Mühazirə müəllimi: Dos., İFD, Ceyhun Nəsib oğlu İsmayılov MÖvz bank sistemiNİn təŞKİLİ VƏ FƏALİYYƏTİNİN Əsaslari

•
 
pul bazarmda borclar (banklararası kreditlər); 
•
 
kreditlərin mərkəzi bankdan alınması. 
•
 
 
                 6 .BANKLARARASI BAZARDA BORCLARIN ƏLDƏ OLUNMASI 
ABŞ bank təcrübəsində bu bazar «federal ehtiyat fondları» adlan- dınlır. Bu fondlar mərkəzi 
banklarm ehtiyat hesablarmda və ya federal chtiyat banklarmda qorunan kommersiya banklarmm 
depozit vəsaitlə- ridir. Məcburi minimum ilə müqayisədə ehtiyat hesabmda izafı vəsaitlə- ıə malik 
kommersiya bankları onları qısa müddətə borc verirlər. Bu on- lara əlavə gəlir əldə etmək, borc alan 
banka isə likvidlik göstəricilərini yaxşılaşdırmaq imkam verir.
 
XX əsrin 60-cı illərinə kimi federal fondların alqısı əsas etibarilə bankm ehtiyat hesabmda vəsaitlərin 
doldurulması üçün istifadə olunur- du, çünki onlar ilə bağlı faiz dərəcələri mərkəzi bankm qeydiyyat 
dərə- cəsindən aşağı idi. Sonrakı illərdə faiz dərəcələri artaraq qeydiyyat dərə- cəsindən artıq 
olmuşdur.
 
ABŞ - da federal fondlar ilə əməliyyatlarm böyük bir hissəsi qısa müddətə - bir iş gününə bağlanır. 
Bütün bunlar ilə yanaşı sövdələşmələ- lin bir hissəsi daha davamlı müddətə - 30 gündən 90 günə 
kimi bağlanır rə bu müddətli sövdələşmələr adlanır. Federal fondlarm alqısı zamanı vəsaitlərin 
ehtiyat şəklində saxlanması tələb olunmadığı üçün banklar depozit sertifıkatları ilə müqayisədə daha 
yüksək faiz ödəyə bilər.
 
B'öyük Britaniyada banklararası kredit bazarı 1971-ci ildən, məc- 
buri ehtiyat normalarmm kəskin artımı vaxtmdan daha geniş şəkil al- mışdır. 
Geriyə alınmaqla qiymətli kağızların satışı haqqında razılaşma. 
Ge- 
riyə almmaqla qiymətli kağızlarm satışı haqqmda razılaşma 
(REPO) 
təminatm idarə olunması 
hüququ kreditora keçən zaman qiymətli kağız- lar ilə təminat altmda alman qısamüddətli borc 
növüdür (daha çox xə- 
z'ınə 
öhdəliklərj ilə həyata keçirilən əməliyyatlardır). 
Borc alan tərəfin 
qiymətli kağızarı şərtləşdirilmiş tarixdə və əvvəlcədən müəyyən olunmuş qiymətə alması öhdəliyi 
bu 
sövdələşmənin zəruvi şərtidir. 
Təminat kimi çıxış edən qiymətli kağızlar girov marjası ilə bazar 
qiymətinə nisbətdə 1%-dən 3%-ə kimi qiymətləndirilir. 
Veksellərin qeydiyyatı və Milli Bankdan kreditlərin alınması. 
Vek- sellərin qeydiyyata almması və 
mərkəzi bankdan kreditlərin almması daha çox ehtiyatlarmda mövsümi tərəddüdlər hiss edən və 
fövqəladə hallar ilə qarşılaşan kommersiya bankları tərəfindən tətbiq olunur. Mərkəzi bank bu 
zaman onun kreditlərinm daimi vəsaitlər mənbəyinə çevrilməməsinə nəzarət edir. Kommersiya 
bankları bu cür borclarm almması zamanı xəzinənin müxtəlif 
qiymətli kağızları, 
federal və yerli 
hakimiyyət orqanlarmm 
öhdəlikləri, qısamüddətli kommersiya vekselləri 
şəklində təminat təqdim 
edirlər. 
Bank akseptlərinin qeydiyyatı. Bank aksepti 
- idxalatçı və ixracatçı tərəfmdən onları 
akseptləşdirməyə razılıq verən banka təqdim edilən köçürmə vekseli və ya müddətli trattadır. 
Bank akseptləri 
xarici ticarət sövdələşmələrinin maliyyələşdirilməsi 
üçün istifadə olunur. 
Kommersiya bankı akseptləri federal ehtiyatlar sistemində yenidən nəzarə almaqla istiqraz 
vərəqəsi alır. Yenidən qeydiyyat üçün ölkə daxilində idxalat- ixracat əməliyyatları və ya əmtəə 
sövdələşmələri üzrə 
altı aylıq 
müddətli akseptlər daha münasib hesab olunur. 
Avropa dolları bazarında borclar. 
Avropa dolları bazarmda borclar - xaricdə fıliallara malik olan 
və olmayan iri kommersiya bankları üçün məqbul ehtiyatlarm cəlb olunması üsuludur. 
Avropa 
dollarları 
- ABŞ dolları ilə ifadə olunan, lakin Amerika banklarmm fıliallarım daxil et- məklə 
ABŞ hüdudlarmdan kənarda yerləşən banklara və ya digər sahib- lərə məxsus olan əmanətlərdir. 
ABŞ iri bankları borclarm adətən daxili bazarda çətinliklərin yaranması dövründə alınması üçün 
avropa dollan əmanətləri bazarım istifadə edirlər. Avropa dollarlarmm əsas bazan Londonda 
yerləşir. 
Kommersiya bankları xüsusi kapitalm və bank ehtiyatlarmm artı- rılması məqsədilə 
kapital 
notları 
və 
istiqraz vərəqələri 
buraxa bilərlər. Notlar və istiqraz vərəqələrini əsasən iri banklar 
buraxır. Bankm borc öhdəliyinin bu növlərinin buraxıışı bir tərəfdən bank kapitalım, digər 
tərəfdən isə onun ehtiyatlarım artırır.
 
