Q ə r I b m ə mm ə dov, mahmud X
Yüklə 10,78 Mb. Pdf görüntüsü
|
| benzapiren
ə çevril ə n benzapiren-diol- epoksid (BPDE) madd ə sidir. BPDE ş i ş in böyüm ə sinin qar ş ı s ı n ı alan gen p53-ün sah ə sini z ə d ə l ə yir. Ə vv ə ll ə r a ş kar edilmi ş dir ki, bu genin mutasiyas ı a ğ ciy ə r x ə st ə liyin ə tutulan x ə st ə l ə rin 60%-d ə , dig ə r x ə rç ə ng növl ə rinin is ə 50%- ə q ə d ə rind ə rast g ə linir. Normal v ə ziyy ə td ə gen p53 ş i ş in böyüm ə sini s ı x ı r, x ə st ə hüceyr ə l ə ri k ə narla ş d ı r ı r. Art ı q siqaret ç ə km ə yin x ə rç ə ng x ə st ə liyi ə m ə l ə g ə tirm ə sin ə heç bir ş übh ə yoxdur. Az q ə tran t ə rkibli tütünd ə n haz ı rlanan «yüngül» siqaret istehsal ed ə nl ə r ə d ə ümid özünü do ğ rultmad ı . T ə dqiqatlar göst ə rdi ki, bu «sa ğ lam» siqaterl ə r d ə dig ə r x ə rç ə ng x ə st ə liyi növl ə rinin (adenokarsin) ə m ə l ə g ə lm ə sin ə cavabdeh olub a ğ ciy ə rin d ə rin sah ə l ə rini z ə d ə l ə yir. Bunu sad ə c ə bel ə izah etm ə k olar ki, yüngül siqaterl ə rd ə n l ə zz ə t almaq üçün tüstünü daha çox d ə rin ə sorurlar, yüngül siqaretl ə rin nisb ə t ə n az z ə r ə rli olmas ı haqq ı nda olan reklam h ə qiq ə t ə uy ğ un deyildir. Siqaret ç ə km ə g ə ncl ə rin zehni v ə fiziki qabiliyy ə tl ə rin ə m ə nfi t ə sir göst ə rir v ə onlar ı impotentliy ə apar ı r. Amerika t ə dqiqatç ı lar ı na gör ə siqaret ç ə k ə nl ə r yax ş ı haz ı rl ı ql ı t ə l ə b ə l ə rin 17%-ni, orta haz ı rl ı ql ı lar ı n 45%, haz ı rl ı qs ı zlar ı n 59%-ni t əş kil etmi ş dir. Rusiya Federativ Tibb Elml ə r Akademiyas ı n ı n m ə lumat ı na gör ə siqaret ç ə k ə nd ə n 10-15 d ə qiq ə sonra ə z ə l ə nin gücü 15%, ə z ə l ə l ə rin uy ğ unla ş mas ı (koordinasiyas ı ) 23% azalm ı ş d ı r. H ə tta passiv siqaretç ə km ə ür ə k- damar x ə st ə liyinin ba ş verm ə t ə hlük ə sini 1,5 d ə f ə yüks ə ldir. H ə m d ə passiv siqaret ç ə km ə d ə n 66,7% ail ə nin u ş aqlar ı ə ziyy ə t ç ə kir. Siqaret ç ə k ə nl ə rin 40%-nd ə n çoxu müv ə ə ti i ş qabiliyy ə tini itirir. Siqaret ç ə k ə n ail ə l ə rd ə u ş aqlar ı n ç ə kisi 700 qram az, boyu v ə ba ş ı n ı n çevr ə si kiçik olur. Bel ə u ş aqlar 9-10 ya ş ı na q ə d ə r fiziki v ə ə qli bax ı mdan xeyli geri qal ı r. Rusiyada ki ş il ə rin 67%-i, 15 ya ş dan yuxar ı qad ı nlar ı n 30%-i siqaret ç ə kir (1993-cü ilin m ə lumat ı ). Burada tütünün t ə sirind ə n h ə r il 280 min, h ə r üç ki ş id ə n biri v ə h ə r 20 qad ı ndan biri h ə yat ı n ı d ə yi ş ir. T ə dqiqatlar göst ə rir ki, Rusiyada 8-ci sinifd ə ş agirdl ə rin 25%-i, 10-cu sinifd ə 42%, q ı zlar ı n 23%-i siqaret ç ə kir. Bir neç ə il ə vv ə l bütün dünyada siqaret ç ə km ə kl ə mübariz ə y ə ba ş lan ı l ı b. Güclü mübariz ə n ə tic ə sind ə AB Ş - da 1970-1990-c ı ill ə rd ə siqaret ç ə k ə nl ə rin say ı 70%-d ə n 28%- ə enib. Dig ə r m ə lumata gör ə , AB Ş -da ki ş il ə rin 28%-i, qad ı nlar ı n 23%-i siqaret ç ə kir (1994-cü il m ə lumat ı ). 396 AB Ş -da h ə r il 100 min adam ı n ölümün ə tütün s ə b ə b olur. Avtomobill ə rin yar ı dan çoxu külqab ı s ı z burax ı l ı r. Bir s ı ra kompaniyalar, m ə s ə l ə n «Lokxid» v ə «Terner brodkostinq» siqaret ç ə k ə nl ə ri i şə götürmür. «Teksas instrument» kompaniyas ı h ə r siqaret ç ə k ə n i ş çid ə n ayda 10 dollar, «Yu-xod» is ə h ə f ə d ə 5 dollar tutur. Vebster Qroun (Missuri ş tat ı ) şə h ə rinin f ə allar ı ya ş ı 17- ə q ə d ə r u ş aq olan xüsusi evl ə rd ə siqaret ç ə kilm ə sinin qada ğ an olunmas ı n ı t ə klif edirl ə r. Pensilvaniyada avtomobill ə rd ə siqaret ç ə km ə k qada ğ an olunmu ş dur. Kaliforniyan ı n bir neç ə şə h ə rind ə çim ə rlikd ə siqaret yand ı rmaq qada ğ an edilib, Devis şə h ə rind ə is ə ac ı q havada da siqaret ç ə km ə y ə icaz ə verilmir. San-Diyeqo aeroportunda binadan bir neç ə metr k ə narda siqaret ç ə km ə k olar. Pentaqonda siqaret ə qar ş ı müharib ə elan edilib. 