MiRZƏ ŞƏFİ ŞƏrq qərb araşdirmalarinda
Yüklə 2,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Nəzakət Əliyeva
- Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında
Nəzakət Əliyeva 152 yox idi və bütün qəbul etdiyi fikirləri mənimlə məsləhətləşirdi. Bu, əlbəttə, belədir ki, illərlə birgə yaşamaqdan daha çox, bir neçə saat ərzində etibarlı, səmimi xəbərlər iki yad adamı bir-birinə daha çox yaxınlaşdırır. Mən Mirzəni onun hekayəsinin dərin ağrılı sonluğundan və rüsvayçı xatirələrindən qurtarmağa çalışırdım. Başlanğıcda o çox tərəddüd edirdi ki, görəsən, onun hekayəsinin kölgəli tərəfləri mənim yanımda onun ləyaqətinə zərər gətirməyib ki? Ancaq o tezliklə özünü əmin etdi ki, mənim diqqətim altında onun hekayəsinin ümumi təəssüratlarında, o uduzmayıb, ancaq udub. Onun həyatının günəşi batmışdı və onun üçün yalnız xatirələrinin ay işığı qalmışdı. Mən bilirdim ki, mən kədərli olanda itkilərdən danışmaq ona xoş gəlirdi, xüsusilə uzun qış axşamlarında bayırda külək uğuldayanda. Mən çox vaxt çalışırdım ki, söhbəti Züleyxanın üzərinə yönəldim; onun adı mənim üçün də böyük məna kəsb edirdi, çünki Mirzə Şəfinin ona həsr etdiyi nəğmələrin hamısında qızıl güllər, nəğmə çələngi idi. Onun - bu Gəncə müdrikinin ilk məhəbbəti olduğunu mən onun hekayəsinin yazıları ilə təsdiq edirəm. Deyilənə görə, o heç vaxt başqa qadınlarla yaxın münasibət saxlamırdı, ancaq onu görən qadınlar onun birinci baxışından ona vurulurdular. Ancaq o, yer üzündə Züleyxadan başqa heç bir qadın gözəlliyinə baxa bilmirdi. Bu sadə şərtə görə o qadın cinsi ilə heç bir münasibət qura bilmirdi. Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 153 Bütün qadın sehrləri, xoş əməlləri Züleyxa ilə haqq-hesab, kölgəli tərəflər isə dünyanın digər qadınları ilə haqq-hesab çəkməli oldu. O daha sevə bilmədi, lakin biganə də qala bilməzdi. Buna görə o qərara aldı ki, heç bir qadına ağrı verməyə tövbə etsin. O, özünün yaxşı vərdişlərini heç dəyişməmişdi; onun başı təzə düşmüş qar kimi ağ idi, saqqalı isə, özünün dediyi kimi Salomonun saqqalı kimi həmişə ətirli və burulmuş idi, dırnaqları isə Gürcüstanın səması kimi mavi boyanmışdı. Onun piramida formalı papağı o ən azı belə güman edirdi – vurulmuş ürəklərin əsil ov toru idi. O hər hansı bir evin balkonunda və ya eyvanında duran zaman, gördüyü qadınlara ağappaq başının bir hissəsini göstərər və qələbəyə əmin baxışlarla yuxarı baxardı. Sonra isə papağını geri öz yerinə itələyərək intiqam hissləri ilə dolu yoluna davam edir və qürurla əmin idi ki, kimisə yenidən fəth elədi. O fikirləşmirdi ki, bu fəthlərdən heç bir xeyir yoxdur, o yalnız nə qədər mümkünsə çoxlu qurbanlar etmək istəyirdi. Onu heç qayğılandırmırdı ki, gənc xanımlar onun başına baxanda qızarırdılar, yoxsa onun gözlərinin alovundan od tutub yanırdılar. Qış ərzində Mirzə Şəfi şagird hesabına varlandı. İki nəfər səyahətçi K. və R. Almaniyadan gəlmişdi, biri təbii-tarixi, digəri isə linqivistik və antikvar təhsil almaq istəyirdi. Eyni həvəs və səyahət məqsədləri tezliklə artıq şərq dilləri üzrə əhəmiyyətli bilik kəsb etmiş R. ilə məni dostlaşdırdı. Səhər saatlarında