Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Zic Elxani”
132 astronomlarından cəlb etdi. O, elmdə geosentrik sistemin tərəfdarı idi. 46 0 16 / coğrafi uzunluqda və 37 0 23
/ enlikdə yerləşən Marağa şəhəri və onun ətrafı təbii gözəlliyinə görə, Azərbaycanın dilbər guşələri sırasına daxildir. Oranı əcnəbi adamlar daha yaxşı qiymətləndirirdilər. Onlardan biri də məşhur səyyah V. Şipçinski idi. O, Marağa şəhəri barəsində yazırdı: “Şəhəri qərq edən Marağa bağlarına bir neçə kilometr qalana qədər artıq hava çiçəklənmiş yabanı zeytun ağaclarının ətri ilə dolmuşdu. Marağa – Ürmiya gölünün şərq sahilindən düz xətlə təqribən 35 kilometr uzaqdı və okean səthindən 1613 metr yüksəklikdə yerləşmişdir. Bu çox qədim şəhərdir: o hələ 1029-cu ildə səlcuqların hücumuna məruz qalmış və onların tərəfindən bərbad edilmişdi. Biz orada olanda (1916-cı il nəzərdə tutulur) o, çiçəklənmiş bir mərkəz və əhalisinin miqdarı 15 min nəfər idi. Şəhər Səfiçayın üzərində saılnmışdır və onun suyu şəhərdən yuxarıda arxlara elə bölünmüşdür ki, gözəl bağlarını, üzümlük və tarlaları suvarılsın. Bahar selləri zamanı Marağanın küçələrini su ovduqda iki metr dərinlikdə yaxşıca bişmiş saxsı su boruları görünür ki, vaxtı ilə bunlardan su keçirmiş. İndi bu qədim su kəməri sökülmüşdür...”
133 Şəhərin istehkamları və şəhər divarları Harun ər-Rəşidin vaxtında tikilmişdi. Yaqut əl-Həməvi yazırdı ki, “Marağa Azərbaycanın ən böyük və məşhur şəhəridi. Burada çoxlu qədim abidələr, mədrəsə, tikintilər vardır... Bu yerlərdə yaşayan azərbaycanlılar xoşxasiyyət, qırmızı yanaq, sima- ları ağ, xoş münasibətlidirlər”. Marağa şəhəri ilə bağlı Həmdullah Qəzvini yazmışdı: “Bu böyük şəhərdir, əvvəllər Azərbaycanın paytaxtı olub, şimaldan Səhəd dağı ilə başlayır... Şəhərin türk əhalisi ağsifətlidir. Şəhərdə toxunan tumac və xalçalar məşhur idi. Burada mərmər də istehsal olunurdu”. Marağanın ətrafında Daşkəsən adlanan yerdə mərmər yataqları vardır və rəsədxana tikiləndə həmin karxanalar- dan gətirilən mərmərdən istifadə olunmuşdur. Şəhəri əhatə edən dağların cənub və şərq ətəklərində külli miqdarda narzan tipli mineral su bulaqları vardır. Marağanın ətrafında yerləşən Rezayya gölünün sayəsinə şəhərin havası olduqca saf və şəffafdır. Məhz buna görə də Marağa şəhəri astronomiya müşahidələri üçün çox əlverişlidir. Nəsirəddin Tusi rəsədxananın bünövrəsini qoymaqdan ötrü Azər- baycanın bir çox bölgələrini qarış-qarış gəzmiş, öz seçimini Marağanın üzərində dayandırmışdı. Rəsədxana binalarının tikintisi gedən müddətdə başqa şəhərlərdən, ölkələrdən alimlər, sənətkarlar dəvət olunur-
134 du. Burada qızğın iş gedirdi. Yerli tələbələrlə yanaşı, başqa ölkələrdən gəlmiş tələbələr də burada təhsil alırdı. Həyatı- nın demək olar ki, bütün hissəsini elmə qurban verən Tusi çalışırdı ki, vaxtı ilə necə Afina, Roma, İsgəndəriyyə dünyanın mədəniyyət, incəsənət və elmi-tədris mərkəzləri sayılırdı, özünün yaşadığı və ondan sonrakı dövrdə Marağa da həmin funksiyanı yerinə yetirsin. Bunun üçün Azərbay- canın paytaxtında hərtərəfli böyük imkanlar vardı: birinci- si, Azərbaycan qüdrətli ölkəyə çevrilmək üzrə idi: ikincisi, isə onun taxt-tacında əyləşən hökmdarlar zəmanəsinin əzəmətli hakimləri sayılırdılar. Belə bir ölkəni işğal etməyə heç bir hökmdar cürət etməzdi. Bir sözlə, Azərbaycanda elmin bütün sahələrinin inkişaf etdirilməsi üçün böyük perspektivlər vardı. Tikinti ilə bağlı çox az sayda sənədlər gəlib bizim günə çatıbdır. Lakin Tusi bu məsələyə müəyyən mənada “Zic
alim Marağadakı elm və tədqiqat ocağını həmin dövrə qədər dünyada məşhur olmuş və fəaliyyət göstərmiş başqa rəsədxanalarla müqayisə edərək, onların arasındakı fərqləri sadalamışdı. O, yazmışdı: “Rəsədxana 30 ildən az müddə- tə, yəni yeddi ulduz dövrü ərzində tikilə bilməz. 30 ildən artıq vaxt lazımdır ki, bu iş təkmilləşdirilsin. Rəsədxananın
135 əsasını qoyan padşahımız buyurdu ki, 12 ilə qurtarsın. Biz ona dedik ki, ruzigar vəfa versə başa çatdırarıq... Bizdən əvvəl tikilmiş rəsədlərdən ən mötəbəri Əbərxəs rəsədxanası olmuşdur və onun tikilməsindən bizim dövrümüzədək 1400 ildən artıq dövr keçmişdir. Əbərxəs rəsədxanasından sonra Ptolemey rəsədxanası, o dövrdən sonra Bağdadda Xəlifə Məmunun dövründə müsəlman rəsədxanası tikilmişdir. Həmin rəsədxananın tikilməsi ilə Marağa rəsədxanasının tikilməsinin başlanması arasında 430 il fasilə var. Sonra o dövrə qədər Şam ətrafında Bəttani rəsədxanası, Misirdə Hakimi rəsədxanası, Bağdadda İbn Ənəm rəsəd- xanası tikilməyə başalmış, lakin heç biri başa çatdırılma- mışdı. Bizim rəsədxanaya müvafiq olanı Hakimi və İbn Ənəm rəsədxanalarıdır. Hər iki rəsədxananı bizim rəsəd- xananın tarixindən 250 illik bir dövr ayırır. Bütün keçmiş rəsədxanaların hamısına nəzər saldıq, məlum olan şeyləri tikib düzəltdik. Ömür vəfa etsə dünya padşahının dövlətinin köməyi ilə bundan sonra da bizə nə məlum olsa, qurub yaradacayıq. Ömür vəfa etməzsə, bu təqvimdə yazdıqları- mız bu elm əhlinin uzun ömürlərinə fayda versin və bizim böyük padşahımızın adları bu dünyada yaşasın”. Rəsədxana 12 ilə tikilərək 1271-ci ildə istifadəyə verildi. Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|