Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XXIV F Ə S İ L Ə TRAF MÜH İ T İ N SOS
| Yüks
ə k – t ə bii sisteml ə rin v ə bioloji müxt ə liflikl ə rin qorunmas ı . Dünyada t ə bii f ə lak ə t bax ı m ı ndan tamamil ə t ə hlük ə siz ölk ə yoxdur. İ ld ə n-il ə t ə bii kataklizml ə rin (da ğ ı d ı c ı çevrili ş ) say ı getdikc ə art ı r. Müt ə x ə ssisl ə rin ə ks ə riyy ə ti t ə bii f ə lak ə tl ə rin say ı n ı n çoxalmas ı n ı birba ş a inan f ə aliyy ə ti il ə ba ğ lay ı r. «Scientifis American» jurnal ı n ı n m ə lumat ı na ə sas ə n t ə bii ekosisteml ə rin (m ə s. me şə l ə rin) m ə hv edilm ə si quraql ı qlar ı n, da ş q ı nlar ı n v ə qas ı r ğ alar ı n say ı n ı n artmas ı na s ə b ə b olur. Bununla yana ş ı , Milli T ə dqiqat Ş uras ı n ı n (National Research Council) m ə lumat ı na gör ə urbanizasiya da bu bax ı mdan neqativ rol oynay ı r. İ qlim ş ünas Con Tviqqa/john Twigg qeyd edir ki, 1970-ci ild ə n ba ş layaraq t ə bii f ə lak ə tl ə r h ə r il, orta hesabal 80 min insan ölümün ə s ə b ə b olur v ə 144 mln. adam ı n h ə yat ı na neqativ t ə sir göst ə rir. Ümumdünya S ə hiyy ə T əş kilat ı n ı n r ə yin ə gör ə Asiya v ə Amerika sakinl ə ri, Avropaya nisb ə t ə n z ə lz ə l ə , da ş q ı n, vulkan püskürm ə sinin daha çox qurban ı olurlar. Bu bax ı mdan inki ş af etm ə kd ə olan ölk ə l ə r daha çox t ə hlük ə (qorxu) alt ı ndad ı r. Çoxillik statistik m ə lumatlar göst ə rir ki, bütün ölüm hadis ə l ə rinin 90%-i m ə hz onlar ı n pay ı na dü ş ür. BMT-nin m ə lumat ı na ə sas ə n daha az inki ş af etmi ş 49 ölk ə nin 24-ü «risk (t ə hlük ə ) qrupunda» yerl əş ir. Son 15 il ə rzind ə bu ölk ə l ə rd ə n alt ı s ı ikid ə n s ə kkiz ə q ə d ə r d ə h şə tli t ə bii f ə lak ə t ə m ə ruz qalm ı ş lar. 1990-c ı ill ə rd ə 84 böyük t ə bii kataklizm qeyd ə al ı nm ı ş d ı r, bu 1960-c ı ill ə rd ə ki ill ə müqayis ə d ə üç d ə f ə çoxdur. Bu f ə lak ə tl ə rin vurdu ğ u ziyan 591 mlrd. dollar, y ə ni 1960-c ı ill ə rd ə kin ə nisb ə t ə n 8 d ə f ə art ı q olmu ş dur. T ə bii f ə lak ə tl ə r s ə naye c ə h ə td ə n inki ş af etmi ş ölk ə l ə r üçün d ə qorxuludur. 1995-ci ild ə Yaponiyada ba ş ver ə n güclü z ə lz ə l ə minl ə rl ə insan ı n ölümün ə s ə b ə b olmu ş dur. Z ə lz ə l ə nin olduqca güclü olmas ı na baxmayaraq, ölk ə bel ə növ kataklizml ə r ə haz ı r oldu ğ undan öl ə nl ə rin say ı çox olmad ı v ə z ə r ə rç ə k ə nl ə r ə tez vaxtda köm ə klik göst ə rildi. İ qtisadi ziyan 155 mln. dollar t əş kil etdi. T ə bii F ə lak ə tl ə r T ə dqiqat M ə rk ə zinin m ə lumat ı na gör ə t ə bii f ə lak ə tl ə r h ə r sonrak ı onillikd ə artmaqda davam edir. Ziyan ç ə k ə nl ə rin say ı v ə iqtisadi itkil ə r d ə daima çoxal ı r. 1973-1982-ci ill ə rd ə dünyada 1,5 min f ə lak ə t qeyd ə al ı nm ı ş d ı r (1 mln-a q ə d ə r ölüm hadis ə si), 1983-1992-ci ill ə rd ə f ə lak ə tl ə rin say ı 3,5 min ə çatm ı ş (1,2 mln. ölüm hal ı ), 1993-2002-ci ill ə rd ə is ə f ə lak ə tl ə rin say ı 6 min ə yax ı n, öl ə nl ə rin say ı is ə 620 min n ə f ə r olmu ş dur. 394 Şə kil 23.8. Dünyada 30 ild ə (1962-1992) ba ş ver