Microsoft Word T?bi?td?n istifad?nin huquqi ?saslar?doc

МЮВЗУ 10. 
 
МЕШЯДЯН ИСТИФАЯДНИН ЕКОЛОЪИ-ЩЦГУГИ АСПЕКТЛЯРИ. 
 
PLAN: 
1. Азярбайжан Республикасынын мешя юртцйц, тябиятин формалашмасында 
онун ролу. 
2. Азярбайжан Республикасынын мешя юртцйцнцн мювжуд дуруму вя онун 
мцщафизяси проблемляри.   
3. Азярбайжан Республикасында мешялярин тяснифаты.   
4. Мешялярдян истифадя вя онларын мцщафизясинин щцгуги ясаслары. Азярбайжан 
Республикасынын Мешя Мяжялляси, мешялярдян истифадянин тянзимлянмясиндя 
онун ролу.   
5. Мешя фондундан истифадянин истигамятляри. Мешя фондунун 
мцлкиййятчисинин щцгуги тяйини.   
6. Мешя фонду сащясиндян истифадя щцгугу, онун фяалиййят механизми.   
7. Мешя ганунверижилийинин позулмасына эюря мясулиййят.     
 
Azərbaycan Respublikasmın nıeşə örtüyü haqqında məlumat 
Azərbaycan  Respublikası  ərazisinin  11,5%-i  meşəliklərlə  örtülüdür.  Yer 
kürəsində  canlı  aləmin  qorunub  saxlanılmasında,  torpaqla  oksigen  və  karbon 
balansının  səviyyəsinin  tənzimlənməsində,  bəzi  kimyəvi  elementlərin  təbii  bioloji 
dövranında, ayrı-ayn coğrafi zonalarda iqlim şəraitinə, atmosferdə istiliyin, torpaqda 
nəmliyin,  çaylarda  və  göllərdə  su  ehtiyatlarının  yaranmasında  meşəliklərin  rolu 
ə
vəzedilməzdir. 
Meşəliklər  torpağın  küləklə  və  su  ilə  eroziyasının  yayılmasının  qarşısmı  ahr. 
Meşə  zolaqlarının  mövcudluğu  yamaclarda  torpağın  yuyulmasına,  səhralarda  və 
qumluq  ərazilərində  torpağın  üst  qatının  küləklə  sovrulmasına  mane  olur,  qış 
ayla-nnda qarı saxlayır, yayda isə quru küləklərin və tozlu tufanların qarşısını alır. 
Rütubətliyi az olan və ya sabit olmayan zonalarda meşəliklər səth sularımn axıb 
getməsinin qarşısını 2 dəfəyədək alır, qeyri-məhsuldar buxarlanmanı 15-20% azaldır. 
Meşələr  sututarlarını  kimyəvi,  bioloji,  üzvü  və  istiliklə  əlaqədar  çirklənmədən 
səmərəli  şəkildə  qoruyur.  Sututarları  boyunca  meşələrin  səmərəsiz  qırılması,  həmin 
sututarlarmda  temperaturu  7-8°C  artınr.  Belə  vəziyyət  isə  şirin  sularda  yaşayan 
canlıların  oksigen  tələbatını  ciddi  surətdə  (2-3  dəfə)  artırır;  oksigenin  miqdan  tələb 
ediləndən az olduqda isə onlar məhv olurlar. 
Dünyanın  az  meşəli  regionlanndan  biri  olan  Azərbaycan  Respublikasında 
mövcud  olan  meşələr  ərazicə  qeyri-bərabər  paylanmışdır.  Belə  ki,  meşəliklərin 
48,7%-i  Böyük  Qafqazda,  34,2%-i  Kiçik  Qafqazda,  14,6%-i  Lənkəran-Talış 
regionunda, 2,5%-i Kür-Araz ovalığında yerləşmişdir. Bu bölgələrin öz daxilində də 
meşələrin  yayılma  dərəcəsi  müxtolifdir.  Respublikamızda  geniş  meşə  örtüyü  olan 

