Namiq Atabəyli Azad şeir və onun poetikası
Yüklə 3,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- ömrümüze. Su başında durmuşuz
- suretim. Sonra çinar gidecek kaybolacak suda sureti.
- Su başında durmuşuz, çinar, ben, kedi, güneş, bir de ömrümüz.
- güneş sıcak, çok şükür yaşıyoruz. Suyun şavkı vuruyor bize
- Boynu uzun bədəvi atlar gedərsə, sənin gedər
- Qaytabanda qızıl dəvə sənin gedər, Mənim də içində yüklətim var
163 ömrümüze. Su başında durmuşuz, Öncə kedi gidecek kaybolacak suda sureti. Sonra ben gidecegim kaybolacak suda suretim. Sonra çinar gidecek kaybolacak suda sureti. Sonra su gidecek geneş kalacak, sonra o da gidecek. Su başında durmuşuz, çinar, ben, kedi, güneş, bir de ömrümüz. Su serin, çinar ulu, ben şiir yazıyorum, kedi uyukluyor, güneş sıcak, çok şükür yaşıyoruz. Suyun şavkı vuruyor bize, Çinara, bana, kediye, güneşe, bir de ömrümüze... Bu şeirin poetik sisteminin tam-tamına “Kitabi- Dədə Qorqud” verlibrinin metrik və ritmik xüsusiyyətlərini daşıdığı göz qabağındadır. Şeirin bütün misraları, demək olar, “s” səsi ilə başlayır. Şeirin bütün ritmi sintaktik paralelizmlər üzərində qurulub. “Kitabi-Dədə Qorqud”un “Dirsə xan oğlu Buğac boyu”ndan yuxarıda gətirdiyimiz kiçik şeir parçasında 164 da eyni ritm texnikasi və metrik kanonlar tətbiq edilmişdir. Boynu uzun bədəvi atlar gedərsə, sənin gedər, Bənim də içində binədim var, Qomağım yoq qırq namərdə! Qaytabanda qızıl dəvə sənin gedər, Mənim də içində yüklətim var, Qomağım yoq qırq namərdə!.. ........... Bu folklor şeirinin 19 misralıq verlibr bəndində 6 dəfə “Qomağım yoq qırq namərdə!” ifadəsi təkrir kimi təkrarlanmışdır. Nazim Hikmət də “Nağıllar nağılı”nda eyni ifadə və leksik vahidləri dəfələrlə təkrarlayaraq, şeirin ekspressiv ifadə gücünü olduqca artıra bilmişdir. Hər iki azad şeir nümunəsinin əsas ritmik ahəng vasitəsi ritmik-sintaktik paralelizmlərdir.“Kitabi-Dədə Qorqud” verlibrinin metrik və ritmik xüsusiyyətləri bizdən əvvəl hörmətli türkoloqlar: akademik V.M.Jurminski və filologiya elmləri doktoru, professor Kamil Vəli Nərimanoğlu tərəfindən ətraflı tədqiq edildiyindən, burada geniş tekstoloji ritmometrik analiz aparmağa lüzum görmürəm. Ötən əsrin 20-30- cu illərində vulqar marksist-leninçi ideologiyadan çıxış edən əksər sovet 165 ədəbiyyatşünasları Velibr şeirinə qiymət verərkən, klassik şeirə qarşı Ümumittifaq səviyyəsində hücum kompaniyası aparırdılar. Onlar “yeni şeir” kimi qələmə verdikləri verlibr sənətini onun bütün tarixi köklərindən də qırıb atmaq yolunu tutmuşdular. Bu hal Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığında da xüsusi vüsət almışdı. “Şeirimizin və şüurumuzun xəstəlikləri haqqında”, Ədəbiyyatda rekonstruksiya”, “Əskini yıxan, yenini quran şair”,“Formalizm və naturalizm əleyhinə” və s. məqalələrlə çıxış edənlər bu fəaliyyətləri ilə Azad şeirin qədim Türk şeirindəki yerini də dolayısı ilə rədd edirdilər. Bu hərəkat Qırmızı ideologiyanın antitürk proqram fəaliyyətinin əsas tərkib hissələrindən biri idi. Yarandığı gündən bədməramlı xarakter daşıyırdı. Belə saxta prinsipiallıqla kimi M.Ə.Sabirin satiralarının əruz vəzninə diqqət yetirmədən, onun satiralarındakı inqilabi məzmuna uyaraq, əruz vəzninə mühariə açırdı. Kimi də Azad şeirin nümayəndələrini qəti rədd edərək, onları“süni ədəbi forma” yaratmaqda,“şeiri formalizmə aparmaqda” günahlandırırdılar. Əslində, ədəbiyyatın bütün dövrlər üçün əsas problemi yüksək səviyyəli bədii əsələr yaratmaqdan ibarət olub, olaraq qalır... Ədəbiyyatın bütün ədəbi növlərində və janrlarında, şeirin bütün vəznlərində həmişə həm zəif, səviyyəsiz əsərlər, həm də şedevrlər yaradılmışdır. 166 Həmin illərdə hələlik eksperimental səciyyə daşıya yeni Azərbaycan verlibrini haqlı-haqsız hücumlardan qoruyanların ilk sırasında özü də belə şeirlər yazan professor Mıkayıl Rəfili oldu. Azad şeirin müdafiəçilərindən Əli Nazim, M.Quliyev, M.Rzaquluzadə və b. Azərbaycan ədəbiyyatşünaslığının həmin dövrdəki elmi-ideoloji vəziyyətinə uyğun səhvlər buraxırdılar. Bu məsələlərin geniş araşdırmasını verən Şamil Salmanov “Azərbaycan sovet şeirinin ənənə və novatorluq problemi”(Bakı-1980, Elm) kitabında yazır: “Sərbəst şeir təkcə vəzn və qafiyə hadisəsi deyildi; əsrlər boyu işlənmiş vəznlərdən imtina, qafiyəyə üsyan sərbəst şeir mübahisələrində bir qədər uca səslənsə də, əslində mübahisə -- şeirin daxili zənginləşməsi, yəni insanın əhvali-ruhiyyəsi, dünyagörüşü ilə aşılanması və öz növbəsində bu əhvalı-ruhiyyənin, dünyagörüşün fəal və təsirli bir təbliğatçısı olması məsələləri ətrafında gedirdi ”(Səh.: 123). Müəllifin “sərbəst şeir”adlandırdığı verlibrin 20-30-cu illərdəki mübahisə probleminin “sosialis realizmi” ədəbi metodunun ideya-məzmun tələbləri ilə bağlaması vulqar sosiologizmə yuvarlandığını açıq göstərir. Hər hansı ədəbi şeirin vəzn problemi ilə onun məzmun tərəfini süni şəkildə eyniləşdirmək qeyri-elmi qənaətbəxşdir. Dünya ədəbiyyatə tarixindən bəzi örnəklər gətirmək Yüklə 3,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|