NəSĠman yaqublu

Bundan  əlavə,  Azərbaycan  legionerlərinin  fəallığı  ilə  ana  dilimizdə  bəzi 
kitablar  da  nəşr  edilmişdir.  Belə  ki,  N.  Nərimanovun  “Bahadır  və  Sona”  əsəri, 
Ceyhun  Hacıbəylinin  tərtib  etdiyi  “Atalar  sözü”,  Lətif  Kərimovun  “Azərbaycan 
şerləri almanaxı”, Cabbar Məmmədovun isə “Azərbaycanda milli hərəkat” (1920-
1941-ci illərdə Azərbaycan xalqının mübarizəsinə aid) kitabı nəşr edilmişdir. (96). 
Legionerlərin  fəaliyyətindən,  döyüş  şücaətindən  bəhs  edən  yazılara 
“Siqnal”  jurnalında  da  rast  gəlmək  mümkündür.  “Siqnal”  jurnalı  1940-cı  ildən, 
Berlində  (Ünvan:  Berlin  SW68,  Koxtrasse  22-26)  ayda  bir  dəfə  rus  dilində  nəşr 
edilirdi.  Jurnalın  baş  redaktoru  Vilhelm  Reets  idi.  Jurnalın  1944-cü  ildə  çap 
olunmuş  12-ci  sayında  aşağıdakı  başlıqlı  yazılar  vardı:  1)  “Şəhərdə  döyüş. 
Azərbaycan  könüllüləri  şərqdəki  gizli  təşkilatlarla  mübarizə  aparırlar”. 2) “O  biri 
tərəfə. İngilis, Amerika qəzet və jurnallarından”. 3) “Xırdalanmayan rubl”  - N. S. 
Leskovun hekayəsi.  4) “Böyük imperiya  -  Alman dövlətinin taleyi”. 5) “Leyli və 
Məcnun”  -  Nizami  Gəncəvinin  əsərlərindən”.  6)  “Naperekor  vraqam  -  Alman 
dəmiryolçularının  həyatı  və  mübarizəsi”.  7)  “Orqanın  səsi  -  Emmanuiel 
Reyndlyayın  məqaləsi”.  8)  “Öz  torpağında”  –  “Xüsusiyyətçi  kəndçi  -  ölkənin 
çiçəklənməsinin  girovudur”.  9)  “Volqa  oğlu”  -  Könüllü  öz  döyüşçü  yoldaşı 
haqqında”. (344) 
Jurnalın 4-cü səhifəsində mayor Əbdürrəhman Fətəlibəyli Düdənginskinin 
qəhrəmanlığı,  döyüş  şücaəti  haqqında  məqalə  və  onun  zabit  formasında  fotosu 
verilmişdir. Mayor haqqındakı məqalə bu sözlərdə yekunlaşır: “Mayor döyüşən və 
öz  xalqının  inamlı  oğludur.  Belə  insanların  yolu  bir  dəfə  və  həmişəlik 
müəyyənləşir. Xaraktersiz  siyasi opportunizmi inkar edən  mayor deyir:  “Biz  türk 
mənşəli xalqıq, belə olmuşuq və həmişəlik də qalacağıq”. (344, s.4) 
Avropanın  yaşayıb  qalması  uğrunda  Almaniyanın  apardığı  mübarizədə 
böhran  yaranmış  və  bəzi  müttəfiqlər  inamlarını  dəyişdilər,  nəticədə  cəbhələrdəki 
ordu  hissələri  geri  çəkildilər.  Lakin  heç  zaman,  bir  saniyə  belə,  mayor 
Fətəlibəylinin  və  onun  döyüşçülərinin  qətiyyətində  tərəddüd  yaranmadı. 
Azərbaycan dağlarında “inam” sözü müqəddəsdir və bundan ötrü öz canlarını belə 
əsirgəmirlər. 
Öz sevimli və uzaq vətəninin yeni işıqlı həyatı uğrunda bolşevizmə qarşı 
mübarizə bayrağı qaldıran belə adamlardır”. (344, s.4) 
Bundan  əlavə,  jurnalda  Xorvatiya,  Almaniya,  İngiltərə,  Norveç,  Çin  və 
Hindistana  aid  müxtəlif  məzmunlu  fotolar  verilmişdir.  Xorvatiyaya  aid  verilmiş 
foto  belə  izah  olunmuşdur:  “Yaşayış  məntəqəsi  Titonun  quldurlarından 
təmizlənmişdir.  Şəxsi  qvardiyanın  döyüşçüsü  beşguşəli  quldur  ulduzu  üzərində 
qələbə əlaməti olaraq divara Xorvat hərəkatının rəmzi olan “U” hərfini həkk edir”. 
(344, s.5) 
Jurnaldakı  işarələnmiş  3-cü  fotonun  izahı  belə  təsvir  olunurdu:  “Bütün 
ölkədə  xalq  dəstələri  yaratmağa  çağrılmışdır.  Bu  foto  Adolf  Hitlerin  çağırışından 