---

Balakən  (ərazisinin  49,8%-i)  və  Lənkəran  (ərazisinin  44%-i)  rayonları  ilə  yanaşı 
Biləsuvar,  Zərdab,  Sədərək  və  Şərur  kimi  meşəsiz  (və  ya  meşəlik  sahəsi  az  olan) 
rayonlar da vardır. 
Sənaye şəhərlərinin sürətlə inkişafı və şəhər əhalisinin sayının artması şəraitində 
meşələr böyük sanitar-gigiyenik funksiyasını yerinə yetirir. Meşəliklərdəki ağaclann 
kökləri  bərk  tozabənzər  hissəcikləri  tutub  saxlamaqla  yanaşı,  həm  də  müxtəlif 
tozabənzər  inqrpedientləri  zərərsizləşdirir.  Müəyyən  edilmişdir  ki,  iri  meşə-park 
massivləri görünən və ultrabənövşəyi radiasiyanı 15-20% artırır, aerozol bulanıqhğını 
20-40%  azaldır,  bəzi  ağac  növlərinin  ayırdığı  fıtosidlər  bir  çox  xəstəlik  törədən 
mikroblan,  göbələkləri  və  virusları  mohv  cdir.  Fitosidlərin  təsiri  nəticəsində 
meşələrin havası steril hala düşür. 
Meşələr  müxtəlif  cür  meyvələrlə,  giləmeyvələrlə,  göbələklərlə  və  dərman 
bitkiləri  ilə  zəngin  olduğu  üçün  həm  də  qiymətli  qida  maddələrinin  mənbəyidir. 
Meşələrdə bitən qoz, badam və fısdıq ləpələri öz kaloriliyinə görə süddən və buğda 
çörəyindən yüksəkdir. 
Bütün yuxarıda deyilənlərdən əlavə meşələr çoxsaylı heyvan və quş növlərinin 
yaşayıb çoxaldıqları təbii mühitdir. 
Dünyanın  inkişaf  etmiş  bir  sıra  ölkələrini,  xüsusilə  BMT-ni  dünya  meşələrinin 
hazırkı vəziyyəti, səhralaşma, torpaqların eroziyası, biomüxtəlifüyin qorunması, ətraf 
mühitin  çirklən-məsi  məsələləri  çox  narahat  edir  və  bütün  bunlara  qarşı  birgə 
mübarizə  aparılmasmda  zəif  inkişaf  etmiş  və  inkişaf  etməkdə  olan  ölkələrə  yardım 
göstərmək  arzusunda  olduqlarını  bildirirlər.  Hərta  bir  sıra  ölkələrə  bu  sahədə 
özlərinin milli proqramını hazırlamaq üçün müəyyən həcmdə vəsait də verilmişdir. 
Son  illər  dünya  iqlimində  istiləşmə  getdiyi  müşahidə  olunur  və  bu  faktdır. 
Dünya iqlimində dəyişmələr iki cür baş verə bilər: təbii iqlim dəyişmələri və bir də 
insanların  fəa-liyyəti  nəticəsində  baş  verən  iqlim  dəyişmələri.  nsanların  fəaliyyəti 
nəticəsində  qlobal  iqlim  dəyişmələri  baş  vermiş  və  orta  illik  temperatur  artmışdır. 
Bunun nəticəsidir ki, dünya əhalisinin hazırda 1/4 -i sudan korluq çəkir. Bu rəqəmin 
2010-cu  ildə  1/3-ə  çatacağı  gözlənilir.  Bunun  əsas  səbəbi  insanların  fəaliyyətləri 
nəticəsində sənayedən, enerji istehsalından, yer, hava və su nəqliyyatından, meşələrin 
sistemsiz  qırılıb  yandırılmasından,  kənd  təsərrüfatından,  yaşayış  sahələrindən  atılan 
tullan-tıların  kanalizasiya  sularına  və  zərərləyici  qazların  atmosferə  buraxılmasıdır. 
Bu qazlara ozon qatının yeyiciləri də deyirlər. 
Havaya  buraxılan  zəhərli  qazların  75%-ə  qədəri  yüksək  inkişaf  etmiş  bir  neçə 
dövlətin payına düşür. Məhz onların da narahatçılığı elə bundan irəli gəlir. 
Bütün bu məsələlərlə əlaqədar olaraq son 5-6 ildə bir neçə dəfə zirvə toplantıları 
keçirilmiş və dünya iqlimində baş verən dəyişikliklərin qarşısmı almaq üçün konkret 
tədbirlər proqramı hazırlanmışdır. 
Azərbaycan  hökuməti  öz  növbəsində  konvensiyanın  tələblərindən  irəli  gələn 

---