Microsoft Word Z. Bayramli Kitab son variant doc
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
146 rütbəli zabitlərə tabe olub, hətta Şah qarşısında da qeyd olunan səbəblərə görə öz varlıqlarını qoruyub saxladıqlarını qeyd etməklə (96, 87) heç bir səhvə yol vermir. Ancaq E.Kempferin qorçuların sayı haqqındakı məlumatlarında ziddiyyət də vardır. O, qorçuların sayının 10-12 mindən çox olmadığını qeyd etdikdən sonra yazır: «Bu gün 15-20 min nəfərlik qorçu keçmişdə eyni adda mövcud olan hərbi qüvvənin yalnız bir hissəsini təşkil edir» (96,88). Cemelli Karerinin gündəliyində isə Sultan Hüseynin (1694-1722) hakimiy- yətinin ilk illərində qorçuların sayının 22000 nəfər olduğu yazılmış- dır (89, 168). Ancaq Alessandrinin yazdığı kimi, mərkəzdəki qor- çular 4-5 min nəfərdən çox olmurdu. Tavernye də şəxsi müşahidə- ləri əsasında mərkəzdəki qorçuların sayını, həm də onların xüsusi qoşun növü olduqlarını müəyyənləşdirmişdi. Şah bir qayda olaraq istər müharibə, istərsə də dinclik dövründə 4000 süvariyə məvacib, ərzaq verir və onların atlarını yemlə təmin edirdi. Bu alay bəlli bir yerdə savaşa hazır vəziyyətdə saxlanılan qvardiya idi. Alayın hər bir əsgəri məvacibini nə vaxt haradan alacağını da bilir. İndi 25 ildir ki, onlar heç kimlə müharibə etməyiblər, yəni Qəndəharı fəth edəndən sonra qonşu dövlətlərlə savaş olmayıbdır. Bu müddətdə süvarilərin çoxu əlavə xərcə görə atlarını ya satmış, ya da tələf etmişdilər. Onlar tələf etdikləri atlarının dərisinin damğalı hissəsini saxlayırlar. Ona görə ki, hərbi vəziyyət elan olunduqda atlar, yaxud onların dərisinin damğa vurulmuş hissəi yoxlanılır. Dərinin damğalı hissəsi suya salınır və atın xəstəlikdən, qocalıqdan öldüyü, yaxud qəsdən tələf edildiyi dərhal müəyyənləşdirilir. Atını qəsdən öldürən süvari ağır tənbehdən xilas olmaq üçün dərhal özünə at alır. Nişan təkcə atlara deyil, dövlətə aid olan bütün qılınc, tüfəng, ox-kaman və başqa silahlara, məmulatlara da vurulurdu. Damğa Şaha məxsus atların sol budunda olurdu. Hərbi paradlarda, hərbi hazırlığa baxışda hər bir əsgərin silahı və atı onun nişanı ilə yoxlanılırdı (104, 574, 575). 1654-cü ilin oktyabr ayında II Şah Abbas Qəzvində öz süvari- lərinin hərbi paradını təşkil etmişdi ki, bu on-on iki gün davam etdi. Gündüzlər Şah öz bağlarından birinin qarşısında əyləşir və ordunun yüksək mənsəb sahibləri, yəni əmirlər onun qapısında dayanardılar. 147 Gün ərzində bir neçə süvari alayın atlıları onun qarşısından bir-bir keçirdilər. Hər bir süvari Şahın oturduğu yerə yaxınlaşanda atını çaparaq oxu kamandan sol tərəfdəki nişana atırdı. Parad qurtarandan sonra oxla nişanı düz vuranların məvaciblərini Şah bu işlərə baxan şəxslərin hesabatlarına uyğun olaraq artırırdı. Bu hərbi paradda Şah «Qara süvari» ayaması ilə tanınan və çox məharətli oxçu olan süvariyə hər ay 15 tümən məbləğində əlavə məvacib verilməsi barədə göstəriş vermişdi (104, 575). Qızılbaş tayfa süvarilərindən ibarət olan qorçuların mənbələr- də tayfalar üzrə ayrıca hərbi hissələrdə birləşməsi, onların hər biri- nin isə öz qorçubaşısı olması haqqında məlumatlar da az deyildir. Məsələn, Ustaclı qorçubaşısı 1514-cü ildə Çaldıran vuruşunda öldürülmüşdü (80, 43). Həsən bəy Rumlu H.941 (1535)-ci ildə Osmanlı ordusunun Azərbaycana ikinci dəfə hərbi yürüşündə Türkman, Rumlu, H.959 (1552)-cu ildə İsmayıl Mirzənin Ərzruma yürüşündə Naxçıvan, H.979 (1572-1573)-cu ildə Qızılbaş ordusu- nun Gilana hərəkətində Ustaclı, Qəribli qorçularının qoşunun