Ramiz Dəniz
Yüklə 4,12 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Əxlaqi-Nasiri”
- İmmanuil Kant Marağa rəsədxanası və onun alimləri
136 Marağa rəsədxanasının binalarının daxili divarlarına çəkilmiş təsviri sənət nümunələri olduqca diqqəti cəlb edir. bu divarlarda planetlərin şəkilləri, Ayın və onun 12 bürcünün mövqeyinin maketləri, Yer kürəsinin şəkil və təsvirləri, gecə və gündüzün uzunluğu, adaların müxtəlif mövqeləri və coğrafi ərazisi, dənizlərin ölçüləri təsvir edil- mişdi. Bir sıra əsərlərdə astronomlar iş fəaliyyəti zamanı, cihazların fonunda təsvir edilmişdir. 1
Marağada olan hər bir alim üçün işləməyə böyük zəmin yaradıldı. Rəsədxanada çoxlu cihazlar vardı. Tusi rəsəd- xananın banisi kimi orada işlədilən cihazların, başqa ölkə- lərdə də istifadə edilməsinə şərait yaradırdı. Azərbaycan taxt-tacında əyləşən Abaqa xan rəsədxanada görülən bütün işlərdən razı idi və hərtərəfli orada çalışan sıravi əmək- daşlara və mütəxəssislərə hərtərəfli yardım əlini uzadırdı. Hökmdarın bu iltifatında və xeyirxahlığından demək olar ki, hamı razı idi. “İlxanilər” dövlətinin başında olan həm Hülaku xan, həm də Abaqa xan şübhəsiz ki, Tusinin öyüd-nəsihət dərsliyini xatırladan “Əxlaqi-Nasiri” əsəri ilə yaxından tanış idilər. Ona görə də alimin məsləhəti və nəsihətləri onlar tərəfindən şəksiz qəbul edilirdi. Çox güman ki, həmin
1 B. Rzayev. Bəşəri düha: Mühəmməd ibn Mühəmməd ibn Həsən – Nəsirəddin Tusi (XI) “ADPU nəşriyyatı”, Bakı, 2014. səh. 69-70
137 əsərin 3-cü məqaləsinin dördüncü məqaləsindəki maddələr onların şüuruna çevirilmişdir. Tusi dövlət başçısı olmaq istəyənlər üçün bu şərtlərin bilməsini nəmli sayırdı: birincisi atalıq, ikincisi alicənablıq, üçüncüsü mətinlik, dördüncüsü əzmkarlıq, beşincisi səbrlilik, altıncısı maddi imkanlılıq, yeddincisi əməli salehlik. Ağır vaxtlarda alim bu şərtləri daima hökmdarların yadına salırdı. Tusi rəsədxanada aparılan hərtərəfli elmi işlərin mahiyyətinə görə orta əsr akademiyası yaratmağa müvəf- fəq olmuşdur. Monqolların adı Avropa ölkələrində vahimə yaratmasaydı, çox güman ki, xristian dövlətlərində yaşa- yan, elmə böyük həvəs göstərən tələbələr və humanistlər təhsil almaq üçün elə Azərbaycana gələ bilərdilər. Onda Marağa rəsədxanasının səsi-sorağı nəinki Yaxın Şərqdən, hətta Avropa ölkələrdən də gələrdi. Alimin bu sahədə çəkdiyi zəhmətinin qiyməti misilsiz idi. Rəsədxananın Marağada tikilməsi heç də təsadüf deyil- di. bu şəhərin Azərbaycanın “ipək yolu” ağzında, ticarət yollarının kəsişdiyi, bir çox ölkələrin strateji cəhətdən maraq dairəsini əhatə etdiyi bir yerdə yerləşdiyindən Tusi hali idi. Müvəqqəti olaraq bu ölkə “İlxanilər” dövlətinin tərkibindəydi və 100-150 il sonra həmin ölkənin başqa dövlətlər tərəfindən zəiflədilməsini alim uzaqgörən bir siyasətçi kimi əvvəlcədən görürdü. Məhz buna görə də o,
138 rəsədxananın tikintisini, “İlxanilər” dövlətinin tərkibində olan Təbriz, İsfahan, Bağdad kimi iri şəhərlərdə deyil, yalnız həmin şəhərlərdən xeyli təcrid olunmuş Marağada saldırmışdı. Alim çox yaxşı bilirdi ki, Marağa müvəqqəti olaraq Azərbaycanın paytaxtıdır və gələcəkdə baş verəcək qanlı, viranedici savaşlar zamanı həmin şəhər, strateji əhəmiyyət kəsb edən başqa şəhərlərə nisbətən böyük dağıntılardan yaxa qurtara bilər və bununla da bəşəriyyət üçün salınmış həmin elm ocağı gələcək nəsillərə miras qalacaq. Çünki Marağanın özündə nə iri istehkamlar, nə qəsrlər, nə də ki, iri qalalar vardı. Həqiqətən də elə onun sağlığında Azər- baycanın paytaxtı Marağadan, ölkənin qədim şəhərlərindən biri sayılan Təbrizə köçürülür.
139
Görkəmli Azərbaycan alimi Rəşidəddinin yazdığına gö- rə, Marağa rəsədxanasında 100 nəfərdən çox alim və başqa işçi varmış. Onların da çoxu Tusinin tələbəsi olmuşdur. Maraqlı cəhət ondan ibarətdir ki, gələcəkdə həmin adamlar öz ölkələrində tanınmış alimlər kimi hörmət sahibi olmuş və əksər hallarda hökmdar saraylarında işlə təmin olunurdular. Hətta həmin alimlərin bəziləri Marağa rəsəd- xanasına oxşar bir rəsədxananın öz ölkələrində inşa etmək üçün öz hökmdarlarına müraciət etmişdilər. Lakin həmin iş külli-miqdarda vəsait tələb etdiyindən, ortaya qoyulan layihəni həyata keçirmək mümkün olmurdu. Hülaku xan hələ Bağdadı tərk etməmiş göstəriş vermiş- di ki, tikinti (rəsədxana – R. D.) üçün lazım olan tikinti materiallarını və cihazlar alınması üçün vəsait versinlər. Bununla əlaqədar göstəriş verdi ki, bütün islam vəqfləri Nəsirəddinin sərəncamına verilsin və bu vəqflərin gəlirinin ondan bir hissəsi rəsədxananın tikintisinə xərclənsin. Yüklə 4,12 Mb. Dostları ilə paylaş:
|