Microsoft Word turkcess ozet kitap docx
Yüklə 2,88 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan
- Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Programı Ve Dini Tutumu
- Anahtar Kelimeler
- IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan
125 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının Programı Ve Dini Tutumu Dr. Sinan ATEŞ Türkiye Büyük Millet Meclisi, Ankara/Türkiye, sinanates84@gmail.com Özet Cumhuriyet tarihinde önemli bir yere sahip olan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Türkiye Cumhuriyetinin ilk resmi muhalefet partisidir. Beyannamesi, nizamnamesi ve programı bulunan fırkanın siyasi hayatı oldukça kısadır. Fırkanın siyasi hayatı yedi ay gibi kısa bir süre olsa da siyasi ve sosyal etkileriyse uzun yıllar devam etmiştir. Kurulduğunda ülke sathında geniş yankı uyandırmayı başarmış olan fırka, sonraki dönemde kurulan muhafazakâr cenahtaki bazı siyasi partileri de etkilemiştir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kuruluş nedenini, dönemin şartları içerisinde kurucularının neyi amaçladıklarını ve yeni dönem adına neyi düşündüklerini daha iyi anlayabilmek için programda bulunan maddelerin ve bu maddeler içerisinde yer alan dini yaklaşımların çok iyi anlaşılması gerekmektedir. Fırkanın programında toplam 58 madde bulunmaktadır. Bu 58 madde; esaslar, iç siyaset, iktisadi konular, itibar, mali hususlar, eğitim ve sosyal konulardan oluşmaktadır. Fırkanın programında bulunan bu maddelerin bazısında bir takım dini fikirler ve söylemler yer almaktadır. Programda yer alan 3. maddede, kanunların vazedilip ortaya konması hususunda adalet prensibinin hâkim olacağı hususu belirtilmektedir. Yine 6. maddede, fırkanın düşüncelere ve dini prensiplere hürmetkâr olacağı beyan edilmiştir. Fırka programının iç siyasetle alakalı olan bölümündeyse kamu ahlakının korunması gerektiği ifade edilmiştir. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın kapatılmasında da hiç kuşkusuz parti programındaki maddelerde yer alan dini fikirler ve yaklaşımlar ve özellikle de 6. madde büyük rol oynamıştır. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın çalışmaları karşısında, tek partili düzene bir süre daha devam mı edileceği yoksa demokrasiye mi devam edileceği hususunda bir karar vermek zorunda olan Atatürk ve arkadaşları neticede partiyi kapatmayı uygun bulmuşlardır. Dolayısıyla fırkanın dini tutumunun ne olduğu anlaşıldığında niçin kapatılmış olduğu da daha iyi anlaşılacaktır. Bu çalışmada Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nın programında yer alan maddeler üzerinde durulmuş, programda bulunan maddelerde yer alan dini yaklaşımlar ve söylemler ele alınarak Fırka’nın dini tutumunun ne olduğu hususu değerlendirilmiştir. Bunların yanı sıra fırkanın kurucuları ve önde gelenlerinden bazılarının dini konular bağlamında yapmış oldukları konuşmaları tahlil edilerek fırkanın dini tutumunun daha bütüncül anlaşılmasına gayret edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, Muhalefet Partisi, Fırka Programı, Dini Tutum 126 IV. Uluslararası Türk Kültür Coğrafyasında Eğitim ve Sosyal Bilimler Sempozyumu 27-30 Haziran 2018/Bakü-Azerbaycan IV. International Symposium on Educational and Social Sciences in Turkish Cultural Geography 27-30 June 2018/Baku-Azerbaijan Adakale’nin Osmanlı Devleti’nden Romanya Krallığı’na Geçiş Süreci Doç. Dr. Şaban ORTAK Afyon Kocatepe Ün. Eğitim Fak. sortak33@yahoo.com Adakale; Tuna Nehri'nin içinde Romanya'ya ait olan Orsova yerleşim birimi yakınlarında, yaklaşık büyüklüğü 160.000.m² büyüklüğünde bir adadır. Romanya ve Yugoslavya'nın 1964-1972 yıllarında yaptıkları İron Gates I Barajı suları altında kalan adadaki kale, Romanya tarafından Turnu Severin yakınlarındaki Simian Adasına nakledilmiştir. 1960'larda adada yaklaşık 1000 civarında Türk yaşamaktaydı. Osmanlı Devleti'nin Rumeli'deki fetihleri sırasına zaman zaman Osmanlı birlikleri tarafından ele geçirilmiş ise de Adakale'nin fetih tarihi 1691 senesi kabul edilmektedir. 