Oqtay əFƏNDİyev
Yüklə 2,17 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Səfəvilərin Osmanlı ərazilərinə soxulması
98 Azərbaycanın sonuncu müstəqil xanlığının - Şəkinin süqutu da bu dövrə təsadüf edir Həsən bətin oğlu və varisi Dərviş Məhəmməd xanın vaxtında Şəki xanlığının Səfəvilərlə münasibətləri pisləşdi. 1538-ci ildə I Şah Təhmasib qızılbqş qoşunlarını Şirvanı zəbt etmək üçün göndərəndə, Dərviş Məhəmməd xan Şəki qoşunları ilə Buğurd qalasında mühasirədə olan Şirvanşah Şahruxun köməyinə gəldi və qızılbaşlara gecə həmləsi təşkil etdi 83 . 1538-ci ildə hakimiyyətdən məhrum edilmiş Şirvanşahların simasında müttəfiqlərini itirmiş Şəki hakimliyi müstəqilliyini saxlamaq ümidi ilə I Şah Təhmasiblə yaxınlaşmaq yolunu tutdu. Məsələn, Dərviş Məhəmməd xan Şirvanşahlar devrildikdən cəmisi bir il sonra – hicri 946 (1539-1540)-cı ildə Səfəvilərlə qohum oldu. O, Şah Təhmasibin bacısı, Şirvanşah II Xəlilüllahın dul qalmış qadını Pərixan xanıml evləndi 84 . Lakin onun ölümündən 85 sonra
münasibətlər yenidən pisləşdi. Yuxarıda deyildiyi kimi, Dərviş Məhəmməd xan Əlqas Mirzənin Səfəvilərdən ayrılmaq cəhdini müdafiə etmiş və öz qardaşı Şahnəzəri qoşunla onun yanına göndərərək ona hərbi yardım göstərmişdi. Buna görə də Sultan Süleyman Azərbaycandan geri çəkilən kimi, Şah Təhmasib Kiş qalasına sığınmış Dərviş Məhəmməd xanı “cəzalandırmaq” üçün Qarabağdan Sevindik bəy Əfaşarı 2500 qorçi ilə Şəkiyə göndərdi. Qızılbaşlar Şəkini viran qoyub qənimət ələ keçirdikdən sonra geri döndülər 86 . Nəhayət, hicri 958 (1551)-ci ildə I Şah Təhmasib Şəkinin müstəqilliyinə son qoymaq qərarına gəldi. Qızılbaş qoşunları Ərəşdə dayandılar. Burada onlara Səfəvilərin vassalı olan Kaxetiya çarı Levan qoşuldu. Dərviş Məhəmməd xan nəinki onları qarşılamağa çıxmadı, hətta qızılbaşların şahın yanına gəlmək tələbinə də rədd cavabı verdi. Bu, qızılbaşların Şəkiyə hücuma başlaması üçün bəhanə oldu. Şəkililər belə hərəkət edərkən
99 özlərinin güclü qalaları olan Kiş və xüsusilə də Şəki xanının əyanlarla birlikdə sığınmış olduğu,demək olar ki, alınmaz “Gələsən-Görösən” qalasına arxayın idilər. Şəkililərin bir hissəsi Sıqnaxda – dağ yamacındakı sığınacaqda möhkəmlənmişdilər. Qızılbaşlar eyni vaxtda şəkililərin hət üç müqavimət məkanına qarşı hücuma başladılar. Qorçibaşı Sevindik bəy, Bədr xan və Şahqulu Sultan Ustaclı Kiş qalasının üzərinə göndərililər. “Gələsən – Görəsən” qalasını ələ keçirmək Abdulla xan Ustaclıya və kaxetiya çarı Levana tapşırıldı. Şahqulu xəlifə möhrdar qızılbaş dəstəsi ilə Sıqnaxdakı şəkililərin üzərinə hərəkət etdi. Şəkililər öz düşmənlərinin böyük üstünlüyünə baxmayaraq, qızılbaşların bütün hücumlarını dəf edərək inadlı müqavimət göstərirdilər. Məsələn, Şahqulu Xəlifə Sıqnaxa hücum etdikdə, şəkililərin tüfəng atəşi ilə geriyə oturduldu. Qızılbaşlar topları və 2qalalarla mübarizə aparmaq üçün başqa vasitələri” işə saldılar. 