 
                                                              
KitabYurdu.az 
66
 

---

                  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
KitabYurdu.az 
67
 

---

   MÖVZU 4.BANKALARIN HESABLAġMA ƏMƏLĠYYATLARI 
                            PLAN: 
1.Nağdsız hesablaĢmaların təĢkilinin ümumi əsasları 
2.Nağdsız hesablaĢmalarda istifadə olunan ödəniĢ sənədləri 
3.Nağdsız hesablaĢmaların formaları 
4.Akkreditiv üzrə hesablaĢmalar 
5.Faktorinq 
6.Krilinq-ödəniĢin proqressiv üsuludur 
7.Bankların müxbir münasibətlərinin əsasları 
8.Banklararası hesablaĢma və ödəniĢ sistemlərinin təĢkili 
9.ÖdəniĢ sistemlərinin əsas prinsipləri 
 
      1.NAĞDSIZ HESABLAġMALARIN TƏġKĠLĠNĠN ÜMUMĠ ƏSASLARI 
 
Müasir  dövrdə  pul  təsərrüfat  həyatmm  ayrılmaz  atributudur.  Məhz  buna  görə  də 
maddi nemetlərin əldə edilməsi və xidmət göstəril- məsi ilə bağlı bütün sazişlər pul 
hesablaşmalan  ilə  nəticələnir.  Sonuncu-  lar  nağd  və  nağdsız  formada  ola  bilərlər. 
Nağdsız  pul  istifadəsi  ilə  bağlı  maliyyə  hesablaşmalarmm  təşkili  nağd  pul 
köçürmələrinə nisbətən üstünlük təşkil edir. Belə ki, tədavül xərclərində nağdsız pul 
hesablaşma- ları vasitəsi ilə əhəmiyyətli dərəcədə qənaət əldə edilir. Banklarm çoxsa- 
həli şəbəkəsi nağdsız hesbalaşmalarm geniş tətbiqinə, eləcə də dövlət sə- viyyəsində 
onların  inkişafmm  makroiqtisadi  proseslərin  tənzimləyicisi  kimi  iştirak  etməsinə 
imkan  yaradır.  Nağdsız  hesablaĢmalar  -  pul  nişanlarmdan  istifadə  etmədən  ödəniş 
sənədləri  vasitəsilə  həyata  keçi-  rilən  ödənişdir,  bank  hesabmda  köçürmə  yolu  ilə 
həyata  keçirilən  maliyyə  hesablaşmalarıdır,  bu  halda  pul  vəsaiti  tədavülçünün  hesa- 
bmdan  alıcmın  hesabma  köçürülür.  Nağdsız  hesablaşmalar  təsərrüfat  daxilində 
müəyyən sistemlər əsasmda təşkil olunur, burada nağdsız he- sablaşmalarm təşkilinin 
bütövlüyü  prinsipi,  təşkilatlara  təqdim  edilən  tələblər,  təsərrüfatm  müəyyən  konkret 
şəraiti, eləcə də hesablaşmalarm forma və üsulları və bu üsullarm sənəd dövriyyəsi ilə 
sıx bağlılığı nəzərdən keçirilir. 
Bizim  ölkəmizdə  hələ  30-cu  illərdə  mövcud  olan  və  1993-cü  ilə  qədər  davam  edən 
nağdsız  hesablaşmalar  sistemi  təsərrüfatçılığın  israf  mexanizminə  əsaslanmış  və 
iqtisadiyyatm inzibati - əmr üsulu ilə idarə edilməsinə uyğun gəlirdi. Fəaliyyətdə olan 
nağdsız  hesablaşmalar  sis-  temi  ilk  növbədə  tədarükçünün  maraqlarınm  xidmətinə, 
məhsulun  isteh-  salı  və  tədarükü  ilə  bağlı  planlı  tapşırıqlarm  yerinə  yetirilməsinə 
yönəl- dilmişdi. Bununla əlaqədar, nağdsız hesablaşmalarm təşkilinin sərt prinsipləri 
fəaliyyət  göstərirdi  və  bu  prinsiplərə  əməl  olunması  əsl  iqtisadi  maraqların  qeyri-
mövcudluğunu  və  müəssisələrin  müqavilə  öh-  dəçiliyinin  yerinə  yetirilməsi 
məsuliyyətini əvəz edirdi. Bu prinsiplər müəyyən qaydalara tabe olunurdu. Məsələn, 
bunlardan aşağıdakıları qeyd edə bilərik. 
ÖdəniĢ  yeri  -  bank  (o  nağdsız  hesablaşmalarm  təsisçi  və  nəzarətçisi  kimi  iştirak 
edirdi.) 
KitabYurdu.az 
68
 

---