NəSĠman yaqublu

ikiyə  qədər  rus,  ukraynalı,  qafqazlı  və  türk-tatar  bir  yerə  toplanaraq  Qızıl  Ordu 
əsgərlərini  fərariliyə  dəvət  edən  çağırışlar  hazırladılar.  Bu  heyət  Göbbelsin 
tabeçiliyində 
olan 
oberregierungstar 
Eberhard 
Taubert 
tərəfindən 
istiqamətləndirilirdi.  Təbliğat  Nazirliyi  əl  elanları  və  radio  yayımlarından  istifadə   
etməklə yanaşı, partiya natiqlərinin danışıqlarından, filmlərdən və toplantılardan da 
bəhrələnirdi.  Elanların  təyyarələrlə  sovet  bölgələrinə  yayılması  işi  “Vermaxt-
təbliğat”  dairəsi  ilə  birgə  aparılırdı.  Müharibənin  başlanğıcında  sovet  əsgərlərini 
komandirlərini öldürüb almanların tərəfinə keçməsinə çağıran səkkiz milyon ədəd 
vərəqə  çap  olunub  cəbhə    bölgələrinə    atılmışdı.  Vərəqələrdə  göstərilirdi  ki,  bu 
hərəkətin  qarşılığında  almanlar  sovet  əsgərlərinə  yaxşı  münasibət  bəsləyəcəklər. 
(395, s. 168) 
Qeyd  edək  ki,  müharibənin  ilk  aylarında  bir  çox  Qızıl  Ordu  zabitləri  bu 
vərəqələrdən  istifadə  edərək  sərbəst  şəkildə  almanların  tərəfinə  keçmişdilər. 
Müharibənin  zamanı  uzandıqca  vərəqələrin  də  məzmununda  dəyişikliklər 
yaranırdı.  Belə  ki,  vərəqələrdə  xalqın  dini  hisslərinə  müraciət  olunur,  kilsə  və 
məscidlərin yenidən açılacağı vəd edilirdi. Çərkəzlərin, gürcü və azərbaycanlıların 
yaşadığı  bölgələrə  atılan  vərəqələrdə  isə  kəndli  və  fəhlələr  kolxoz  və  fabriklərin   
Qızıl  Ordu  tərəfindən  dağıdılmasına  qarşı  mane  olmağa  çağırılırdı.  Bilavasitə 
vərəqələr  hazırlamaqla  məşğul  olan  “Vineta”  təşkilatının  şefi  Taubert  Şərq 
Nazirliyinə tabe olsa da, bu sahəyə rəhbərliyi Təbliğat Nazirliyi aparırdı.  Bundan 
əlavə,  vərəqələrin  hazırlanmasına  sonradan  Xarici  İşlər  Nazirliyi  də  cəlb 
olunmuşdu. Taubertin 1943-cü ilin iyulunda Göbbelsə yazdığı bir məlumatda iki il 
ərzində Şərq Nazirliyi üçün təyyarələrdən atılmaq məqsədi ilə 500 milyon vərəqə 
və  kitabça  hazırlandığı,  60  milyon  ədədin  isə  çapda  olduğu  göstərilirdi.  Bundan 
əlavə,  türküstanlıların,  azərbaycanlıların  və  gürcülərin  öz  dillərində  “Almaniya 
hürriyyət gətirir” məzmunlu kitabçalar da yayılırdı. 
Qeyd edək ki, “Vineta” təbliğat şöbəsi Göbbelsin başçılıq etdiyi Təbliğat 
Nazirliyində  yaradılmışdı  və  Berlində  yerləşirdi.  Şöbənin  üç  xidmət  növü  vardı: 
Fəal  Təbliğat,  Helman  bürosu,  Radioverilişlər  redaksiyası.  Fəal  təbliğat  xidməti 
əsasən  sovet  hərbi  qulluqçularının  almanlar  tərəfinə  keçməsinə  kömək  göstərən 
çağırış vərəqələri, plakatlar, qrammofon valları hazırlayırdı. 
Helman  bürosu  işğal  bölgələrindən  Almaniyaya  gətirilmiş  SSRİ 
vətəndaşları  arasında  kütləvi  tədbirlər  hazırlanması  ilə  məşğul  olurdu. 
Radioverilişlər  xidməti  isə  SSRİ  xalqları  dillərində  gündəlik  verilişlər  hazırlayıb 
yaymlayırdı.  Radioverilişlər  xidməti  rus,  ukrayna,  belorus,  Pribaltika  və  Qafqaz 
redaksiyalarından ibarət idi. Radioverilişin Qafqaz redaksiyasına professor Şayber, 
sonralar  Qafqaz  almanı  Lents  rəhbərlik  etmişdir.  Qafqaz  redaksiyası  da  milli 
redaksiyalara bölünürdü: Azərbaycan, gürcü, erməni, Şimali Qafqaz, türkmən, tatar 
və kalmık. Hər bir redaksiyada rəhbərdən əlavə, hərbi  əsir və mühacirlərdən olan   
beş nəfərə qədər tərcüməçi və diktorlar işləyirdilər. Onlar öz dilində radio ilə hər 
gün  Vermaxtın  Ali  komandanlığının  cəbhə  xidmətindəki  vəziyyətlə  bağlı 

