ŞƏ r q -q o r b

omr vcrmişdi. Fransuaza gcri dönorkon Dominik arlıq sinosino sancıl- 
mış on  iki  güllo ilo ycrdo uzanmışdı.
Fransuaza  ağlamadı,  o  donub  qaldı.  Onun  gözlori  horokotini 
itirdi,  o  yaxınlaşaraq  anbann  yanında  mcyitdon  bir  ncço  addım 
konarda  ycro  oturdu.  O,  Dominiko  baxırdı,  hordonbir  uşaq  kimi 
ollori  ilo  bir  cür  qcyri-m üoyyon  horokotlor  cdirdi.  Mcrlyc  dayını 
iso prussiyalılar bir osir kimi  özlorilo aparırdılar.
Bu çox şorofli bir döyüş idi. Zabit cold öz adamlarını  lazımi möv- 
qcləro ycrloşdirdi, o anladı ki, gcriyo çokilmok üçün omr vcrorso özü- 
nün  darmadağın  cdilmosino  imkan  yaradacaqdır.  Voziyyot  bclo  ikon 
öz hoyatmı baha qiymoto satmaq daha yaxşı idi. Bu dofo prussiyalılar 
dəyirmanı  ınüdafio  cdir,  fransızlar  iso  hücum  cdirdilər.  Görülmomiş 
dorocodo şiddotli  bir atışma  başlandı.  Tam yanm   saat güllələrin sosi 
goldi.  Sonra  batqın  bir partlayış sosi  goldi  vo  top giillosi qoca söyüd 
ağacımn nohong bir budağını sındırıb saldı.  Fransızların topları vardı. 
Dominikin  gizlondiyi  xandoyin  üstündo  ycrloşdirilmiş  batarcya 
Rokryoz  küçosini  atoşo  tutmuşdu.  İndi  artıq  mübarizo  uzun  sürə 
bilmozdi.  Ah,  yazıq  doyirman!  Top  gülləlori  onun  gah  bu  tərofini, 
gah  o  torofmi  oyub  tökürdü.  Damınm  yansı  artıq  uçub  tökülmüşdü. 
İki  divarı  uçmuşdu.  Ona  ən  ağır  xosarot  Morcl  çayı  torofındon 
dəymişdi.  Ycrindən oynamış divarlardan qopan sarmaşıqlar cır-cındır 
kimi  aşağı  sallanmışdı,  çaya  tökülon  m üxtəlif  qırıntıları  su  alıb 
aparırdı,  cvin  divarında  açılmış  yarıqdan  isə  Fransuazanın  üzərinə 
ağ  pordə  salınmış  çarpayısı  görünürdü.  Köhno  doyirman  çarxına 
bir-birinin  dalınca  iki  top  gülləsi  doydi,  çarx  artıq  sonuncu  dəfə 
olaraq  fəryad  ctdi:  çay  onun  pərlorini  götürüb  apardı,  çarxtn  gövdəsi 
iso parçalanıb dağıldı.
Bundan  sonra  fransızlar  qızğın  bir  hücuma  kcçdilər.  Şiddotli 
olboyaxa  vuruşma  başlaııdı.  Göy  sarımtıl  bir  rəng  aldı,  dərə 
m cyitlorlə  doldu.  Scyrək  uca  ağacları  və  çom oniərə  kölgəliklor 
sorən sıra-sıra qovaqlan olan gcniş otlaqlar hcybotli bir görkom aldı. 
Sağdan  vo  soldan  yüksolon  m cşolər sirk divarları  kimi  döyüşçülori 
ohato clomişdi, çcşmolorin,  fontanların vo xırda çayların şırıltısında 
isə  təlatüm o  gəlm iş təbiətin  hıçqırıqları  eşidilirdi.
Anbann  yanında  Dominikin  mcyiti  başında  əturmuş  Fransuaza 
ycrindon  tərponmirdi.  Mcrlyc  dayı  bir  güllo  ilo  clə  oturduğu  ycrdo 
öldürülmüşdü.  Bütün  prussiyalılan  qırıb  qurtardıqdan  sonra  alışıb-
162
yanan  doyirmanın  hoyotino  birinci  olaraq  fransız  kapitanı  girdi.  Bu 
döyüş, müharibonin başlanğıcından  bori  onun  ilk müvoffoqiyyoti  idi. 
O tamamilo qızışaraq, uca boyunu dik tutaraq, öz gözol süvari görko- 
milo ürokdon gülürdü. O, ağlını itirmiş Fransuazanı doyirmanın tüstü- 
lonon  xarabası  içindo,  ori  ilə  atasının  mcyitlori  arasında  görorkon, 
qılıncı  ilo qızı  nozakotlo salamladı  vo ucadan soslodi:
-  Qalibiyyot!  Qalibiyyot!
163

