Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
vəziyyət, hər həftə, hər gün pozulan atəşkəs rejimi idi...”
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
150 vəziyyət, hər həftə, hər gün pozulan atəşkəs rejimi idi...” Bu səbəb əsərdə motivasiyasını tapmır. Necə ki, Seymur-Anuş xətti əsərdə sadəcə, süjetin inkişafınfa bir vasitə kimi düşü- nülmüş təəssüratı bağışlayır, bu fikir də qəhrəmanın əsas gətir- diyi uçurumun səbəbi kimi inandırmır. Əgər uçurum iki millət arasında olan nifaqdırsa, bu nifaqın əlamətləri, çözümü, burda heç lokal olaraq da qabardılmır. Bu halda hansı uçurumdan söhbət gedə bilər?! Müəllif kifayət qədər seyrçi mövqe qurub sanki bütün olmuşları, olacaqları özgə ünvanlarda axtarmağı tərcih edir, yəni ki, müharibə bu işə maraqlı olan bir qrup zümrənin əməli idi, onların əməlindən azərbaycanlılar nə qədər əziyyət çəkirsə, elə ermənilər də o qədər çəkir, bəs ki, ermənilərin içlərində bir Baki nostaljisi var, onlara öz yurdlarında heç də yaxşı münasibət göstərilmir, müharibənin xarabazara çevirdiyi doğma məkanlara adekvat olaraq əks tərəfin də itkisiz ötüşmədiyini ürək ağrısı ilə qeyd edir. Əsərdə milli adına hər şey sanki deformasiyaya məruz qalır. Milli ölçülərə diaxron olaraq başqa məkanlar bu sırada daha funksional görünürlər: qəhrəman hər dəfə ziyarət məqa- mında kilsəni seçir, müsəlman olsa da rus qəbiristanlığında basdırılmağı vəsiyyət edir, rus yazıçılarının təbiət barədə yaz- dıqlarını daha səmimi hesab edir. Seymur Baycanın qəhrəmanı milli tale, milli varlıq haqqında mücərrəd ideyaçılıq əvəzinə insanın taleyi, insanın varlığı üzərində düşünür. Zənnimcə, müəllif rakursundakı humanizm, milliyətindən asılı olmayaraq ümumən insan ağrısının qabardılması müharibə mövzusunu təqib qılan milli nəsrimiz üçün pozitiv çalardı. İnsan içinin təsvirə çəkilməsi prosesində bütün münaqişələrin, mübarizə- lərin kölgəsi onun üstündən silinib atılmalıdır. İnsan konsep- siyasının dünya problematikasına çıxışı üçün bu məqam zəruri- dir. Əlbəttə, yazıçı tarixçi deyil, bəlkə də qarışıq tarixi proses- ləri nəsr hələ də yetərincə həzm edə bilmir. Amma müəllifin birbaşa düşüncə kontekstinə daxil olmasa da, bəlkə də içindən- ağrılarından keçib gəldiyimizə görə müəllifin yaratmaq istədiyi 151 humanizm balansındakı tarazlığın bizim payımızın itkisi hesa- bına başa gəlməsi bir qədər təəssüf doğurur. Lap milli savaşı- mızı-Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünü qoyaq bir tərəfə, ABŞ-ın İraqda, Əfqanıstanda, Rusiyanın Çeçenistanda, İsrailin Fələstində apardığı savaşın da adı müharibədir. Amma burda hansısa dövlət işğala məruz qalan, hüquqları pozulandır və bu halda aparılan mübarizə yalnız müdafiə üçündür. Doğrudanmı, ədəbiyyat bunları (bu fərqi!) yenib də insana yetməlidir?! “Quqark” bu suala birmənalı cavab verir. Çünki romanın sənət zəmini əks etdirmədir, insanın həm maddi-cis- mani, həm də mənəvi, sosial, psixoloji çalarlarında inikasıdır. Burada insan faktoru bütün səviyyələrdə -ictimai-siyasi, mədə- ni-tarixi, psixoloji, məişət –ümumən özünün varlıq məqamına tabedir və elə bu məzmun, məziyyətlə də ədəbiyyata daxil olur. 152 “QARAQOVAQ ÇÖLLƏRİ”: NƏSRİN FƏZASINDAN BAXARKƏN İyirmi ildən çoxdur ki, xalqla, millətlə, dövlətçiliyimizlə bahəm ədəbiyyatımızın özü də bir növ tarixi sınaq, imtahan qarşısındadır. Bir dəfə qeyd elədiyim kimi, müharibənin qanlı- qadalı günlərindən kifayət qədər zaman fasiləsi ötsə də möv- zunun təsvirində nəsrimizdə bir boşluq var və yazılan hər bir əsər bu boşluğu doldurmaq yönündə bir addımdır. Bilmirəm, müharibə mövzusunun