biz öyrənir və Nəzakət Əliyeva 154 birlikdə şəhəri, onun ətrafını gəzib dolaşırdıq, axşamlar isə o, mənim həftədə üç dəfə keçiriləcək dərs bölmələrini, yaxud Mirzə Şəfinin öz dərslərini belə adlandırdığı kimi «Müdriklik dərsi»ni bölüşdürürdü. Müdriklik dərsinə hərdən bir başqa tatar və fars dilini çox və ya az bilən dostlar da baş çəkirdilər. Onda Mirzə Şəfinin rəhbərliyi ilə əsil “Divani hikmət” təşkil edilirdi. Gəncəli alim sözə başlayır, mahnı oxuyur və sonra əgər bu mahnını özü yazmışdısa, onu izah edir, özünə aid şöhrətlə başlayır və bitirirdi. Onun nəğmələri ərəb sözləri ilə dolu idi və çox vaxt biz onların mənasını başa düşmürdük, ona görə o, özü onları bizə izah edirdi. «Çox zərif bir sözdür» - deyirdi. O ancaq izahatını nadir halda açıqlayırdı. Nəğmə oxunub sona çatanda, bizlərdən hər kəs növbə ilə ya müdrik kəlamlar, ya da fikirlər olmayanda bir əhvalat, ya hekayə söyləməli idi. Onu da etiraf edim ki, burada fikirlərin və ifadələrin orijinallığına çox fikir verilmirdi. Yalnız bizim etdiyimiz səhvlər orijinal sayılırdı. Mirzə Şəfi hər kəlamında deyirdi ki, o müdrikdir yoxsa müdrik deyil. Bəzən bizim beynimizə düşən qəfil fikirləri ona deyən kimi, o onları bir neçə dəqiqədə qafiyəyə düzürdü. Mirzə Şəfinin pərəstişkarları onun nəğmələrinə qulaq asmaqdan doymurdular. Sərv boylu, qara qıvrım saçlı gürcü qızına aşiq olmuş iranlı gənc turist Mirzə Şəfinin böyük pərəstişkarı idi və o, Gəncə aliminin cəld şeir qoşmağına heyran idi. Mirzə Şəfi Şərq-Qərb araşdırmalarında 155 «Mirzə Şəfi», - dedi o, «qərbin bütün xanəndələri sənin yanında heç nədirlər! Gecə lampası günəşin qarşısında, toz zərrəsi isə səhra qarşısında heç nədir!». Mən çox bilmək istərdim ki, çox sərt mühakimə yürüdən bu alim qərb haqqında nə bilir və hər cür sualla mən onun bu barədə bildiklərini öyrənməyə çalışdım. İndi mən sizə bu araşdırmanın nəticələrini çatdıraram: Qərbə getmək üçün Qara dənizdən keçib ən azı Moskvaya çatmaq lazımdır. Qərbin övladlarının çadırlarda, yoxsa qaya komalarında və yaxud onların dəvə, fil, at yoxsa uzunqulaq mindiklərini dəqiq bilmir. Ancaq o bir şeyi dəqiq bilirdi ki, onlar üç böyük tayfaya bölünürlər; nemes-almanlar; digər tayfa ingilis- və sonuncu firəng fransızlar tayfası. Mənim bildiyim – bu üç tayfa bir-birindən nə ilə fərqlənir sualına mən belə məlumat aldım; nemeslər dil bilənlərdir, ingilislər isə gözəl mahud-, bunu deyəndə Mirzə öz kaftanını göstərdi, - və dünyada ən yaxşı ülgüc hazırladıqlarını qeyd etdi. Firənglərdən isə o yalnız bunu bilirdi ki, onlar çox gülməyi, lağ-lağı danışmağı sevirlər və yaxşı ətir iyi verirlər. Gəncə aliminin qərb etnoqrafiyası təmiz təcrübi xarakterli idi. Onun tanıdığı bütün alman tanışları müqəddəs dillər öyrənirdilər, fransızlardan isə onun nəzərinə çarpan yalnız bəzi saray ustaları və parik düzəldənlər var idi, ingilisləri isə bütün Asiyada məşhur fabrikantları ilə tanıyır və Allahın mərhəməti ilə onlar müdrik, şərqə paltarlar tikirdilər ki, onları bütün əzaları örtülsün, onların iti ülgücləri isə onların başını təmizləsin. Yüklə 2,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|