z
ə üçün strategiyanın qurulması çoxüzlü yanaşma tələb edir və bu yanaşma həm polis təş-
kila
tının özünə və həm də polisin qoruduğu daha geniş mühitə yönəlir. Ikincisi, sahə polis
işinin özü, özü ilə müəyyən “korrupsiyaya meylilik” gətirir– xüsusi sayıqlıq göstərilmədi-
yi halda korrupsiya f
əaliyyətinin yüngülləşdirildiyi və çiçəklənməsi mümkünlüyü
56
.
3.3. Strukturlar
Strategiya f
əaliyyətə çevrilməyənə qədər abstrakt kimi qalacaq. Strateji
məqsədlərə
nail olmaq üçün ölçül
ər götürülməlidir. Bu ölçülərin məhsuldarlığı maddi və qeyri-maddi
amill
ərdən,məsələn,resurslar,uyğun vərdişlər və vaxtlı vaxtında alınan informasiyadan
asılıdır. Təşkilat və idarəetmə amilləri də polis xidmətinin məhsuldarlığına birbaşa təsir
ed
ən amillərdir. Bunlar həm strukturlar,həm də müxtəlif proseslər üçün uyğundur. Struk-
tur indi müzakir
ə olunacaq və prosesslər isə növbəti alt bölmədə müzakirə olunacaq.
T
əşkilati
struktur rəsmi aparat olub ,onun vasitəsilə təşkilatlar iki əsas fəaliyyətlərini
yerin
ə yetirirlər: 1) əmək bölgüsü və 2)işin koordinasiyası
57
. Polis t
əşkilatları özlərinin
strukturla
rı ilə müəyyən olunur: parametrlərlə –yəni onların əsasında təşkilat öz resursla-
rını təşkil edərək öz işini görür və məqsədlərinə nail olur. Polis təşkilatının strukturunun
əsas istiqamətlərini yeddi əsas element təşkil edir. Bu elementlər aşağıda Haşiyə5-də
c
əmləşir:
Ha
şiyə
5: Polis təşkilatının strukturunun yeddi elementi
1.
Şaquli bölünmə. İerarxiyanın təbiəti,o cümlədən,komanda təbəqələrinin
sa
yı və təbəqələr arası sosial məsafə.
2.
V
əzifə bölünməsi. Bu fəaliyyət əsasında, səciyyəvi
layihələrdə coğrafi
paylanma v
ə ya coğrafi proseslər əsasında ola bilər.
3.
Funksional bölünm
ə. Təşkilatın öz işini xüsusiləşmiş funksiyalara böl-
m
ə dərəcəsi. Faktiki olaraq bütün polis xidmətləri,patrul,təhqiqat və inzibati işlər
üzr
ə ayrı-ayrı bölmələrə malikdir. Bölünmələr daha xüsusiləşmiş alt-birliklərə
bölünm
əklə onların funksiyaları daha da məhdudlaşır.
4.
Ərazi üzrə bölünmə. Təşkilatın öz yurisdiksiyasi çərçivəsində yayılma-
sı.Vahid qərargahlı polis idarələri ərazi baxımdan məhəllələrdə yerləşən sahə
polisi ofisi,kiçik
şöbələrdən daha az əraziyə bölünür..
5.
Inzibati g
ərginlik. Inzibati dəstək funksiyaları üçün(insan resursları və
ya kom
pyuter işləri) müəyyən edilən işçilərin sayının əsas tapşırıqları yerinə
yetir
ən patrul və ya təhqiqatlara qarşı.
6.
R
əsmiləşdirmə. Təşkilatın rəsmı yazılı qaydalara və prosedurlara riayət
etm
əsinin miqyası, nəinki ənənə və ya dostluq kimi qeyri rəsmi göstərişlərə ar-
xalanma
sı.
7.
M
ərkəzləşmə. Təşkilat daxili qərarların ierarxiyanın başında toplanması-
nın miqyası.
113
3.3.1.
Təşkilati strukturun başılıca növləri
T
əşkilati strukturun iki başılıca növü vardır: hündür və hamar. Hündür təşkilati struk-
turlar çoxsay
lı ierarxiyalarla,bir neçə pillələri olan piramida modeli ilə xarakterizə olunur.
Hamar t
əşkilati struktur elə təşkil olunur ki, orada rəhbərlik ilə kadrlar arasında minimum
m
əsafə(ara) olur. Bu iki başılıca strukturlar təşkilati fəaliyyətin bütün amillərini əhatə
etmir,bel
əliklə,demək digər təşkilati struktur modelləri də vardır.
3.3.2.
Təşkilati struktun digər növləri
Polis xidm
ətləri aşağıdakı struktur modellərinə uyğun şəkildə qurulur və ətraflı şəkildə
aşağıda göstərilir:
xətt strukturu,xətt və ştatlı işçilər strukturu, funksional struktur, idarə-
l
ər üzrə struktur, matrisa təşkilati strukturu;və strukturun yeni formaları. Pis model yox-
dur; Bu bölm
ədə aşağıda göstərilən kimi inkişafın konkret mərhələsinə daha yaxşı uygun-
laşdırılmış modellər vardır. Polis təşkilatının hansı mərhələdə olduğunu aydınlaşdıran
əsas amillər təşkilatın həcmi,onun coğrafi baxımdan yayılması və onun iş modelidir.