---

məlumatlarını,  alman  qəzetlərinin  icmalını,  tarix,  mədəniyyətlər  haqqındakı 
verilişlərini səsləndirirdilər. 
Qeyd  edək  ki,  radioverilişin  Azərbaycan  redaksiyasına  əvvəllər  Şamaxı 
rayonundan  olan,  sovetləşmədən  sonra  Türkiyəyə  mühacirət  etmiş,  Tuğay 
Məmmədov  başçılıq  etmişdir.  Sonradan  Azərbaycan  redaksiyasına  rəhbərlik  Şəki 
rayonundan olan Ənvər Qazıyevə tapşırılmışdı. Redaksiyada çalışanlar 300 marka 
əmək  haqqı,  hər  çıxışa  görə  əlavə  10  marka  müəllif  haqqı  alırdılar.  Redaksiya 
proqramları  sırasında  “Anaya  məktub”,  “Novruzgülü”,  “Milli  müstəqillik”, 
“Azərbaycan nə uğrunda döyüşür” adlı verilişlər də vardı. (100) 
Almaniya  dövləti  vərəqə  və  kitabçalardan  başqa  türk-tatar  və  Qafqaz 
xalqları  üçün,  siyasi  parçalanma  məqsədi  daşıyan  radio  təbliğatından  da  istifadə 
edirdi. Taubertin məlumatlarına görə, Təbliğat Nazirliyinin xətti ilə, Sov. İKP-nin 
Stalinə  qarşı  olan  “Leninçi”  qrupunu  müdafiə  xarakteri  daşıyan  “Leninçi” 
radiostansiyası da qurulub fəaliyyət göstərirdi. Bu radionu işlətməkdə məqsəd Sov. 
İKP-ni  bölmək,  qruplar  yaratmaq,  qrapları  bir-birinə  qarşı  qoyub  sovet  dövlətini 
zəiflətmək  idi  (395,  s.  170-171).  Belə  saxta  “Leninçi”  proqramlar  sonradan 
Sovetlər  Birliyində  danışılan  hər  dildə  yayımlanır,  ehtiyaca  görə  gündə  bir  və  ya 
iki  dəfə  efırdə  verilirdi.  Ümumilikdə  isə,  nasistlər  həmin  illərdə  yeddiyə  qədər 
radiostansiyadan istifadə edirdilər. (237, s. 303) 
1941-ci ilin 23 oktyabrında alman radiosu türkcə belə bir yayım vermişdi: 
“Azərbaycanlılar!  Milis  təşkilatına  girin!  Əlinizə  tüfəng,  makinalı  tüfəng  və 
cəbbəxana  keçirməyə  çalışın!  Görəvinizi  (vəzifənizi  -  N.  Y.)  yapın!”  Lakin,  bu 
müraciət Türkiyənin “Xəbər” qəzetində təhrif edilərək aşağıdakı şəkildə verilmişdi: 
“Azərbaycanlılar!  Tüfənglər  və  makinalı  tüfənglərlə  silahlanın,  gizli  təşkilatlar 
qurun!  Məğlub  edilmək  üzrə  olan  düşmənləriniz  bolşeviklərə  qarşı  savaşın. 
Onlardan  qorxmayın!  Yurdunuzun  qurtarılması  üçün  savaşın  və  bu  şəkildə  milli 
hissiyyatınızı isbat edin!” (395, s. 172) 
Qeyd  edək  ki,  radio-müraciətlərdə  yol  verilən  belə  yanlışlıqlar  alman 
dairələrini narahat etmiş, Xarici İşlər Nazirliyinin bu işə  müdaxiləsi güclənmişdi. 
Şərq  təmsilçisi  Verner  Otto  fon  Nentiq  belə  yanlışlığın  aradan  qaldırılması  üçün 
Təbliğat Nazirliyi ilə əlaqəyə girmişdi. 
Qeyd etdiyimiz kimi, hərbi əsirlərə və legionerlərə münasibət də tədricən 
dəyişir  və  getdikcə  onlara  daha  çox  hüquqlar  verilirdı.  Artıq  1942-ci  ildən 
başlayaraq  hərbi  əsirlərin  yerləşdiyi  düşərgələrdə  və  legionlarda  poçt  işi  təşkil 
edilmiş,  qəzetlər  nəşr  olunmağa  başlamışdı.  Düşərgələrdə  “Kliç”,  “Zarya”  adlı 
qəzetlər nəşr edilir, həm də siyasi təbliğat xarakteri daşıyırdı. (371) 
Ayrı-ayrı  xalqların  təmsilçiləri,  legionerləri  öz  dillərində  qəzetlər, 
jurnallar,  kitablar  nəşr  edirdilər.  Məsələn,  ruslar  “Könüllü”  (“Dobrovoleç”) 
qəzetini nəşr edib legionerlər arasında yayırdılar. 
Azərbaycan  legionerlərinin  yayımladığı  “Azərbaycan”,  “Hücum” 
qəzetləri,  “Milli  Birlik”  dərgisi  Vermaxt  tərəfindən  maliyyələşdirilir,  Azərbaycan 

---