirmək üçün çoxvektorluluq prinsipinə, bu baxımdan çoxistiqamətli cərəyanlar, hərəkət axınları prinsipinə üstünlük verməlidir. Bu prinsip
sayəsində müxtəlif istiqamətlərdən hərəkət edən vasitələrin təsirinə məruz qala bilər ki, bu da dövlətin daxili sisteminə müsbət təsir edə bilər. Xaricdən gələn cərəyanlar daxili vasitələr üçün təkanverici rolu oynaya bilər və qarışmış, birləşmiş cərəyanlar dövlətdə, cəmiyyətdə yeni- yeni hərəkət vasitələrinin üzə çıxmasını təmin edə bilər.
128
Dövlət öz xarici siyasət fəaliyyətini genişləndirmək üçün xarici hərəkət trayektoriyasında hərəkətverici vasitə olan diplomatiyadan səmərəli istifadə etməlidir. Diplomatiya hərəkətə, siyasi hadisələrin törədilməsi axınlarına təkanverici vasitə olaraq, dövlətin digər dövlətin yeni sahələri ilə əlaqələrinin təmin
edilməsində səmərəli şəkildə istifadə edilməlidir. Diplomatiya dövlətlərarası siyasi vasitələrin hərəkəti zamanı siyasi cərəyanları birləşdirən, qovuşduran bir vasitə olduğu baxımından bu fəaliyyət gücləndirilməlidir. Dövlət əksər dövlətlərlə əlaqələrini təmin etmək üçün gücləndirici vasitə olan diplomatiyadan hərtərəfli istifadə etməlidir. Dövlət hakimiyyəti xarci siyasət cərəyanları arasında, həmçinin dövlətlərin daxili sahələrini əlaqələndirən vasitələrin hərəkət axınları arasında əlaqə yaradan bir vasitədir. Bununla yanaşı, dövlət siyasi baxımdan inkişaf etmək üçün xarici siyasəti istiqamətləndirən digər vasitələr olan beynəlxalq yığıncaqlarda, həmçinin ikitərəfli və çoxtərəfli
siyasət istiqamətlərinin güclənməsi üçün dövlət istiqamətverici və əlavə sahələr yaradıcı vasitələr olan beynəlxalq münasibətlər sənədlərinin sayını çoxaltmalı və icrasını təmin etməlidir. Dövlət digər inkişaf etmiş dövlətlə əlaqəyə girərkən mütləq şəkildə inkişaf etmiş dövlətin yeni sahələrində mövcud olan hərəkət trayektoriyasının öz daxili cəmiyyətinə uzanmasını (daxil olmasını) təmin etməlidir. İnkişaf etmiş sahələr üzrə vasitələr dövlət daxilindən kənara çıxır və bu zaman trayektoriyaya təsir edən vasitələrin və qüvvələrin də sayı artır. Xarici ölkələrdən hərəkət edən və dövlətin daxilinə gəlib çatan vasitələr dövlətin daxilində mövcud olan əlaqəli sahələrin təkanvericiliyinə səbəb olur. Qarışmış vasitələr hesabına güclü enerji mühiti yaranır. Dövlətin daxili siyasət törəmə (törətmə) obyektləri ilə digər dövlətin daxili obyektləri aralarında sıx əlaqə yaranır. Dövlətlərarası əlaqələr zamanı vasitələrin hərəkət trayektoriyaları şəbəkələri meydana gəlir ki, bu da öz növbəsində ümumi siyasi hərəkət müstəvisinin (qarışmış siyasi hərəkət müstəvisinin) formalaşmasına səbəb olur. Dövlətlərarası vasitələrin qarşılıqlı axını zamanı hər tərəfdə maraq sferaları, maraq obyektləri Yüklə 4,96 Mb. Dostları ilə paylaş:
|