Microsoft Word Yeni kitab A5-son docx
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
154 söylədiyi çıxış nitqi yanıb külə dönmüş arzu, ümid şölələrinin müharibə oyunçularının simasına yaxılan üz qarasıdır: “Ömür yolumu alın yazısından da çox sizin mənfur hökmünüz dəyişdi,- axır ki, özünə yığılıb az-maz dinclik tapanda deyitdi o,- mənimçün yaşamaq Əfruzdan sonra onsuz da puç və uydurma bir şey idi. İndisə mənasını həmişəlik itirdi. O da mənə dərs oldu ki, əgər cəbhədən qayıdan hər bir kəsin son aqibəti bu imişsə, çətin ki, indən belə hansısa ağıllı bu vətən üçün canından keçə. (s.35)” Bu nəyə işarədir, nəşət tapdığı zəmin, mündəricə hardan, nədən qaynaqlanır?! Belə çıxırmı ki, biz bir də özümüz özü- müzlə müharibə aparırıq, silahı bir də öz “mənfur sima”mıza, içimizdəki biganəlik, laqeydlik bəlalarına qarşı çeviririk və...atəş açırıq. “...heç bir müqavimətə məhəl qoymadan ağır texnikanı tank kimi rayon prokurorluğunun lap qənşərinə sürüb kabinənin üstə qalxandan sonra hamının, axır-axırda tanıdığı Əfsun əlindəki qumbaranı binadan hay-harayla çıxıb başını siçovul təki hara gəldi soxmağa can atanların arxasınca necə tullayıb deyirmiş: -Məni öz vətənimdə, öz elimdə, düşməndən qoruduğum tor- paqda da ev tikməyə qoymadınız! Alçaqlar! Cəlladlar! Qan- içənlər! Bu, İmdadın qisası! Bu, Əfruzun intiqamı! Bu, yerlə yeksan elədiyiniz evimin əvəzi!...(s.200)” “Qaraqovaq çölləri”ndə erməni obrazı, düşmən tərəf perife- riyanı təşkil edir. Dominant hədəfdə yenə bizik-bu bizim döyüşən əsgərimiz, başına ermənilər tərəfindən pul qoyulan qəhrəman döyüşçümüz, bu da onu vətənində sərgərdana, yararsız insana döndərən, yaşaması üçün bir “koma qaralamağı” çox görən naqis qanunlarımız. Bu sırada erməni və azərbaycanlı xisləti yanaşıdır, hətta üz-üzə duranda ikinci xətt daha sərt, radikal yanaşmanın təsiri (təsviri) altdadır: “...görəsən, nə olmuşdu, niyə qarşıdan, düşmən tərəfdən açılacaq atəşdən elə qorxmurdu ki, öz ordu bölmələri səmtdən açılacaq qəfil güllədən o qədər ürpənirdi? Namərdlik, ehtiyat, ya gözün qorxmağı? (60)”. Müəllif iki millət 155 münasibətini nifrət-kin, qisas-intiqam sırasında yox, daha çox natural görkəmdə- bir qədər nostalji: ”Ara, biz belə olmamışıq axı? ...Bu gün Uzda da Azərbaycanın çörəyini yeyirəm mən. Deyirsən, bunu da unudum? (s.100-101)”, bir qədər gizli ictimai- siyasi: “İt uşağı qarışdırdı aranı (s.130); it uşağı bizi duşman elədi (s.100)”, bir qədər də loyal qatda təqdim edir: “Niyə başa düşmək istəmirsiniz, onun günahı yoxdu, dərdi sizinkindən də artıqdı. O da siz çəkəni çəkir!(s.103-104)”; “Ona düşmən deməyə mənim dilim gəlmir.