ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

397

Çox  təəssüf  ki,  sənədlərin  izi  elə  burdaca  itir.  1890-cı  il 

təvəllüdlü praporşik Lütfəli bəy Abbasqulu bəy oğlu Vəkilovun 

bundan sonra hansı rütbəyə layiq görüldüyü məlum olmur.

Polkovnik  Gəray  bəy  Vəkilovun  kiçik  qardaşı,  praporşik 

Lütfəli bəy Vəkilovu Zaqafqaziya Baş Siyasi İdarəsi 1932-ci il fev-

ralın 2-də antisovet ruhlu zabit kimi həbs edib beşillik sürgünə 

göndərmişdi. Minlərlə günahsız Azərbaycan zabiti kimi qırx iki 

yaşlı  Lütfəli  bəyin  də  ömrünün  hansı  həbs  düşərgəsində  sona 

yetdiyi məlum deyil.

Podporuçik Sadıq Əsgər oğlu Vəkilov 1895-ci ildə Qazax qəza-

sının Salahlı kəndində anadan olub. Müsavat ordusunda üçüncü 

Gəncə piyada alayında kiçik zabit kimi xidmət edib. Zaqafqaziya 

(Qori) Müəllimlər Seminariyasının Tatar-Azərbaycan şöbəsini və 

1918-ci ildə Gəncədəki praporşiklər məktəbini bitirib.

Azərbaycan Milli Ordusunun kapitanı Bahadır bəy İbrahim 

ağa oğlu Vəkilov da bu nüfuzlu nəslin nümayəndəsidir. 1889-cu 

il  martın  24-də  Qazaxda  zadəgan  ailəsində  anadan  olub.  İlk 

təhsilini Tiflisdə birinci kişi gimnaziyasında alıb. 1918-ci il mayın 

15-də  yeni  yaranan  Müsəlman  korpusuna  könüllü  daxil  olub. 

Sentyabrın 1-dən piyada qoşunlarında kiçik yunker, baş yunker 

rütbəsində xidmət edib, noyabrın 18-də isə Gəncədəki prapor-

şiklər məktəbini birinci dərəcə ilə bitirib. Məktəbi əla qiymətlərlə 

bitirdiyinə  görə  o,  hərbi  məktəbdə  rota  komandiri  vəzifəsində 

saxlanılıb.  Məktəbin  rəisi  polkovnik  Şirin  bəy  Kəsəmənski  28 

fevral 1919-cu ildə gənc zabit Bahadır bəyə verdiyi xasiyyətnamədə 

qeyd  edir  ki,  əla  davranışa  və  yüksək  əxlaqa  malikdir.  Zabit 

kadrlarının  yetişdirilməsinə  tam  layiqdir.  Siyasi  hazırlığı  var. 

Martın iyirmi ikisində hərbi nazir, tam artilleriya generalı Səməd 

bəy Mehmandarov Gəncə praporşiklər məktəbinin rəisinə belə 

bir əmr göndərib:

“Gəncə praporşiklər məktəbinin əlli nəfərdən çox məzununa 

əziz Novruz bayramı ərəfəsində praporşik rütbəsi verilsin. On-

lar xidmət üçün birinci Azərbaycan süvari diviziyasına, üçüncü 

Gəncə süvari alayına, Əlahiddə Zaqatala batalyonuna yüngül 

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

398

artilleriya divizionuna göndərilsin. Gəncə praporşiklər məktə-

bini əla bitirdiklərinə görə podpraporşik İsrafil ağa Şıxlinskiyə, 

Bahadır  bəy  Vəkilova,  Musa  bəy  Şəmşəddinskiyə,  Həşim  bəy 

Sultanova, Həmid Mustafayevə, Mahmud Mustafayevə, Əli ağa 

Şıxlinskiyə və Süleyman xan Sultanov-İlisuluya bayram müna-

sibətilə pul mükafatı verilsin”.

Həmin ilin mart ayında bacarıqlı zabit Bahadır bəy Vəkilov 

üçüncü  Gəncə  süvari  alayının  tərkibində  ölkənin  Şərq-Qərb 

cəbhəsinə ezam olunur. O, Ordubad rayonunda yerləşən hərbi 

dəstənin komandanı təyin olunur. Naxçıvan və Şərur qəzasının 

komandanı  rotmistr  Kəlbalı  xan  Naxçıvanski  1919-cu  il  mayın 

9-da Baş Qərargahın rəisinə göndərdiyi raportda praporşik Ba-

hadır bəy Vəkilovun İran quldur dəstələrinə və daşnak generalı 

Andronikə qarşı döyüşlərdə göstərdiyi qəhrəmanlığı haqqında 

məlumat verir.