---

(1871-1945)
GÖRMƏMİŞƏM, BİLMİRƏM
Görmomişom,  bilmirom,
Mon  adi  bir otirom,
Küloyin  qanadında 
Yaşayıram,  ölürom!
Görmomişonı,  bilmirom, 
Tosadüfmü,  ruhdumu,
Yoluma çıxan  kimi 
İşim  tapır yolunu!
Oxumadın,  qanmadın?
Neço böyük  dahinin 
Sohvlorini  anmadın?
Görmomişom,  bilmirom.
İki  köynok  arasında  çılpaq  döşün 
Vaxtını  itirmirom...
P O L   V A L E R İ
Allanmış dodağın  tolaşlı, yanar, 
Hşqimin  hosrotin  salacaq  oda. 
Üroyim  nigaran, özümdon konar, 
Şirin bir öpüşo tolosir o  da.
Gol hcç tolosdirmo,  bu gizli  toyu, 
Qovuşan ya olum, ya ölüm tapar. 
Sizi  gözlomişom mon  ömür boyu. 
Ömrümü uzadıb golon  addımlar.
ADDIMLAR
Addımların  sükutumun  bohrosi, 
Hozin-hozin  soni  mono  yctirir. 
Addımların  gizli,  astadır sosi, 
Yuxusuz çarpayım  sobrin  itirir.
Özün  molok,  kölgon  mülayim,  hozin, 
Utancaq addım lar yaraşır sono.
İlahi!..  dünyanm  hor gözolliyin 
Bu yalın  ayaqlar gotirir mono!