layiqli təsvirini nisbətən yaşlı, yazı pro- sesində müəyyən təcrübə, bilik qazanmış yazıçılardan ummağa haqqımız var deyim, yoxsa məsələyə yaşın, təcrübənin deyil, sadəcə istedad prizmasından yanaşmağı daha məqbul hesab edərək içimizdəki ağrını böyük Sözə çevirəcək ədəbiyyatı gözləmə mövqeyi tutum. Çünki növbəti müzakirə predmetinə çevrilmiş bu əsər - Əlabbasın “Qaraqovaq çölləri” romanı məni həm yazı təcrübəsi və biliyin labüdlüyünün, həm də aradan keçən vaxt kəsiminin yazıçının daha dərin qatlara enişi üçün zəruriliyi qənaətində xəyali-inkisarə uğratdı. “Qaraqovaq çölləri” müharibə gerçəkliyinə, sosial-siyasi ziddiyyətlərə sərt tənqidi münasibət sərgiləyən əsərdir. Roman realist boyalarla qələmə alınmış, cəmiyyətin ictimai-sosial naqisliyinə qarşı yönəlmişdir. Müəllif təsvir elədiyi döyüşçü, vətənpərvər bir insanın düşüncə selinin qabağına bütöv bir məkanın- Qaraqovaqdakı cəmiyyət həyatını, oradakı müharibə gerçəklərinin fəsadlarını, mənəvi-psixoloji-sosial görüntülərini çıxarır. Əsərdəki əsas qayə- qəhrəmanın əsirlikdə olan bacısını azad etmək çabası, bu yolda üzləşdiyi maneələr, kolliziyalar insanın mənəvi-iradi gücünün hara qədər – hansı həddədək dayanıqlı olmasını göstərir. Doğma kəndlərində vəziyyətin ağır olduğunu eşidib əsgər- likdə olduğu Xabarovsk vilayətindən qaçan Əfsun kəndə gələn kimi bacısı Əfruzun ermənilər tərəfindən əsir aparıldığını eşidir və bundan sonra yalnız bacısını əsirlikdən necə qurtarmağın 153 yolları haqqında düşünür. Əfsun əsərə birbaşa bu qayədə daxil olur və bütün əsər boyu, haçalanmış, dağınıq görünən kom- pozisiya daxilində belə qayəsinə sadiq görünür. Nə Zülfü kişinin onu şəhərdə yaşamağa təhrik etməsi, nə də Mehri ilə evlənməsi Əfsunu öz məqsədindən ayıra bilmir. Amma məlum olur ki, bu məqsədin realizəsində başlıca əngəl heç də düşmən tərəf yox, elə burda, qəhrəmanın öz vətənində üzləşdiyi uçurumlardır. Üç il Qarabağ döyüşlərində iştirak edib qayıtdıq- dan sonra Əfsunu doğma rayonunun hərbi komissarlığında müxtəlif adlarla ittiham edirlər. Əsir bacısı ilə dəyişmək məq- sədilə düşmən tərəfdən dil (əsir) tutub gətirdiyinə görə həbs edirlər. Ailə qurub yaşaması üçün ev tikmək istəyəndə bir par- ça torpağı vermirlər. Müəllif Əfsun kimilərlə cəmiyyət arasında dərin ziddiyyət olduğunu göstərməyə çalışır. Roman boyu qəhrəman bu mühitlə, onun amansız qanunları ilə mübarizə aparır, Don Kixot yel dəyirmanları ilə vuruşduğu sayaq. “Qaraqovaq çölləri” romanı müharibə mövzusunda yazılan- lar sırasında təqdim olunsa da, daha çox sosial problematik kəskinliyə yönəlmiş əsər kimi yadda qalır. Amma nəsr hava- sında yox, daha çox açıq publisistik notlar, işarələrdə. Bu ümu- miyyətlə, bizim müharibə mövzusunda yazılan nəsr əsərlərinin xarakterik çalarıdır. Son vaxtlar müharibə mövzusunu işıqlan- dırmağı təqib qılan nəsr əsəri adı altında daha çox milli-sosial- siyasi qüsurların, yarıtmazlıqların ifşasını təsvirə çəkmək təqib qılınır və başlanğıcını bu məqamdan götürərək müharibə ger- şəklərinin dərin qatlarına varmaq niyyətində bulunurlar. Bir qədər bundan öncə müzakirəyə çıxardılan Aqil Abbasın “Dolu” romanı da eynən bu qata həssas idi, qəhrəmanın-Komandirin cəmiyyətlə toqquşma, münaqişə məqamlarını müharibə insanı- nın, iştirakçısının böhranı-dekadansı kimi alırdı. O yerdə ki, uğrunda vuruşduğun idealların çökdüyü məqam gəlir, dərin insan böhranı başlanır, sonuc da bəllidir-intihar... “Dünyanın ən varlı şəhəri”nin qəhrəmanı Komandir kimi “Qaraqovaq çölləri”nin sərgərdanı Əfsunun da həbsxanada, hakim önündə Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|