O  yazır:  “Martın  17-də  Yaycı  kəndinə  hücum  edən  səksən 

nəfərlik İran quldur dəstəsi yerli əhalinin iki yüz yetmiş beş iri-

buynuzlu mal-qarasını oğurlamışdı. Praporşik Vəkilov mənim 

əmrimlə otuz nəfər süvari dəstə ilə onların dalınca gedib quldur-

ları Araz sahilində yaxalamışlar. Güclü döyüşlərdən sonra mal-

qara geri alınmış və on beş nəfər quldurun meyiti Araz sahilində 

qalmışdır.

Martın 26-da Parağa kəndinə hücum edən ermənilər iki yüz 

iribuynuzlu  mal-qaranı  aparmışlar  və  yeddi  müsəlman  kənd-

lisini  öldürmüşlər.  Səhərisi  erməni  kəndini  süvari  dəstəsilə 

mühasirəyə olan praporşik Vəkilov tələb etmişdir ki, mal-qara 

qaytarılsın və cinayətkarlar cəzalandırılmaq üçün bizə verilsin. 

Lakin  ermənilər  atəşlə  cavab  vermişlər.  Praporşik  Vəkilovun 

cəld və bacarıqlı komandanlığı sayəsində üç saatlıq döyüşdən 

sonra  ermənilər  mal-qaranı  və  cinayətkarları  qaytarmışlar. 

Döyüşdən  sonra  məlum  olur  ki,  praporşik  Vəkilovun  üç  nəfər 

əsgəri yaralanmışdır.

Aprelin 10-da ermənilərin “qəhrəmanı” Andronik ingilislərlə 

danışdıqdan  sonra  Gorusdan  Ordubadın  25  kilometrliyindəki 

---

Şəmistan Nəzirli

399

Karçevan kəndinə gəldi. Nizami erməni dəstəsi Ordubadın ayrı-

ayrı  kəndlərini  zəbt  etmək  üçün  Nüsnüs  kəndinə  hücum  etdi. 

Praporşik Vəkilovun bacarıqlı döyüş əməliyyatı sayəsində Nüs-

nüs kəndi ermənilərdən təmizləndi. Digər müsəlman kəndləri də 

erməni hücumundan xilas oldu.

Aprelin  15-də  ermənilərin  nizami  hərbi  dəstəsi  Ordubadın 

səkkiz  verstliyindəki  darvazaya  yenidən  hücum  etdi.  Erməni 

hərbi  dəstəsinin  güclü  qüvvə  ilə  hücum  etməsinə  baxmayaraq, 

beş saatlıq ara verməyən döyüşdə düşmənin əksər qüvvəsi öldü-

rüldü, qalanları isə qaçmağa məcbur oldu. Bu döyüşdə praporşik 

Vəkilov Bahadır bəyin yeddi əsgəri həlak oldu, on iki nəfər isə 

yaralandı.

Bütün göstərilənlərdən sonra xahiş edirəm ki, üçüncü Gəncə 

süvari alayının praporşiki Bahadır bəy döyüşlərə yüksək səviy-

yədə komandanlıq etdiyinə və qəhrəmanlığına görə ona podpo-

ruçik rütbəsi verilsin”.

Bundan sonra Respublika Mərkəzi Dövlət Arxivinin sənəd-

lərində mərd kapitan Bahadır bəy İbrahim ağa oğlu Vəkilovun 

heç  bir  sənədinə  rast  gəlmək  mümkün  olmadı.  Lakin  Milli 

Təhlükəsizlik Nazirliyinin arxivində Bahadır bəy Vəkilova məx-

sus 21392 saylı çox nazik bir qovluq var. 1920-ci il iyunun 25-də 

həbs olunan Bahadır bəyin istintaq işini müstəntiq Akopcanov 

və Levitski aparıb. Sorğu-sual qısa və yığcamdır. Həbs vərəqində 

“cinayət  xarakteri”  qrafasının  qarşısında  oxuyuruq:  “Müsavat 

ordusunun zabiti və rota komandiri olub. Güllələnsin!”

İstər-istəməz düşünürsən və təəccüb edirsən: öz xalqının mil-

li  ordusunda  qulluq  etmək  nə  vaxtdan  cinayət  sayılıb?  Bu  da 

XI Ordunun xüsusi şöbə rəisi, cəllad Semyon Pankratovun təsdiq 

etdiyi  dərkənar:  “Güllələnsin,  hökm  dərhal  yerinə  yetirilsin. 

3 iyul 1920-ci il”.

Bəli, torpağını yağılardan qoruyan iyirmi bir yaşlı mərd kapi-

tan Bahadır bəy Vəkilovun ömrü belə bitdi.

Bu məşhur soyadın oğlunu Bakıda heç kəs tanımadı. Qazax-

da ulu nəslin hərbçi, maarifçi oğulları haqqında səbirlə söhbət 

---