Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

dətlərindəki uyğunsuzluqları idarə etmək qabiliyyətini göstərmək üçün kifayət qədər tarixi və analitik 
sənədlər toplamalıdır.
 
Likvidliyin planlaşdırılmasmda bank rəhbərliyi aşağıdakıları nəzərə almahdır:
 
•
 
likvidliyin mövcud vəziyyətini (xəzinələrdə olan nağd vəsaiti, AMB-dəki və kommersiya 
banklarındakı müxbir hesablarında olan qalıqları, bankın portfelində olan tez satıla bilən qiymətli 
kağızları); 
•
 
vəsaitə tarixən yaranmış tələbatı (əvvəlki illərdə baş verən hadisələrin bu il də təkrar olunmasınm 
mümkünlüyünü, mövsümi və tarixən yaranmış depozit axmlarmı, yaxud kredit verilməsinə olan 
tələbatı); 
•
 
gələcəkdə vəsaitə gözlənilən tələbatı (kredit verilməsi üzrə öhdəlikləri, vaxtı çatmış depozitlərin 
ödənilməsini, akkreditivlərin icrasım, əsas vəsaitin alınmasım); 
•
 
vəsait mənbələrini (bankm likvidlik tələbatmm təmin edilməsi üçün aktivlərin, o cümlədən xarici 
valyutanm və dövlətin qiymətli kağızlarmm satılması, başqa banklardan vəsait borc götürülməsi və ya 
subordinasiyalı borc, kapital səhmlərinin buraxması və ya payların artırılması); 
•
 
bank əməliyyatlarma cəlb olunmuş resursların dəyərini (lik- vidlik tələbatım ödənıək üçün 
depozitlərin cəlb olunmasına və ya kom- mersiya banklanndan, yaxud AMB-dən borc götürülən vəsaitə 
verilən üstünlük); 
•
 
aktivlərin keyfiyyətini (aktivlərin pis keyfıyyətinin bankın lik- vidliyinə təsirindən yaxşı 
xəbərdar olmalı, qeyri-işlək kreditlərin yüksək səviyyədə olmasınm nəticədə nağd hasilatın olmamasma 
və likvidlik böhranlarmm yaranmasma böyük təsirini bilməli); 
bank əməliyyatlannm həyata keçirilməsi üçün resurslarm hansı nıənbələrdən əldə edilməsi və ya hansı 
mənbələrdə cəmləşməsi (nıəsələn, bankın hökunıətin və ya müəssisələrin vəsaitindən istifadə edilməsinə 
ümid etməsi, bu vəsaitin büdcəyə köçürülməsi, yaxud müştərilər tərəfindən bankdan tez bir zamanda 
çıxarılması likvidlik riskinin artmasma səbəb olur. Iri kreditin, yaxud onun bir hissəsinin qaytarılmasma 
ümid etmək təhlükəli hesab edilir, çünki borcalan   maliyyə çətinlikləri keçirirsə, bu ödəniş baş tutmaya 
bilər); 
•
 
bankın ümumi vəziyyətini, o cümlədən kapitalm və mənfəətin səviyyəsini (Maliyyə cəhətdən 
ağır vəziyyətdə olan bank Milli Bankm, vaxud banklararası bazarın kreditlərinə icazəsi olmadıqda, 
lazımi vəsaiti çox yüksək qiymətə almalı olacaqdır. Hətta vəsait olduqda belə kreditləşdirən tərəf yəqin 
ki, yüksək likvidli və etibarlı təminat tələb edəcəkdir, lakin bankın belə təminat verməyə yəqin ki, 
imkanı olmay- acaqdır); 
•
 
istifadə olunmamış kredit xətlərini, akkreditivləri, kreditləşdirmə üzrə öhdəliklər kimi 
gözlənilməz öhdəlikləri və ya qiymətli kağızlarm, yaxud xarici valyutanm alınması kimi balans- 
dankənar öhdəlikləri (Bank rəhbərləri çox vaxt bu öhdəlikləri nəzərə almırlar, çünki onlar balans 
arxasmda durur. Lakin balansarxası öhdəliklərin banklarm likvidlik tələbatına təsirinin eyni dərəcədə 
nəzərə almmaması çox vaxt səhv qərarlar verilməsinə gətirib çıxarır ki, bunların da nəticələrinin aradan 
qaldırılması çox vaxt baha başa gəlir); 
•
 
fövqəladə vəziyyətləri (fövqəladə vəziyyətdə, böhranların mey- dana çıxması zamanı (məsələn, 
likvidlik baxımından əlverişsiz bazar şəraiti, bankm müvəqqəti maliyyə çətinlikləri, bankdan qeyri-adi 
dərəcədə depozit axmına səbəb olan bank haqqmda şayiələr) bank öhdəliklərinin icrası üçün vəsait 
çatışmadıqda rəhbərliyin görəcəyi təd- birlər). 
Hər bir bank ötən hesabat ayı üçün hesablanmış likvid aktivlərin orta gündəlik qiymətinin cari 
öhdəliklərin orta gündəlik qiymətinə olan nisbət əmsalım (atıi likvidlik normativi) azı 30 faiz 
səviyyəsində sax- lamalıdır.
 
Likvid aktivlərə_- normadan artıq məcburi ehtiyatlar və AMB-dəki müxbir hesablar, nağd milli və 
sərbəst dönərli xarici valyuta, Azərbay- can hökuməti tərəfındən buraxılmış qiymətli kağızlar (dərhal 
satıla bilirsə), kifayət qədər tanmmış və nüfuzlu yerli və xarici banklardakı (yüksək reytinqli)* müxbir 
hesabm qalıqları daxildir.
 