18 ve 19. yüzyıllarda Avusturya- Macaristan'ın işgal girişimlerine maruz kalan Adakale'nin bu durumu 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'na kadar devam etmiştir. Bu savaşın sonunda imzalanan Ayastefanos Antlaşması’nın 3. Maddesinde “Adakale’nin boşaltılması ve tahrip edilmesi” hükmü yer almaktaydı. Ancak diğer Avrupa devletlerinin soruna müdahale etmeleri neticesinde Berlin Konferansı toplandı. Ayastefanos Antlaşması maddeleri yeniden görüşülecek ve düzeltmeler yapılacaktı. Görüşmelerin sonunda imzalanan anlaşmada; Tuna Nehri üzerinde taşımacılığın kontrolü ve güvenliğin sağlanması için uluslararası bir komisyon (Tuna Komisyonu) kurulacak, Demirkapı’dan (İron Gates) Tuna Nehri’nin Karadeniz’e döküldüğü yere kadar olan kısmı üzerindeki kale ve istihkamlar yıkılacak ve yenileri yapılmayacaktı (52.madde). Yine Demirkapı civarında deniz nakliyesi inşaat yapma görevi Avusturya-Macaristan’a verilecekti (57.madde). Ancak Demirkapı’nın batısında yani nehrin üst bölgesinde yer alan Adakale’den bu anlaşmada bahsedilmemekteydi. Bu sonuçta; konferans sırasında Adakale’nin Avusturya-Macaristan tarafından işgal edilmiş olmasının da etkisi düşünülebilir. Bu antlaşmada Adakale hakkında açık bir hükmün yer almaması, Lozan Konferansı görüşmelerinde bu adanın diplomatik temaslarda unutulduğu yorumlarına neden olacaktır. Berlin Anlaşması’ndan sonra Adakale’nin nahiye statüsünde Osmanlı toprağı olma özelliği devam etti. Bir Müdür atandı ve idare meclisi oluşturuldu. Bu hukuki statü I. Dünya Savaşı’na kadar sürmüştür. Savaş sonunda Adakale’nin hukuki durumu ile ilgili belirsizlik sürerken Romen birlikleri Adakale’yi ve nehrin kuzey kıyısındaki Orsova’yı işgal ettiler. I. Dünya Savaşı sonrasında imzalanan Saint Germain Antlaşması’nın 305. maddesine göre; Berlin Antlaşması’nın 57. maddesi ile Adakale üzerindeki Avusturya-Macaristan mandası kaldırılacak, adadaki Macar askerleri geri çekilecekti. Aslında Berlin Antlaşması’nın Osmanlıca ve İngilizce metinlerinde Tuna Nehri’nin Demirkapı bölgesinde inşaat görevi verildiği görülmektedir. Yani Adakale’nin yönetiminin Avusturya-Macaristan mandasına bırakıldığına dair bir açık hüküm yer almamaktadır. Macaristan’la İtilaf Devletleri arasında imzalanan Trianon Antlaşması’nın 45.maddesi göre; bu anlaşmanın 27.maddesi ile çizilen sınırlar dışında kalan topraklar Romanya’ya bırakılacaktı. Yani açıkça isim geçmemekle beraber Adakale Romanya’ya bırakılmış oluyordu. Osmanlı Devleti'ne imzalatılan Sevr Antlaşması'nda Adakale ile ilgili açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak bu antlaşmada; Osmanlı Devleti'nin belirlenen sınırları dışında kalan topraklar üzerindeki haklarından feragat edeceği (md.132), İtilaf Devletleri ile Almanya, Avusturya-Macaristan ve Bulgaristan arasında imzalanan anlaşmaları kabul ettiği (md.133-134, 348) hükümleri yer almaktadır. Buna göre Adakale'nin Romanya'ya geçtiğini zımmen kabul etmiş oluyordu. Sevr Antlaşması hukuken ve fiilen uygulanamayan bir antlaşma olduğu için Türkiye, Adakale'yi yönetmeye devam etmiştir. Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi'nde bulunan belgelerden anlaşıldığına göre; Adakale kadısı ve sulh mahkemesi TBMM Hükümeti ile yazışmaya devam etmiştir. Adakale Nahiyesi halkı adına memurlar ve Nahiye Müdür Vekili Kadı Osman Niyazi Efendi tarafından 14 Kasım 1922 tarihinde gönderilen telgrafta zaferin kazanılması dolayısıyla duyulan sevinç dile getirilmektedir. Aynı duygularla bu telgrafa Meclis tarafından cevap yazılmıştır. Diğer taraftan Edirne Mebusu Mehmed Şeref Bey, Adakale'de görevli memurların maaşlarının TBMM Hükümeti bütçesinden ödenmesi için önerge vermiştir. Nitekim, TBMM'nin 22 Mart 1924 tarihli toplantısında değişiklik yapılan Hariciye Vekâleti'nin 1923 Yılı Bütçesi'nde Adakale Nahiye Müdürü'ne aylık 20 lira maaş tahsis edilmiştir. Lozan Barış görüşmeleri sırasında Adakale'nin hukuki durumunun ne olacağı gündeme gelmiştir. Amasya Mebusu Ömer Lütfi Bey, TBMM Başkanlığı'na sunduğu önergede; Berlin Antlaşması'yla Türkiye'ye bırakılan ve o tarihlerde 600 civarında Türk ahalisi ve camisi bulunan Adakale üzerindeki haklarımızın korunmasını temenni etmiştir. Aynı şekilde Başvekil Rauf Bey ile Lozan Konferansı'na katılan İsmet Paşa arasındaki telgraf haberleşmelerinde de Adakale üzerindeki haklarımızın korunmasından bahsedilmiştir. Lozan Barış Konferansı tutanaklarında da yer aldığı üzere, TBMM Hükümeti Temsilcisi olan İsmet Paşa Adakale'nin Türkiye'ye bırakılması yönündeki ısrarlı tutum dikkati çekmektedir. Ancak İtilaf Devletlerinin sert tutumları ve diğer konularda büyük ölçüde anlaşılmış olunması nedeniyle, barışın önünü tıkamamak için Türkiye Adakale üzerindeki ısrarından vazgeçmek durumunda kalmıştır. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Yüklə 2,88 Mb. Dostları ilə paylaş:
|