O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus

 
. 
. 
Nutk mexanizmi. 
 
Nutk uzining fiziologik negiziga 
kura eshitish va xarakat analizatorlari faoliyatini bajaradi. 
Miya kobigida tashki olam tomonidan buladigan turli xil 
kuzgatuvchilar bilan suzlarning talaffuz kilinishini boshkarib 
turadigan tovush paychalari, xikildok, til va boshka a'zolar 
xarakati urtasidagi muvakkat boglanishlar urnatiladi. Nutk 
ikkinchi signallar sistemasi negizida amal kiladi. Suz, 
I.P.Pavlov aytganidek, "signallar signali"dir. Suzlar birinchi 
signallar sistemasi signallarini,olamning timsolllar tarzida 
mavjud bulgan turli-tuman taassurotlarni xabar kilgan xolda 
bevosita kuzgatuvchilar keltirib chikaradigan ta'sirlarga turtki 
berishi mumkin. Suzlar va ularning birikmalari xar doim 
miyada 
birinchi 
signallar 
sistemasi 
signallarining 

---

231 
mavxumlashtirilishi, umumlashtirilishi va kayta ishlanishi 
natijasi xisoblanadi. Ogzaki munosabatdek murakkab jarayon 
uni ta'min etuvchi mexanizmlarning izchillik bilan xarakatga 
keltirishga tayanadi. Nutkni programmalashtirish-nutkiy 
ifodaning, ya'ni kishi bildirmokchi bulgan fikrning ma'naviy 
uzagini tuzish birinchi boskich xisoblanadi. Buning uchun 
inson muxim deb xisoblaydigan axborot ajratib olinib, 
yaroksizlari, ya'ni ikkinchi darajalilari bir chetga surib 
kuyiladi. Ikkinchi boskich-jumlaning sintaktik strukturasini 
tuzishdan iboratdir. Iboraning umumiy tuzilishi, uning 
grammatik shakli taxmin kilib kuriladi. kerakli suzlarning 
kidirib topilishini, ularni eng anik talaffuz etadigan 
tovushlarning tanlanishini ta'min etadigan mexanizmlar ishga 
solinadi. Va nixoyat, jumlani ovoz chikarib aytila boshlaydi, 
ya'ni nutk real tarzda ruyobga chikadi. Shunday kilib, 
"gapirish" jarayoni boshlanadi. Bu jarayon davomida 
kommunikator 
uzatilishi 
lozim 
bulgan 
axborotni 
kodlashtiradi. xamsuxbat (resipiyent) tinglash jarayonida 
olinga axborotning kodini ochadi. Bu uz navbatida eshitilgan 
nutkning tovushlarini boskichma-boskich suzlar moxiyatiga 
aylantirishdan iborat bulib, kommunikatorning aytmokchi 
bulgan suzi anglab yetilishini ta'minlaydi. Tinglovchining 
unga 
xabar 
kilingan 
narsani 
tugri 
tushunganligi 
kommunikator 
uchun 
fakat 
resipiyenning 
uzi 
kommunikatorga aylanib (kommunikativ rollar almashgan 
xolda), unga xabar kilingan narsani kabul kilgani va tushunib 
yetganini ma'lum kilganidan keyingina anik-ravshan buladi. 
Diologik munosabatda kommunikativ rollar navbatma-navbat 
uzgarib turadi, natijada sekin-asta xamjixatlar tarikb topadi. 
Mulokat kilayotganlarning xatti-xarakatlari va xulk-atvori 
muvofiklashgan bulish extimoli tugiladi. Buning birgalikda 
faoliyat kursatishda biron natijaga erishib bulmaydi.