41
Uni asoslash uchun ham mavjud bog‘lanishni o‘rnatuvchi usullar:
analitik
guruhlash, chiziqli grafiklar va h.k. qo‘llaniladi.
Agar barcha omilli ko‘rsatkichlar natijaviy bilan bog‘lanishlar to‘g‘ri chiziqli
xarakterda bo‘lsa, bu bog‘lanishni yozish uchun quyidagi chiziqli funksiyani qo‘llash
mumkin
;
...
2
2
1
1
n
n
x
x
b
x
b
x
b
a
Y
Natijaviy va omilli ko‘rsatkichlar orasidagi bog‘lanishning egri chiziqli shaklida
darajali funksiya ham
;
...
2
1
2
1
0
n
b
n
b
b
x
x
x
x
b
Y
yoki logarifmik funksiya ham qo‘llanilishi mumkin.
;
lg
...
lg
lg
lg
2
2
1
1
0
n
n
x
x
b
x
b
x
b
b
Y
Keltirilgan modellarning yaxshi tomonlari shundaki, ularning (
b
i
) ko‘rsatkichiga
iqtisodiy tushuncha (izoh) berish mumkin.
Chiziqli modeldab
i
koeffitsiyentlar omilli
ko‘rsatkichlar birlikka o‘zgarganda, absolyut ifodalashda
darajali va logarifmik
ko‘rsatkichlar
foizlarga
o‘zgarganda natijaviy ko‘rsatkich necha birlikka
o‘zgarganligini ko‘rsatadi.
Bog‘lanish shaklini asoslash qiyin bo‘lgan hollarda masalani yechish uchun har
xil modellarni qo‘llash va natijalarni taqqoslab ko‘rish mumkin.
Haqiqiy
bog‘lanishlarda turli modellarning mosligini tekshirish uchun approksimatsiyaning
o‘rtacha xatoligi va determinatsiyaning ko‘p sonli koeffitsiyentlari o‘lchamini
ko‘rsatuvchi Fisher mezonidan foydalanamiz. Bu haqda keyinroq to‘xtalamiz.
O‘rganilayotgan omillar va rentabellik darajasi o‘rtasidagi bog‘lanishni o‘rganish
shuni ko‘rsatdiki, bizning misolda ko‘rib o‘tilgan barcha bog‘lanishlar to‘g‘ri chiziqli
xarakterga ega ekan. Shuning uchun ularni ifodalash
uchun chiziqli funksiya
qo‘llanildi.
Ko‘p omilli korrelyatsion tahlil masalasini yechish EHM da «Statistika» paketida
joylashgan namunali dasturlar bo‘yicha amalga oshiriladi. Avvalo boshlang‘ich
ma’lumotlar matritsasi (-jadval) tuzib olinadi. Birinchi ustunda kuzatuvlar tartib
raqami, ikkinchi ustunga natijaviy ko‘rsatkichlar qiymati (
Y
),
keyingisiga esa omilli
ko‘rsatkichlar qiymati (
xi
) yozib olinadi.
1.30-jadval
0>
Dostları ilə paylaş: