Seçilmiş əsərləri, I CİLD
337
Dayça
nın sahibi buna əvvəlcə etiraz etsə də, sonra razılaşır.
Özü d
ə bu "tamaşa" ətrafa yığışmış adamların gözü qarşısında
olur. Sahibi il
ə qonşunun bu ləyaqətsiz hərəkətlərinə dayça tab
g
ətirməyərək intihara əl atır: "Dayça dal ayaqları üstə şahə qal-
xıb dəlicəsinə bir kişnərti qopartdı. Elə bil sakit göy üzündə qə-
fil bir şimşək çaxdı, ildırım şaqqıldadı. dayça yaydan qopmuş
ox kimi yuxa
rıya doğru atılıb var gücü ilə özünü yer çırpdı.
Onun ba
şı zərblə kiçik qaya parçasına dəyib guppuldadı...
Dayça
nın ağzından qan gəlirdi.
Şoralanan qandan əmələ gələn gölməçənin üsütündə az
sonra çibinl
ər vızıldaşmağa başladı...
Ana at ağır, asta addımlarla yaxınlaşıb başını yerə əydi.
Onun ölgün gözl
ərində gilələnən iri yaş damcıları üzüaşağı di-
yirl
əndi..." (F.Mustafa. Hekayələr. B., 2015, s. 278).
"At günü" hekay
ə-triptixində yazıçı ləyaqətsiz insanlarla
can
lıların (konkret olaraq dayçanın) mənəviyyatını qarşı-qarşı-
ya qoyaraq sahibini v
ə qonşunu ittiham hədəfinə çevirir. Yazıçı
"tama
şa"nı ətrafdan seyr edən cəmiyyətin bu hadisəyə münasi-
b
ətinə, laqeydliyini də ittiham aktına çevirir. Onların dayçanın
intiha
rına susqunluğu, səsini çıxarmaması, yalnız müşahidə et-
m
ələri, əslində cəmiyyətin susqunluğuna işarə kimi mənalanır.
Xüsusil
ə dayça sahibinin qonşunun ağlına gələn fikirə qarşı
müqavim
ət göstərməməsi, insanların bu hadisəni sakitcə seyr
etm
əsi cəmiyyətin müqavimətsizliyini göstərir. Dayçanın və
onun ana
sının həyata, mühitə baxışında insana xas əlamətlərin
olma
sı canlılar arasında sədləri aradan götürür. Dayçanın baş
ver
ən hadisəyə intiharla cavab verməsi isə dərketmənin insan-
larla heyvanlar ara
sındakı fərqliliyini göstərir. Bu hadisənin
t
əsviri fonunda yazıçı həm də dayça sahibinin ana atla dayçanı
birl
əşdirmək istəyinə "yox" deyə bilmədiyi qonşusunun vaxtilə
sevdi
yi qızı da əlindən alması süjet xəttini də qoyur. Belə bir
q
ənaət hasil olur ki, əgər dayça sahibi vaxtında ona "yox" de-
s
əydi, sevdiyinə qovuşar, sonrakı hadisələr də olmazdı.
F.Mustafa
nın bir çox hekayələrində ("Gözü yaşlı ağaclar",
Firuz Mustafa
338
"Mat
əm musiqisi", "Kiçik" və s.) satirik istiqamət başlıca yer
tutir. Ya
zıçı bu hekayələrində cəmiyyəti içindən qurd kimi ye-
y
ən mənəvi-əxlaqi problemlərə psixoloji deyil, satirik mövqe-
d
ən yanaşaraq cəmiyyət üçün böyük təhlükə törədən yaltaqlıq,
rüşvət, yalançılıq kimi keyfiyyətləri özünəməxsus satirik dil və
ifad
ə vasitələri ilə təsvir edir. Yazıçının satirik olmayan heka-
y
ələrində də satirik, komik ifadə vasitələri, yumoristik dialoq-
lar obra
zın daxili aləmini açmaq üçün işlətdiyi vasitələrdəndir.
Bu istiqam
ət getdikcə genişlənərək onun dramaturgiyasında
komediya, fars, m
əzhəkə, monokomediya formalarında özünü
daha qaba
rıq şəkildə göstərməyə başlayır.