---

Ş A R L - L U İ   F İ L İ P P
(1 874-1909)
VƏSİYYƏT
(,lıekayə)
Faylon  notarius  idarosinin  qarştsında  dayandı.  Notarius  müsyö 
Rondo,  faytondan düşon  adamı  tanımırdı.  Bu,  yerli  torpaq sahiblori 
kimi  gcyinmiş  cnlikürok,  qısaboy,  sağlam,  ağboniz  kişi  idi.  Belo 
adamlar notarius  idarosino  adoton  vacib vo hom do  dolaşıq  iş üçün 
golir,  sormayo sahibi  olduqlarından, qazanclarına göro çokinmodon 
pullarından  kcçir vo hor vasitoyo  ol  atırlar.
Müsyö  Rondo  golon  adama  diqqot  yctirdi.  Əmin  oldu  ki, 
doğrudan  da,  fıkrindo yanılmamışdır.  Ilom in adam dcdi:
-  
Mon  vosiyyot  mosolosino  göro  golmişom.  Arvadımın  omisi 
oğlu  sen-vcnsanlı  müsyö  Ruscl  xostodir  vo  ölümündon  ovvol 
vosiyyot  cımok  istoyir.  Ycrli  notarius  ilo  savaşdığına  göro  onu 
çağırtdırmaq  istomodi  vo  mondon  xahiş  ctdi  ki,  bu  iş  üçün  sizi 
çağınm.
Müsyö  Rondo  şübholonmodon  gctmoyi  vacib  bildi.  Boli,  o, 
müsyö  Ruscl  barosindo  çox  cşitmişdi,  ancaq  onu  şoxson  tanımırdı. 
Scn-vcnsanlı  notarius çox tomiz, pak vicdanlı, sa f oqidoli, bir sözlo, 
xalqına  sadiq  adam  idi.  Lakin  pul,  çox  vaxt  dava-dalaşa  vo  hotta 
bozon  adamın  mohkomo  qarşısında  cavab  vcrmosino  sobob  olur. 
Bclo  hallarda  hor  kos  vo  homçinin  notariuslar  da  chtiyatlı  torpon- 
m əyi  unutmamalıdırlar.
Golon  adam  vaxt  itirmədon  müsyö  Rondonu  aparıb  faytona 
oyloşdirdi.  At çox yüyürok olduğundan onları 25  kilom ctrlik m osa- 
foyo  bir saat on  bcş doqiqoyo çatdırdı.
*  *  •
Müsyö  Rusclin  yaşadığı  cv  çölün  düzündo  idi.  Adi  cvlordon 
şifcrli  vo  ikimərtoboli  olduğuna  göro  scçilirdi.  Evin  qarşısındakı
166
bağın  girocəyindo  iki  küknar  ağacı  okilmişdi.  Onun  yanında  iso 
böyük  bir  bostan  vardı.  Bu  ağ,  gcniş  cyvanlı  bina  idi.  Buranı  cyni 
zamanda yüngül  düşüncəli, yclbcyin varlıların yaşadığı cvləro bən- 
zətm ok olardı.
Notariusu,  tcz  yataq  otağına  ötürdülor.  Çarpayıda  yatan  müsyö 
Ruscl  idi.  O  damşmırdı,  axı  xostolor dinmirlor,  onlar  ancaq  dindi- 
rəndə və yaxud özlori zoruriyyot qarşısında qalaııda danışırlar. O. ağ 
topsaqqallı  kişi  idi.
Krcslo,  divan,  stol,  şkaf,  güzgü  qoyulmuş  otaq  kifayot  qodor 
böyük idi. Notariusu gotiron adam stolun üstünə mürokkob vo kağız 
qoymağı  unutmuşdu.  O,  sobirsiz  horokot  ctdi.  sanki  xostonin 
yanında  bclo  horəkotin  ycrsiz  olduğunu  anlamırdı.  Sonradan,  gcc 
do olsa, horokotindoki  qobahoti  başa düşorok:
-   Deyəsən, təkco mürokkob vo kağız çatışmır, -  dcdi.
O,  notariusu  otaqda  qoyub  çıxdı.  Xosto,  notariusa  fıkir  vcrmo- 
diyi üçün, o da yatana hcç bir diqqot yctirmirdi.  Müsyö Rondo otağı 
nozordon  kcçirdi.  Buxarının  üstündən  fotoşokillor,  divardan  iso 
monzoro  lövholori  asılmışdı.  Şkaf güzgülü  dcyildi.  Divanın  üstüno 
ilk  baxışda  nə  olduğu  bilinmoyon,  adyal  vo  örtüklorlo  sarınmış 
böyük  bir  bağlama  qoyulmuşdu.  Onun  açtq  ycrindon  no  iso  ağ  bir 
şcy görünürdü.  Müsyö  Rondo ona  yaxınlaşdı.
Ah!  O, yaxşı  baxa bilmodi, clo şcydi ki, daha baxıb no olduğunu 
müoyyonləşdirm ək  çotindi.  Bu,  ayaq  bamıağı  idi.  licç  şübho  ola 
bilməzdi.  Mcyitin  başı  divanın o birisi  küncüno düşmüşdü.  I lom do 
başqalarının  nozorini  colb  ctmomok  üçün  çox  soliqo  ilo  ört-basdır 
cdilmişdi.  Boli,  divanın  üstündoki  bu  oşyaları,  yastıqları,  adyal  vo 
örtüklərlə  sarınmış  bağlamanı  qozcllordo  təsvır  ctmək  üçün  güclü 
təsovvürə  malik olmaq  lazım  dcyildi.
*   *  *
Müsyö  Rondo  özünü  clo  tutdu  ki,  guya  işdon  xobori  yoxdur. 
Lakin  bununla bclo o, öz-özüno dcdi:  “Əlli  yaşım  var.  Iyirmi  ildon 
artıqdır  ki,  notarius  vozifosindo  çalışıram.  Nohayot,  omin  oldum 
ki,  pula  horislik  adamı  hor cinayoto  sövq  cdir.  Şübho  yox  ki,  bclo 
ola  üsullu  cinayotkarlara  birinci  dofo  rast  golirom.  Lakin  tıkrimo 
gotiro  bilmozdim  ki,  bu  cür  iyronc  horokoti  icra  ctmoyi  bacaran 
adam lar tapılsın” .

---