ə n t ə bii f ə lak ə tl ə rin müxt ə lif tipl ə rinin say ı : ziyan ı n miqdar ı na gör ə (A); ziyan ç ə k ə nl ə rin say ı na gör ə (B); öl ə nl ə rin say ı na gör ə (C) 395 XXIV F Ə S İ L Ə TRAF MÜH İ T İ N SOS İ AL FAKTORLARI 24.1. Papiros (siqaret) ç ə km ə v ə onkoloji x ə st ə likl ə r Siqaret ç ə km ə dünyada ə n geni ş yay ı lan v ə rdi ş olub, ayr ı -ayr ı adamlar ı n, h ə m d ə bütövlükd ə c ə miyy ə tin sa ğ laml ı ğ ı na z ə r ə r g ə tirir. Siqaret ç ə km ə y ə ə halinin bütün t ə b ə q ə l ə ri c ə lb olunmu ş dur, bu qad ı nlar v ə g ə ncl ə r üçün daha t ə hlük ə lidir. ÜST-in m ə lumat ı na gör ə dünyada 1,1 mlrd. adam (yer ə halisinin 18%-i), o cüml ə d ə n 900 mln. ki ş il ə r, 200 mln. qad ı nlar, dig ə r m ə lumata gör ə 60% ki ş il ə r, 20% qad ı nlar siqaret ç ə kirl ə r. BMT-nin m ə lumat ı na ə sas ə n b əşə riyy ə t tütün m ə mulat ı n ı n al ı nmas ı na h ə r il 85-100 mlrd. dollar x ə rcl ə yir, yer kür ə sinin h ə r bir sakini orta hesabla il ə rzind ə min siqaret ç ə kir. Dünyada gün ə rzind ə 15 mlrd. siqaret ç ə kilir. AB Ş -da siqaret ç ə km ə kl ə ba ğ l ı x ə st ə l ə rin müalic ə sin ə ild ə 50 mlrd. dollar x ə rcl ə nir. Bu o dem ə kdir ki, 1993-cü ild ə siqaret ç ə km ə il ə ba ğ l ı olan x ə st ə likl ə rin sa ğ almas ı nda bir qutu siqaretin qiym ə ti 2 dollara ba ş a g ə lir. İ l ə rzind ə siqaret ç ə km ə kd ə n itkinin miqdar ı 200 mlrd. dollar t əş kil edir. Yer kür ə sind ə h ə r be ş adamdan biri bilavasit ə v ə dolay ı yolla orqanizmin tütünl ə z ə h ə rl ə nm ə sind ə n ə ziyy ə t ç ə kir. Siqaret ç ə km ə n ə tic ə sind ə ild ə orta hesabla 8,5 mln. adam dünyas ı n ı d ə yi ş ir. Orta hesabla siqaret ç ə km ə il ə ə laq ə dar insan ömrü 6-8 il q ı sal ı r. Siqaret ç ə k ə nl ə rin yar ı s ı 35-69 ya ş ı nda müxt ə lif x ə st ə likl ə r ə tutularaq ölm ə y ə risk edir. MDB ölk ə l ə rind ə 1998-ci ild ə h ə r iki ki ş id ə n birinin ə n parlaq ça ğ lar ı nda x ə rç ə ng x ə st ə liyind ə n ölümün ə tütün tüstüsü bais olmu ş dur. Siqaret ç ə k ə nl ə rin 80%-i xroniki bronxitd ə n ə ziyy ə t ç ə kir, a ğ ciy ə rin x ə rç ə ng x ə st ə liyind ə n öl ə nl ə rin 95%-ni h ə ris siqaret ç ə k ə nl ə r t əş kil etmi ş dir. Q ı rtla ğ ı nda x ə rç ə ng x ə st ə liyi olanlar ı n 80-90%-i siqaret ç ə k ə nl ə r olmu ş dur. Siqaret ç ə km ə kl ə birlikd ə alkoqol q ə bul ed ə nl ə rin qida borusunda x ə rç ə ng x ə st ə liyinin ə m ə l ə g ə lm ə riski siqaret ç ə km ə y ə n adamlara nisb ə t ə n 9-12 d ə f ə yüks ə kdir, m ə d ə d ə x ə rç ə ng x ə st ə liyinin ə m ə l ə g ə lm ə sind ə is ə bu r ə q ə m 9,3 d ə f ə t əş kil edir. Tütün dodaqda, a ğ ı z bo ş lu ğ unda, qida borusunda, a ğ ciy ə rd ə x ə rç ə ng x ə st ə liyind ə n öl ə nl ə rin 60-80%-ni, xroniki bronxitin 75%-ni, ür ə k i ş emiyas ı ndan öl ə nl ə rin dördd ə birini t əş kil edir. Amerika t ə dqiqatç ı lar ı tütün tüstüsünün kanserogen t ə sirinin mexanizmini a ş kar etmi ş l ə r. Buna ba ş l ı ca s ə b ə bkar çoxdan m ə lum olan benzapiren, daha do ğ rusu, orqanizmd ə Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|