Strukturlar v
ə proseslər vəziyyətlə eyni cür səsləşməlidir.
3.3.2.1.
X
ətt strukturu
Bu
ən sadə formadır və kiçik polis xidmətlərinə daha yaxşı uyğundur. Bu struktur
müxt
əlif istiqamətlər üzərində qurulmuşdur: formalı patrul, yol polisi və cinayət araşdır-
mala
rı üzrə.
3.3.2.2.
X
ətt və işçi strukturu
Daha geni
ş polis idarələrində,başılıca xətt elementləri müxtəlif dəstək
verici birliklər
t
ərəfindən başa çatdırılır: xətt strukturuna ekspert məsləhəti vermək üçün(məsələn, hüqu-
qi m
əsləhət ),xüsusiləşmiş fəaliyyətləri başa çatdırmaq üçün(elmi,təlim,xəbərləşmə) və
n
əzarət,intizam prosedurları vasitəsilə idarə boyu uyğunluq əldə etməyə kömək üçün əla-
v
ə olaraq işçilər ayrılır.
Şəkil 3: Xətt və işçi strukturu
Formali patrul
Formalı
patrul
Formalı
patrul
Formalı
patrul
Formal
patrul
R
əis
Işçilər
114
3.3.2.3.
Funksional struktur
Bu cür struktur t
əşkilati məqsədlərə nail olmağa kömək üçün təşkilat daxilində işçilə-
rin oyna
dığı funksiyalara/rollara görə sinifləşdirilir. Təşkilat
idarələrə bölünə bilər və bu-
rada h
ər bir idarənin səciyyəvi funksiyası vardır və bütün idarələr fərd olaraq çalışır
ki,t
əşkilatın məqsəd və vəzifərlərini yerinə yetirsin. Funksional strukturun üstünlükləri və
ça
tışmamazlıqları ilə bağlı yekunu aşağıda Haşiyə 6-da görə bilərsiniz:
Ha
şiyə 6: Funksional strukturların üstünlükləri
və çatışmamazlıqları
Üstünlükl
ər
Funksional strukturlar ixtisas
laşmaların üzərində qurulduğundan,hesab
edilir ki,funksional struktur h
ər bir idarədən ən yaxşısını tapacaq.Eyni maraqda
o
lan işçilər bir
yerdə toplandiqca ,onların işinin məhsuldarlıq ehtimalı da çox olur..
Göst
əriş verilməsi və müxtəlif layihələrin həyata keçirilməsi sağlam düz-
x
əttli struktura görə sadə olur.
H
ər bir işçinin müəyyən edilmiş mənsəb yolu və polis təşkilatı nəzdin-
d
ə,öz idarəsi daxilində vəzifə baxımından yüksəlməyə potensialı vardır.
Ça
tışmamazlıqlar
Funksional struktur özünün s
ərt ierarxiyasına gürə ən bürokratikdir.
Q
ərarları həyata keçirmək vaxt alır. Idarələr boyu xəbərləşmə effektli
deyil.
Şöbələr üzrə xəbərləşmələr səmərəli deyil
H
ər bir idarənin nöqteyi- nəzəri dar çərçivəlidir və öz məqsədləri ilə
m
əhdudlaşır və o, onlara daha böyük rəsmi görməyə və ümumi məqsədə doğru
m
əhsuldar işləməyə imkan vermir.
3.3.2.4.
Ida
rələr üzrə struktur
Bu cür növ struktur, h
əmçinin, “məhsul strukturu” kimi məlumdur ,çünki hər bir fun-
ksiyada olan birlik idar
ə kimi qruplaşmışdır. İdarənin
məqsədlərinə nail olmaq üçün, hər
bir idar
ənin tələb olunan bütün resursları və funksiyaları vardır. Hər bir idarə onların
yerl
əşdiyi yerə görə, tapşırığa, məhsula,xidmətlərə və s. görə fərqlənə bilər.Idarələr üzrə
strukturun üstünlükl
əri və çatışmamazlıqlarının məcmusu üçün aşağıda Haşiyə 7-ə bax:
Ha
şiyə7: Idarələr üzrə strukturların üstünlükləri və çatışmamazlıqları
Üstünlükl
əri
Idar
ələrin öz fəaliyyətlərinə diqqəti yönəltməsi yüksək səviyyəli təc-
rüb
ə və məhsuldarlığı təmin edir.
Görül
ən işlərin qiymətləndirilməsi yüngülləşdirilir.
Q
ərargah ümumi strategiyaya fokuslanır və idarələr onu öz səviyyə-
l
ərinə keçirir.
M
ərkəzsizləşdirməyə görə səlahiyyətləri olduğundan
rəislər inkişaf
etm
ək imkanındadırlar.
115