1994-cü ild ə Müdafi ə Nazirliyi i ş yerind ə siqaret ç ə km ə y ə yasaq qoyub. 1980-ci ild ə n 1995-ci il daxil olmaqla AB Ş - ı n silahl ı qüvv ə l ə rind ə siqaret ç ə k ə nl ə rin say ı üçd ə bir ə q ə d ə r azalm ı ş d ı r. 1997-ci ild ə AB Ş - ı n ordusunda 1,4 milyon h ə rbiçinin 32%-i siqaret ç ə kmi ş dir. 1998-ci ilin sentyabr ı nda 8 ş tatda tütün kompaniyalar ı 25 il ə rzind ə siqaret ç ə km ə kl ə ə laq ə dar x ə st ə l ə rin müalic ə sin ə 206 mlrd. dollar ayr ı lmas ı bar ə d ə q ə rara g ə lmi ş l ə r. 1999-cu ilin sentyabr ı nda AB Ş federal hökum ə ti tütün kompaniyalar ı n ı m ə hk ə m ə y ə vermi ş dir. Kompaniya- lar görk ə mli ictimai yerl ə rd ə siqaret reklamlar ı ndan istifad ə etm ə m ə yi öhd ə l ə rin ə götürmü ş l ə r. AB Ş -da idar ə l ə r, parklar, şə h ə rl ə r v ə çaylar tüstüsüz zona elan olunur. Kanadada h ə rbi qulluqda, aeroportlarda, va ğ zallarla, Toranto v ə Ottavada h ə tta restoran v ə barlarda siqaret ç ə km ə k qada ğ an olunmu ş dur. Qaydan ı pozanlar 250-d ə n 5000 Kanada dollar ı m ə bl əğ ind ə c ə rim ə olunur. Tütün kompaniyalar ı na, idman v ə müxt ə lif m ə d ə ni t ə dbirl ə r ə sponsorluq etm ə k qada ğ an edilmi ş dir. İ taliyada siqaret ç ə km ə kl ə ba ğ l ı h ə r il 90 min adam ölür. Burada siqaret ç ə km ə kl ə mübariz ə h ə r yerd ə apar ı l ı r. Rusiyadan f ə rqli olaraq İ taliyada 11-15 ya ş l ı m ə kt ə blil ə rin yaln ı z 16%-i siqaret ç ə kir. Avropan ı n bütün ölk ə l ə rind ə , Kanadada, Avstraliyada, AB Ş - ı n ə ks ə r ş tatlar ı nda tütün m ə mülatlar ı n ı n rek- lam olunmas ı praktiki olaraq qada ğ an edilmi ş dir. 1998-ci ild ə ÜST-nin ba ş l ı ca v ə zif ə si – xüsusil ə üçüncü dünyan ı n ölk ə l ə rinin u ş aqlar ı v ə yeniyetm ə l ə rinin siqaret ç ə km ə sil ə mübariz ə aparmaqd ı r. ÜST üçüncü dünyan ı n ölk ə l ə rind ə tütün m ə mulatlar ı n ı n reklam ı na tam qada ğ an edilm ə sini qar ş ı s ı na m ə qs ə d qoymu ş dur. AB Ş -da siqaret istehsal ı ilb ə il a ş a ğ ı dü ş ür, siqaretin xaric ə , xüsusil ə Şə rqi Avropa ölk ə l ə rin ə v ə Rusiyaya sat ı ş ı sür ə tl ə art ı r. 1996-c ı ilin iyunundan 1997-ci ilin iyununa q ə d ə r «Filipp-Morris» firmas ı AB Ş -a 240 mlrd., k ə nar yerl ə r ə is ə 690 mlrd. dollarl ı q siqaret sat ı ş ı aparm ı ş d ı r. Çind ə h ə r il 1,8 trilyon Amerika siqaretind ə n istifad ə olunur. 1995-ci ild ə AB Ş , Çin A İ B (Avropa iqtisadi birliyi)-d ə n sonra Rusiya dünya tütün bazar ı nda dördüncü yerd ə durur. Rusiyada ya ş l ı lar ı n 50%-d ə n çoxu siqaret ç ə k ə ndir. Bir ild ə onlar 150 mlrd. siqaret ç ə kir. Rusiyada tütün bazar ı sür ə tl ə geni ş l ə nir, ona uy ğ un olaraq, inki ş af etmi ş s ə naye dünyas ı nda ölüm s ə viyy ə sin ə gör ə liderlik edir. Tütün reklam ı h ə r ş eyd ə n ə vv ə l g ə ncl ə r ə yön ə ldilib. Tütün firmalar ı ndan birinin direktoru deyir: «Bu zibili biz özümüz ç ə kmirik, onu yaln ı z sat ı r ı q. Ç ə km ə k hüququnu g ə ncl ə r ə , kas ı blara, qaralara v ə axmaqlara veririk». Yüklə 10,78 Mb. Dostları ilə paylaş:
|