---

sonra  çəkilmişdir.  Yaxınlarda  formalaşmağa  başlamış  dəstələr  öz  faydasını 
verməyə başlamışdır”. (344, s.5) 
Beləliklə, Almaniyada fəaliyyət göstərən, vətənlərini bolşevik istilasından 
xilas  etməyə  çalışan  azərbaycanlılar  həm  öz  dillərində  mətbu  orqanlar  çıxarır, 
qəzet,  jurnallar,  kitablar  çap  edirdilər,  həm  də  başqa  qəzet  və  jurnallarda  onların 
qəhrəmanlığı və uğurlu döyüşləri haqqında məlumatlar dərc olunurdu. 
Qeyd  edək  ki,  Azərbaycan  İrtibat  qərargahına  verilmiş  məhdud 
səlahiyyətlərə baxmayaraq, Ə. Fətəlibəylinin zəkası və tükənməz enerjisi sayəsində 
qısa  bir  zamanda,  o  zaman  Azərbaycan  legionunun  orqanı  olaraq  nəşr  edilən 
“Azərbaycan” qəzeti yanında sivillər məsələləri ilə məşğul olan “Mittelsteile”, yəni 
təltif,  tərcümə  və  nəşriyyat  işlərinə  nəzarət  edən  elmi  şöbə  könüllülərin  milli 
tərbiyə  işləri  ilə  uğraşan  “Milli  Birlik”  məcmuəsi  nəşrə  başlamış  və  fəaliyyət 
göstərmişdi.  Bütün  bu  fəaliyyətlər  qısa  bir  zamanda  müsbət  və  fəxr  olunacaq 
nəticələr verməyə başlamış, Azərbaycan legionuna daxil olan birliklərdə yüksək bir 
milli ruhun yaranmasına təkan vermişdi. (404) 
 
XI BÖLÜM 
 
VLASOV KOMĠTƏSĠNĠN YARADILMASI. AZƏRBAYCAN 
LEGĠONERLƏRĠNĠN VƏ DĠGƏR LEGĠONERLƏRĠN “VLASOV 
KOMĠTƏSĠ”NƏ ETĠRAZLARI. AZƏRBAYCANIN MÜSTƏQĠLLĠYĠNĠ 
ALMANĠYANIN TANIMASI 
 
Məşhur sovet  generalı  A.  A.  Vlasov 1942-ci  ilin iyulun 12-də  almanlara 
əsir  düşmüşdü.  (254,  s.4)  Qeyd  edək  ki,  Hitler  rus  mənşəli  əsirlərdən  ordu 
yaradılması  təklifinə  mənfi  münasibət  göstərirdi.  O,  1943-cü  ildə  belə  bir  təklifə 
qəti  etirazını  bildirmişdi  (371,  s.344)  Lakin,  Hitlerin  etirazlarına  baxmayaraq, 
cəbhədə vəziyyətin dəyişməsi, almanların geriyə doğru sıxışdırılması və Amerika, 
İngiltərə  dövlətlərinin  Sovet  ordusuna  yardımının  güclənməsi,  nəhayət,  “Rusiya 
Azadlıq Ordusu”nun yaranmasını gerçəkləşdirdi. 
General  Vlasovun  “Rusiya  Azadlıq  Ordusu”nu  yaratmaqda  bir  başlıca 
məqsədi  də  hərbi  cəhətdən  daha  da  güclənmək,  hər  ehtimala  qarşı,  Almaniya 
məğlub  olduqdan  sonra  Qərb  dövlətlərinin  -  ABŞ-ın  və  Böyük  Britaniyanın 
köməyi ilə “üçüncü qüvvə” kimi Sovet İttifaqına qarşı çıxış etmək idi. (371, s. 344) 
Qeyd edək ki, ruslardan ibarət könüllü birliklər, ayrı-ayrı taburlar, alaylar 
olaraq formalaşırdı. Belə formalaşan birliklər alman diviziyalarının tərkibinə daxil 
edilirdi. 1943-cü ilin payızında polkovnik-leytenant Xolters rus könüllülərindən ilk 
hissələr yaratmağı təklif etmişdi. 
Qeyd edək ki, hələ 1941-ci ilin iyununda müharibə başlayandan az sonra 
Yuqoslaviyadakı Rus bürosunun rəisi general-mayor M. F. Skorodumov almanlara 
rus  diviziyası  yaratmaq  təklifı  ilə  çıxış  etmiş,  lakin  onun  bu  fikri  qəbul 

---