5
aparılması) müştərinin hesabma daxil olan pul vəsaitlərinin saxlanılması təminatınm
və müştərinin ilk tələbi zamanı ona qaytarılmasını;
müştərinin təsərrüfatçılıq fəaliyyəti haqqında konfıdensial məlu- matmı;
müştərinin əməliyyatları ilə əlaqədar kommersiya sirrinin qo- runmasmı öz
öhdəsinə götürür.
MüĢtəri də öz növbəsində aĢağıdakı öhdəlikləvi öz, üzərinə götürür:
fəaliyyət göstərən normativ
aktlarm tələbinə riayət etmək;
şəxsi pul vəsaitlərini yalnız
bankm hesabmda saxlamaq;
banka müəyyən olunmuş müddətdə mühasibat və statistik hesa- batı təqdim etmək.
Ümumiyyətlə qeyd etmək lazımdır ki, istənilən ölkənin müasir iqti- sadiyyatı ona
daxil olan milyonlarla təsərrüffat subyektlərinin digər öl- kələrdən olan xarici agentlər
ilə mürəkkəb qarşılıqlı münasibətlərin da- ha geniş şəbəkəsini təmsil edir. Qarşılıqlı
tələbləri və öhdəlikləri təmin edən hesablaşmalar və ödənişlər bu qarşılıqlı
münasibətlərin əsasmı təş- kil edir. Pullarm nağd və qeyri-nağd formalarda axınınm -
bütün ödə- nişlərin toplumu kimi pul dövriyyəsinin köməyi ilə ümumi məhsulun
reallaşması, Milli gəlirin bölüşdürülməsi, yenidən bölgüsü və istifadəsi təmin olunur.
Nağdsız ödəniş dövriyyəsi ümumi hesablaşma dövriyyə- sində üstünük təşkil edir
(bütün pul dövriyyəsinin 90% qədəri) və özün- də aşağıdakı şərtləri birləşdirir:
kredit idarələrində pul vəsaitlərinin ödəyicilərin və alıcılarm he- sablarmda qeyd
edilməsini;
qarşılıqlı tələblərin qeydiyyatım;
ödənişin dövriyyədə olan vasitələrinin ötürülməsi (veksellər, varrantlar və.s) yolu
ilə həyata keçirilir.
Bütün bunlara müvafiq olaraq iqtisadiyyatda baş verən iqtisadi proseslər nağdsız
dövriyyə ilə ifadə olunur.
XX əsrin son inilliyində maliyyə bazarlarmm fəallaşması və liberal- laşması ilə
əlaqədar olaraq iqtisadçılarm diqqətinin nağdsız hesablaşma- ların təşkilinə, yəni xalis
texniki (mexaniki) funksiyaları yerinə yetirən infrastrukturun elementindən
iqtisadiyyatm əsas strukturuna kimi yeni- dən kardinal şəkildə yönəlməsi baş
vermişdir. Hesablaşmalar sahəsində terminoloji apparat yenidən ciddi şəkildə dərk
olunmaya məruz qalır və bu bir çox hallarda İsveçrənin Bazel şəhərində Beynəlxalq
Hesablaşma Bankmın (BHB) nəzdində XX əsrin 90 cı illərinin əvvəllərində yaradılan
dəniş və hesablaşma sistemləri
1
üzrə Komitə tövsiyyələrinə bir çox hal- larda yardım
edir.
Rolunun yenidən qiymətləndirilməsi çətin olan «ödəmə sistemi» əsasverici
terminlərdən biridir.
Ödəmə sistemi
ümumilikdə, qədim sözlər lüğətinə müvafiq olaraq iştirakçılar arasmda
hesablaşmalarm aparılmasım təmin edən idarələrin, hüquqi normalarm, vasitələrin,
prosedurlarm, texniki-proqram, kom- munikasiya və informasiya vasitələrinin
toplumudur.
KitabYurdu.az
72