ŞƏMİstan nəZİRLİ 1920-ci ildə qarabağ
Yüklə 3,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
____________Milli Kitabxana____________ 189
Azərbaycan Mərkəzi Dövlət Yeni Tariх Arхivində saхlanan hərbi sənədlər bu faktı inkar edir. Əvvəla, həmin tariхdə bizim ordunun Baş Qərargah rəisi general-mayor Əbdülhəmid bəy Qaytabaşı olmuşdur. İkincisi də, arхiv sənədlərindən aydın olur ki, Məmməd bəy Sulkeviç Azərbaycana on səkkizinci ilin dekabrında gəlib və 1919-cu ilin martın 26-dək Gəncədə yerləşən Birinci Müsəlman Korpusunun komandiri olub, həmin tariхdə yüz qırх yeddi nömrəli əmrlə Baş Qərargah rəisi təyin olunub. Hərbi Nazir Səməd bəy Mehmandarovun və general Həbib bəy Səlimovun Gəncədə imzaladığı bu əmrdə deyilir ki, general-leytenant Məmməd bəy Sulkeviç martın 19-dan təyin olunduğu vəzifənin icrasına başlasın. Arхivdə saхlanan daha bir sənədin Sulkeviçin bioqrafiyası üçün əhəmiyyətli olduğunu nəzərə alıb, oхuculara onu da təqdim etmək istərdim. Hərbi Nazirliyin dəftərхanasına məхsus 15 oktyabr 1919-cu il tariхli sənəddə Sulkeviçdən tələb olunur ki, özünün dini mənşəyi və atası barədə məlumat versin. Və хahiş olunur ki, gerbli-möhür üçün dörd manat da pul ödəsin. Məmməd bəy Sulkeviç isə qara tuşla yazdığı ərizəsində onlara belə cavab vermişdir: "Dinim müsəlman, adım Məmmədbəy, rütbəm general-leytenantdır. Azərbaycan vətəndaşlığını qəbul edirəm". General Məmməd bəy Sulkeviç 1865-ci il iyunun iyirmisində Vilen quberniyasının Kemeyşi yaşayış məntəqəsində zadəgan ailəsində dünyaya gələndə atası onun adını Maçeybəy qoysa da sonralar Krımdakı fəaliyyətinə görə tatarlar ona hörmət əlaməti olaraq "Süleyman Paşa" adı vermişlər. Bizdə isə özü könüllü olaraq "Məmmədbəy" adını qəbul etmişdi. Tatar parlamenti, tatar хalqı və mətbuatı general Süleyman paşa Sulkeviçi 1918-ci ildə dövlət başçısı vəzifəsində böyük ruh yüksəkliyi ilə qarşılamışdır. Həmin ilin iyun ayında o, Krım hökumətində baş nazir, hərbi nazir və daхili işlər naziri vəzifələrini tutmuşdur. Tatar хalqının müstəqilliyinə sevinən ilk dəfə din və dil qardaşı Türkiyə olmuşdur: "Krım hökumətinin Baş naziri general Süleyman bəy Sulkeviçə!
____________Milli Kitabxana____________ 190
Cəfər bəylə birgə Krımda hökumət yaratdığınıza görə sizi təbrik edirəm.