(s.107)”. Yazıçı Əfsunun simasında müharibə insanının obrazını yaratmağa calışmışdır və təəssüf ki, bu kontekstdə qələmə alınmış müharibə mövzulu əsərlərdən seçilməyə müvəffəq olmayıb, əksinə onlarla tanış, oxşar məqamlarla kəsişmişdir də. Burada da qəhrəman döyüş yolu keçmiş, müharibə acısını dadmış, arxasında vətən, ailə dərdi buraxmış şəxsdir. Burada da qəhrəmanın içində bir yurd ağrısı, kənd sevgisi, onu atıb getmək qorxusu var, burada da şəhər özgə, yad, qərib ab-ha- vanın daşıyıcısı, “hər addımı şeytan-şüğulla dolu” məkan kimi təqdim olunur. Və nəhayət, insan-cəmiyyət antoqonizmi, yarıtmaz cəmiyyət qanunları və onun ucbatından əzilən, torpaq üçün ölümə hazır vətən oğullarımızın doğma yurdda intiharla nəticələnən fəci taleyi. Bu cür lokal problematika və mündəricə ilə müharibə möv- zusunun dərkində uzun yol keçmiş nəsr yaddaşımıza yeni bir nəsnə əlavə etmək olarmı? Təbii, bu konfliktlər realdır, gerçək cəmiyyət qanunlarından nəşət edir, amma müəllif bütün bu hadisələrin bir növ zahiri şəklini çəkir, müharibə yaddaşının sərt dramatizmi və fəlsəfi psixologizmi əsərdə hiss olunmur. Halbuki, mövzunu qlobal yanaşma müstəvisində çözməyə çalışıb, millətin dərdlərindən, ailə-məişət problematikasından çıxış edib də qlobal məsələlərə çıxmaq, onları bəşəri məzmuna sığdırmaq olardı. “Qaraqovaq çölləri” əsəri başdan-başa patriotik notlarla, tribun xarakterli çıxışlarla süslənib. Müəllifin təhkiyəsi, qəhrə- 156 manın nitqi, düşüncələri, Zülfü müəllimin çıxışları, atası Qüdsi müəllimin məktubu oxşar məzmun və ahəngi sərgiləyir. Eyni üslüb, eyni məzmun, eyni pafos. Əsərdəki tərbiyəvi xəttin icrası intellektual, milli ziyalı ob- razlarına həvalə olunub, daha çox onların simasında təqdim olunur. Əfsun, bütün əsər boyu qəhrəmanın yanında olub onunla eyni mövqeni və əqidəni bölüşən Zülfü müəllim, Səfurə müəllimə, əsərdə tez-tez adı hallandırılan Əfsunun həkim olan bacısı Əfruz, atası Qüdsi müəllim, hətta Uz kəndindən əsir tutub gətirdiyi idman müəllimi Arşak-bütöv bir müəllimlər pleyadası... Bu obrazları birləşdirən ümumi bir xətt onların zə- mənədən şikayətləri, sosial, mənəvi təzadlara kəskin müna- sibətləri, müharibəyə nifrətləridir. Yazıçının üslübunda nəql ahəngi əsərdəki təsvir çalarını üstələyir. Hadisələrin psixoloji məna siqlətini artırmaq üçün müəllif nəql etməkdən daha çox təsvirə üstünlük verməli idi. Yazıçı süjeti əsas qayə ətrafinda saxlamağa müvəffəq olsa da lazımlı, lazımsız eyni məzmunlu düşüncələri yerləşdirməklə, xüsusilə əsərin qəhrəmanı Əfsunla Zülfü müəllimin eyni lad üzərində köklənən dialoqlarına hadisələrin ümumi nisbətində daha çox yer ayırmaqla romandakı ölçü hissini itirir: “Hayıf ki, bu, həqiqətdi: vaxt gələcək, qəlbində vətən sevgisi qalanları ona-buna nümunə kimi göstərəcəklər. Bu günün naqis tərbiyəsi bizləri gətirib bura çıxardı. Vətən kəlməsi bu gün yalnız mənən zəngin olanların dilində böyük anlamda işlədilir. Qoy onlar da olsun on min nəfər. Əksəriyyət isə, sənin sözün olmasın, vətən deyəndə dörd divarının arasından başqa, heç nə düşün- mür.(s.54)” Bütün əsər boyu tez-tez təkrarlanan, oxucunu ox- şar patetik nitqlərlə yoran bu sıra-düşüncə sırası bir çox mə- qamlarda romanda istənilən səviyyəni vermir. Əsərdə bir çaparaqlıq var. Qəhrəmanın sərhədi yarıb əsir tutub gətirməsi, qardaşı İmdadın dəlixanaya salınması, daha sonra Əfsunun onun dalınca şəhərə gedib orda tutularaq geri gətirilməsi müəllif təhkiyəsində sanki birnəfəsə deyilib qur- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|