20 gündən sonra Kişin qala divarları və bürcləri dağıdıldı. Qalanın rəisi Mahmud bəy mübarizənin davam etdirməyi faydasız hesab edərək qapı açarlarını şaha təqdim etdi və təslim oldu. Kişin süqutundan xəbər tutan Sıqnax müdafiəçiləri də tədricən mübarizəni dayandırıb şaha təslim oldular. Çıxılmaz vəziyyətə düşdüyünü görən Dərviş Məhəmməd xan gecə “Gələsən – Görəsən” qalasından çıxdı və özünün dörd yüz nəfərlik dəstəsi ilə qalanı mühasirəyə alməş qızılbaşların xəttini yarıb keçməyə cəhd göstərdi. Lakin Abdulla xanın və çar Levanın dəstələri qaçqınları yaxaladılar və qılıncdan keçirdilər. Beləliklə, Şəki xanlığı ləğv edildi və onun ərazisi Səfəvilər dövlətinin tərkibinə qatıldı. Toygün bəy Qacar Şəkinin ilk qızılbaş hakimi təyin olundu 87.
Səfəvilərin Osmanlı ərazilərinə soxulması 100 Hicri 959 (1552)-cu ildə I Şah Təhmasib Osmanlı ərazilərinə daxil olaraq fəal hücum əməliyyatlarına keçdi. Ərzurum hakimi İsgəndər paşanın qızılbaşların Çuxursəəd (İrəvan) vilayətinə basqınları bu hücumlar üçün bəhanə oldu. 1552- ci ilin əvvəlində İsgəndər paşa Xoy ərazisində Səfəvilərin hüdudlarına soxuldu, sonra isə Çuxursəədə keçib şəhər bazarını yandırdı və geriyə qayıtdı. Ərzurum paşası qızılbaş əmirlərinə lovğalıqla yazdığı, hədələrlə dolu məktublarda özünü Şirvan və Gürcüstan hakimi adlandırmışdı 88 .
toplanmasına başlandı. Onlar 4 hissəyə bölündülər və dörd istiqamətə göndərildilər: 1) Ərciş və Bərkiyyə - (Məsum bəy Səfəvi, Allahqulu bəy Aycək oğlu, Əli Sultan Təkəli, Şəmsəddin xan Bidlisi, Xəlifəyi Ənsar, Həmzə bəy Talış, Uluqxan bəy Səədli və b.). 2) Pasinə (Şahverdi Sultan Ziyad oğlu və və Ədhəm bəy Rumlu). 3) Ərəb İraqına (İbrahim xan Zülqədər, Şahqulu xan Əfşar, Çıraq Sultan). Dəvilə
89 (Bayram bəy Qacar, Toygün bəy Qacar və gürcü hökmdarı Səfəvilərin vassalı olan Keyxosrov) 90 . Bu hərbi əməliyyatın məqsədi Osmanlı Türkiyəsinin sərhəd ərazilərini viran qoymaqdan, həmçinin hərbi qənimət ələ keçirməkdən ibarət idi. Qızılbaşlar düşmənin yeni basqını qarşısında osmanlı ordularının bu ərazilərdən gəlib – getməsini çətinləşdirmək niyyətində idilər. Bu əməliyyatda I Şah Təhmasib şəxsən iştirak edirdi. Məsələn, Ahlat ərazisində 30 min qoyun, 10 min qaramal, 3 min at ələ keçirilmişdi. Ahlat qalası yerlə yeksan edildi. Van ərazisində evlər və əkinlər məhv edildi. Bidlis, Vostan, Adilcəvaz, Ərciş, Muş, Pasin bölgələri oddan – qılıncdan keçirildi. Döyüşlərdə Yüklə 2,17 Mb. Dostları ilə paylaş:
|