əsas hissəsini təşkil etdiyini göstərir. Eyni zamanda, Şah Təhmasibin vəfatı zamanı Rumlu, Əfşar, Qacar, Bayat, Varsaq qorçularının saray gözətçisi olduğunu qeyd edir (77, 259). H.932 (1526)-cı ildə Camın Sarıqamış deyilən yerində özbəklərlə savaşın sonuncu anın- da I Şah Təhmasibin göstərişi ilə döyüşə girən 3000 atlının 1700 nəfəri Şamlı, Zülqədər qorçuları olub, elə döyüşün də taleyini onlar həll etmişdi (80, 55-56). Şah Süleymanın 1668-ci il sentyabr tarixli fərmanında Şirvanda Şahsevən, Əfşar, Şamlı qorçularının yerləşdiyi və Dərbəndin mühafizəsinin isə Dərbənd qorçularına tapşırıldığı göstərilir (46, 80). Bu faktlar Qızılbaş tayfa qorçuları ilə bərabər, şəhər əhalisindən də qorçu hissələri təşkil olunması və onların geniş kütləsinin vilayətlərdə yerləşməsindən xəbər verir. Əslində qaynaq- larda qorçular vilayətlərdə yaşayır deyildikdə, burada onların müəy- yən hissəsinin sərhəd vilayətlərində yerləşdirilməsi və bu vilayət- lərin qorunmasının onlara tapşırılması nəzərdə tutulur. Sanson bu barədə daha aydın məlumat verərək yazırdı ki, ölkənin sərhədlərinin mühafizəsi qorçubaşının tabeçiliyində olan və qorçu adlanan əsgəri heyətə tapşırılmışdı (106, 47). 148 1693-1694-cü illərdə Səfəvilər ölkəsində olmuş Cemelli Kareri də qorçuların yüksək nüfuz sahibi olduğunu bildirərək yazır- dı ki, cəsarətli döyüşçülərdən ibarət olan qoşuna qorçu və ya Qızıl- baş deyirlər ki, onların sayı bu gün 22 min nəfərə yaxındır. Qorçu- ların “general” və ya əmirləri «Qorçubaşı» adlanır və gündə 15 tümən (Ehtimal ki, Cemelli Karerinin əsərinin çapında qorçubaşının maaşı aylıq əvəzinə səhvən gündəlik kimi göstərilmişdir) məvacib alır. Bu qorçu dəstəsi komandirlərinə (yəni qorçubaşı) tabe olan zabitlərə minbaşı, yüzbaşı, onbaşı deyilirdi. Hər bir adi qorçu isə ildə 15 tümən məvacib alırdı (89, 168). Cemelli Kareri sözünə da- vam edərək yazır: «Vilayət xanları və hakimləri və Şah sarayının di- gər vəzifə sahibləri qorçular və qulamlar arasından seçilirlər, çünki onların mütənasib boy-buxunu və mehriban ürəkləri vardır» (89, 169). Qulam, tüfəngçi, topçu və sufilər «Şah qoşunu» olub, onların məvacibləri xassə əmlakı hesabına büdcədən ödənilirdi. Məlum olduğu kimi, I Şah Abbas hərbi islahat keçirib, yeni nizami ordu təşkil etmişdi. İ.P.Petruşevski bu barədə yazır ki, 44 min nəfərdən ibarət nizami qoşun yaradıldı. Topçu və tüfəngçilər farslardan, süvari qulamlar isə müsəlmanlığı zorla qəbul etdirilən, gürcü və çərkəzlərdən təşkil edilmişdi. Doğrudur, bu Qızılbaş və başqa tayfaların, qeyri-nizami qoşununu (çəriyi) çox zəiflətdi, ancaq onların rolunu axıra qədər yox edə bilmədi (181, 81). Tüfəngçilər Şaha məxsus qoşun növü olub, əsgərləri rəiyyət və əkinçilərdir ki, xışın arxasından gətirib onları tüfəngçi ediblər. İlk vaxtlar onlar mahallar üzrə səfərbər edilirdi və ilboyu maaş aldıqlarına görə ehtiyac olan kimi dərhal təyin olunmuş hərbi xidmət yerinə gəlirdilər. Onlar əvvəllər piyada qulluq edir, ancaq hər dörd və ya 5 nəfərinə azuqə və sürsatlarını daşımaq üçün bir qatır, yaxud yabı verilirdi. Savaşlar zamanı qoşunun hərəkət məsa- fəsinin uzaqlığı və çevik hərəkəti nəzərə alınmış və onların hər birinə at verilmişdir. Onların hər yüz nəfərinin rəisi yüzbaşı və ümumi başçıları isə tüfəngçibaşı adlanırdı (86, 344, 345; 104, 583). Onun illik məvacibi 711 tümən 5300 dinar (132, 53) və sıravi tüfəngçinin illik məvacibi isə 4-5 tümən idi. Yüksək rütbəli tüfəng- Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|