KitabYurdu.az 
49
 

---

Cari öhdalikhra - ödəniş müddəti 30 gün, yaxud bundan az olan depozitlər, o cümlədən cari, 
hesablaşma, əmanət və s. hesablar, həmçinin bütün vaxtı keçmiş öhdəliklər daxildir. Bu öhdəliklərə 
başqa banklardan və ya AMB-dən götürülən borclar aid deyildir. 
Normadan artıq məcburi ehtiyatlar - AMB-də olan hesabda yer- ləşdirilmiş və onun müvafiq 
Qaydalarına əsasən hesablanmış məcburi ehtiyat minimumundan artıq olan məbləğdir. Bu hesabdan 
dövlət qiymətli kağızlarmm almmasma yönəldilmiş məbləğ hesablamalarda məcburi ehtiyatların Milli 
Bankdakı qalığı kimi nəzərə almır.
 
AMB-nin müəyyən etdiyi likvidlik normativi yalnız minimum tələbdir. Cari likvid aktivlərin minimum 
məbləğini müəyyənləşdirərkən hər bir bank həmçinin aşağıdakıları nəzərə almalıdır:
 
•
 
likvid aktivlərə tarixən yaranmış tələbatı; 
•
 
likvid aktivlərə olan cari tələbatı; 
•
 
maliyyələşdirmə strukturundakı dəyişiklikləri; 
•
 
İqtisadi mühiti; 
Buna görə də hər bir bank yuxarıda göstərilən amillərlə əlaqədar olaraq likvid aktivlərə olan tələbatı 
təhlil edərək bankm cari və gələcək vəziyyəti, habelə makroiqtisadi şərait tələb etdikdə AMB-nin 
müəyyən etdiyi minimumdan daha yüksək olan ani likvidlik normativinə əməl etməlidir.
 
Bankm kreditorları və depozitorları (Milli Banka və digər bank- lara olan bütün borclar daxil olmaqla) 
qarşısında vaxtı keçmiş öhdəlik- ləri olduqda, o, ani likvidlik normativini yerinə yetirməsindən asılı ol- 
mayaraq, likvidliyini gözləməmiş və ya pozmuş hesab edilir.
 
Bank rəhbərliyi bankın qısamüddətli öhdəliklərini yerinə yetirnıəsi sahəsində çətinlikləri, yaxud 
gələcəkdə belə çətinliklərin meydana çıx- masının mümkünlüyü barədə AMB-ni vaxtmda xəbərdar 
etmədikdə məsuliyyət daşıyır. 
 
     4. BANKLARIN LĠKVĠDLĠYĠNĠN QĠYMƏTLƏNDĠRĠLMƏSĠ ĠLƏ BAĞLI XARĠCĠ ÖLKƏLƏRĠN 
TƏCRÜBƏSĠ
 
Kommersiya bankınm likvidliyi bir çox amillərin təsirinə məruz qalan keyfıyyət xüsusiyyəti kimi 
mürəkkəb şəkildə ölçülür. Bu barədə kommersiya banklarmm likvidliyinin qiymətləndirilməsi ilə bağlı 
xarici ölkələrin təcrübəsi şəhadətlik edir.
 
Bir qayda olaraq, likvidliyin ölçülməsinirı iki metodu tətbiq olunur:
 
•
 
balans üzrə hesablanan və balansın likvidliyini əks etdirən ma- liyyə əmsalları əsasında; 
•
 
müvafiq dövrlərdə bank balansının aktivləri və passivləri üzrə dövriyyələrin təhlilini nəzərə 
almaqla likvidli vəsaitlərə olan potensial tələ- batın təyin olunması əsasında. 
Əmsallı metod balansın maddələri arasmdakı kəmiyyətcə bir sıra qarşılıqlı nisbətlərin müəyyən 
olunmasmı nəzərdə tutur. Bir çox ölkələr- 
də bu qarşılıqlı nisbətlər hakimiyyət strukturlarma şamil edildiyi halda, digər ölkələrdə banklar 
tərəfındən tətbiq olunur və dəstəklənir. Belə ki, ABŞ - da likvidliyin ölçüməsinin qanuni sistemi mövcud 
deyildir. Onun təyin olunması və dəstəklənməsi bank rəhbərliyinin ümdə vəzifələrindən biridir.
 
Likvidliyin qiymətləndirilməsi üçün göstəricilərin seçimi aşağıdakı- lardan asılı olaraq dəyişilə bilər.
 
•
 
bankm fəaliyyət göstərdiyi bazardan; 
•
 
bankın tipindən və ya növündən; 
•
 
bank əməliyyatları toplumundan və onların məzmunundan 
Bütün bunlar ilə yanaşı banklar tərəfmdən toplanılan təcrübə
 
növbəti göstəricilərin daha tez-tez tətbiqini şərtləşdirmişdir.
 
Göstəricibrin birinci qvııpıı likvid aktivlərin və depozitlərin qarşıhq- lı nisbətini xarakterizə edir. Bu 
zaman iki göstəricidən istifadə olunur: 
 
1)Ġlkin ehtiyatlar (kassa + mərkəzi bankda müxhir hesahı)/
 
Depozitlər
 
KitabYurdu.az 
50
 

---