F.Mustafa
nın “Dəniz köçü” (2006), “...Qapı...” (2008), “13
heka
yə” (2008), “Monohekayələr” (2009), “Hekayələr" (2009),
“At günü” (2009), “Monopyes
lər” (2010), “Ölü dildə sevgi
məktubları” (2014), “Hekayələr” ( 2015) və s. kitablarında nəsr
yara
dıcılığı çağdaş nəsrimizin real faktına və hadisəsinə çevri-
lir. Ya
zıçının "Dəniz köçü" povest-pritçasında və "...Qapı..."
roma
nında bədii düşüncə sərhədləri genişlənir. Yaradıcılığının
bu m
ərhələsində yazıçı təbiət və cəmiyyət hadisələrinin fəlsəfi
d
ərkinə çalışır və yaratdığı obrazlar insan-təbiət harmoniyasını
əks etdirir. Əvvəlcə “Zerkalo” qəzetində, az sonra kitab şəklin-
d
ə, daha sonra- 2009-cu ildə Rusiyanın "Proza.ru" saytında rus
dilind
ə dərc edilən "Dəniz köçü" povestində insanla təbiətin
harmoniya
sı və birliyi bədii-fəlsəfi cəhətdən təsvir edilir. Əsəri
h
əm də bədii-fəlsəfi, poetik pritça adlandırmaq mümkündür.
Povestin dili, struktur v
ə süjet sadəliyi, poetik obrazlar zəngin-
liyi, m
ətnaltı fəlsəfi dəriniyi çağdaş oxucunu sehirləyir və öz
t
əsiri altına alır. Yazıçı C.Əlibəyov əsəri E.Hemenqueyin "Qo-
ca v
ə dəniz" əsəri ilə müqayisə etməkdə tamamilə haqlıdır. Bu-
nu yal
nız C.Əlibəyov yox, yazıçının çoxsaylı oxucuları da mü-
şahidə etmişlər. Görünür, buna səbəb hadisələrin yalnız dəniz-
d
ə baş verməsi deyil, həm də insanın təbiətlə harmoniyasının,
v
əhdətinin əks etdirilməsindədir. Povestdə yaşlı balıqçı ilə ba-
lıq ovuna gedən Tuqayın bir gün ərzində başına gələn hadisələr
Seçilmiş əsərləri, I CİLD
339
t
əsvir edilir; dənizdə qopan fırtına nəticəsində yaşlı balıqçı və
ava
rın biri dənizə düşür ki, bu da gənc Tuqayın işini çətinləşdi-
rir, h
ətta bir müddət ümidsizliyə də qapılır. Bir azdan dəniz sa-
kitl
əşdikdən sonra dəniz canavarı- akula Tuqayın qayığına hü-
cum edir. Akula il
ə Tuqayın mübarizəsi və balıq, qartal və ala-
ba
şın Tuqaya kömək etməsi olduqca realist cizgilərlə göstərilir.
Bu mübariz
ədən Tuqay və onun dostları -balıq (Yaqut), qartal
(Ayqut), ala
baş (Qayut) qalib çıxır. Beləliklə, əsərdə Tuqayın
h
əyatı fonunda insanla təbiətin vəhdəti verilir. Su-torpaq-səma-
insa
nın vəhdəti həm də planetin vəhdətini yaratmış olur. Yazıçı
bununla oxucuya yeni bir dünya t
əqdim edir. Yeganə oğlunun
geri qa
yıtması üçün ananın "Tuqay, oğlum, hardasan?"-nidası
əsərin leytmotivini təşkil edir. Ananın yeganə əlacı dənizə dua
etm
ək olur və bununla insanın xeyirxahlığa olan bütün inamını
özün
ə qaytarır. Ana dənizə canlı kimi müraciət edir, ona "sən
d
ə anasan dəniz...Sənin də balaların var. Mənə yazığın gəlsin,
d
əniz, qıyma mənim Tuğayıma"-deyə fəryadını anladır.
Ya
zıçı demək istəyir ki, bütün canlıların həyatı bir-birinə
ox
şayır, yer üzündə yaşayan hər bir canlı üçün yaxşılıq etmək
la
zımdır. Belə bir nəticə çıxır ki, sən yaxşılıq et, nə zamansa ta-
le o yax
şılığı sənin qarşına çıxaracaqdır. Tuqay da etdiyi xoş
əməllər sayəsində sağ qalır, xeyirxahlıqları onun öz qarşısına
çıxır. Dostları Yaqut (balıq), Ayqut (qartal) və Qayuta (alabaş)
etdiyi yax
şılıqların əvəzini görür. Tuğayın sağ qalmasında, sa-
ğalmasında onlar da əsas rol oynayır. Yazıçı zülmətlə işığı (Xe-
yirl
ə Şəri) üz-üzə gətirərək qələbəni işığa verməkdə tamamilə
haq
lı idi.
T
ədqiqatçı S.Bəşirov əsərdəki bəşəri ideyaları, insan-təbiət
harmoniya
sının təsvirini yüksək qiymətləndirərək yazır: "Bu
əsərdə, belə demək mümkünsə, müxtəlif məkanlarda (suda,
Yerd
ə və havada) yaşayan fərqli canlıların birgə köçü təsvir
olunur...
Qa
yıq-yer kürəsidir. Ana, Şəhla, Tuqay və onun "dostları"
qa
yığın-Yer planetinin sakinləridir. Bu qayığı-Yer planetini hər
Dostları ilə paylaş: |