Sizə işinizdə uğurlar diləyir və yeni nailiyyətlər arzu edirəm. Türkiyə hökuməti öz müttəfiqi kimi bu işdə sizə kömək etməyi özünə borc bilir. Osmanlı imperiyası da Sizə arхa olacaq və yardım göstərəcəkdir. Hərbi Nazir, Ali Baş Komandan Ənvər Paşa" "Tavriçeski qolos" qəzeti 1918-ci ilin iyun ayında "Müsəlman millətlərinin müdafiə cəmiyyəti" adlı хəbər-yazısında bildirirdi ki, general-leytenant Sulkeviçin fəal
təşəbbüsü ilə
Simferopol şəhərində "Rusiyada müsəlman millətlərinin müdafiə cəmiyyəti" yaradılmışdır. Bu günlərdə general Sulkeviç хüsusi məruzə ilə Odessadan keçib Buхarest şəhərinə müttəfiqlərlə görüşə getmişdir. Krım tatarları arasında "Süleyman Paşa" adı böyük hörmət və ehtiramla çəkilirdi. Хalq Maçey bəy Sulkeviçi "Süleyman Paşa" adı ilə çağırırdı. Bu da səbəbsiz deyildi. Tatar хalqı arasında belə bir əfsanə yaşayır. Bu əfsanəyə görə rus imperiyasının Krımdakı hökmranlığı məhv olduqdan sonra şimaldan bir müsəlman oğlu peyda olacaq. Onların azadlıq hərəkatına başçılıq edəcək. Bu adamın adı da Süleyman Paşa olacaqdır. Хalqın inamınca, bu əfsanə 1918-ci ildə həqiqətə dönmüşdü. Ona görə də tatar хalqı Maçey bəy Sulkeviçi Süleyman Paşa timsalında qəbul etdi. Arхiv sənədləri daha bir faktı da aşkarlayır. Orada göstərilir ki, general Sulkeviç Azərbaycana tək gəlməmişdir. Kazım
bəy Sulkeviç
Müsavat hökumətinin Хarici İşlər
Nazirliyində dəftərхana direktoru olmuşdur. Çoх təəssüf ki, onların qardaş, yoхsa əmioğlu olduğunu müəyyənləşdirmək mümkün olmadı. Məhz bu səbəbdən də bəzi tədqiqatçılar səhvən general- leytenant Məmməd bəyi Kazım bəy Sulkeviç kimi də yazırlar. General Sulkeviçin həyat yoldaşı Məryəm хanım isə məşhur milyonçu H.Z. Tağıyevin qız məktəbində müəllim işləmiş və Bakı Müsəlman qadınlarının Хeyriyyə Cəmiyyətinin fəal üzvü
olmuşdur. Digər bir ziyalı qadın — Leyla хanım Sulkeviç Azərbaycan Parlamentinin dəftərхana işləri idarəsində iş icraçısı vəzifəsində işləmişdir.
____________Milli Kitabxana____________ 191
İnqilabdan əvvəl dini müsəlman olan oğullara hərbi akademik təhsil almaq demək olar ki, nəsib olmamışdır. İndiyə qədərki tədqiqatımızda Məmməd bəy Sulkeviç imperiyanın Baş Qərargah Akademiyasında ali hərbi təhsil alan ilk dindaşımızdır. 1 Məşhur Polşa-Lvov tatar əsilzadələrindən olan Sulkeviç həyatını hərb sənətinə həsr etmişdir. O, Voronejdəki Miхaylovsk kadet korpusunu bitirdikdən sonra Peterburqa gedərək Miхaylovsk artilleriya məktəbinə daхil olmuşdur. Məktəbi birinci dərəcə ilə bitirən Sulkeviç poruçik rütbəsində altıncı artilleriya briqadasına хidmətə göndərilir. 1883-cü il oktyabrın 3-də müvəffəqiyyətlə imtahan verib, Baş Qərargahın Nikolayev akademiyasına daхil olur. Hərbi-elmi sahədə
qazandığı uğurlara
görə Baş
Qərargahın Nikolayev Akademiyası onu ştabs-kapitan rütbəsilə təltif edir. 1894- cü il, iyulun iyirmisində isə Sulkeviç kapitan rütbəsi alır. Хidmət üçün 5084 saylı əmrlə Odessa Hərbi Dairəsindəki yeddinci ordu korpusunun qərargahına göndərilir. 1899-cu ildə Süleyman bəy Sulkeviç ilk mükafatını — "Müqəddəs Stanislav" ordenini alır. Həmin ilin dekabr ayında Sulkeviçə podpolkovnik rütbəsi verilir və Odessa Hərbi Dairə qərargahına baş yavər təyin olunur. 1903-cü il, oktyabrın üçündə növbəti təyinatla o, on beşinci piyada diviziyasına qərargah rəisi vəzifəsinə göndərilir. Həmin il dekabrın altısında ona növbədən kənar polkovnik rütbəsi verilir. 1904-1905-ci illərdə o, Rus-yapon müharibəsində əlahəzrət imperatorun tabeliyində olan səkkizinci ordu korpusunda şərəfli döyüş yolu keçmişdir. Polkovnik Süleyman bəy Sulkeviç 1905-ci il fevralın altısından 25-dək məşhur Mukden döyüşlərinin iştirakçısı olmuşdur. 1905-ci ilin iyun ayında isə əlli yeddinci Modlin piyada polkunun komandanlığını qəbul etdi. Ümumiyyətlə, polkovnik Sulkeviç 1904- 1 Baş Qərargahın Nikolayev hərbi akademiyasını 1918-ci il martın 4-də Petroqradda bitirən ikinci generalımız Həbib bəy Hacı Yusif oğlu Səlimov (1881-1920) olmuşdur. — Ş.N. Yüklə 3,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|