ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

403

baycanlı Məmməd ağa Vəkilov olmuşdur. Məmməd ağa Vəkilov 

həm  də  Tiflisdəki  Şərq  dilləri  üzrə  zabit  hazırlığı  məktəbində 

türk dilindən dərs deyir. 1914-cü ildə həmin məktəbin müəllimi, 

general-mayor M.D.Qutorla müştərək “Türk dilinin qısa qram-

matikası”nı tərtib edir.

1918-ci ilin mayında Azərbaycan Demokratik hökuməti yara-

nanda Məmməd ağa Bakıya köçür. 1920-ci ilin aprel çevrilişinə 

qədər  Respublika  Parlamentində  Dəftərxana  İdarəsinin  rəisi 

vəzifəsində işləyir.

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

404

AZƏRBAYCANIN İLK ADMİRALI

İnsanın ata-anası olmayanda ona yetim deyirlər. 

Daha böyük fəlakətdir ki, millət yetim qalsın. Yetim 

millət kimə deyirlər? Öz tarixini bilməyən millət ye-

timdir. Öz dahilərindən, böyük adamlarından xəbər-

siz yaşayanlar yetim hesab edilirlər.

Biz elə bir xalqıq ki, böyük dahilər, dünya miqya-

sında şöhrət tapan adamlar yetirmişik, amma başqa 

millətlər ona sahib olmaq istəyiblər.

Əkrəm CƏFƏR,

professor

Bələdçi qızın dedikləri

İlk dəfə onun adını 1976-cı ildə Sevastopol şəhər muzeyində 

eşitdim.  Bələdçi  qız  nəhəng  bir  kreyser  şəkli  önündə  dayanıb 

1853-1856-cı  illər  müharibəsinin  qəhrəmanları  haqqında  məlu-

mat verirdi:

– 1854-cü ilin mart ayında İngiltərə və Fransa Rusiyanın Bal-

kanlarda güclənməsindən bərk narahat olmuşdu. Onların məq-

sədi  Qara  dəniz  boğazlarını  ələ  keçirmək  və  Rusiyanın  ticarət 

yollarını bağlamaq idi. Ona görə də hər iki ölkə müharibəyə qo-

şulub,  Krıma  qoşun  çıxartdı.  Sevastopol  mühasirəyə  alındı.  O 

vaxtdan  da  Sevastopolun  qəhrəmancasına  müdafiəsi  başlandı. 

Admiral  İstomin,  Naximov, Aslanbəyovun  (axırıncı  famili As-

lambekov kimi tələffüz edilirdi) və rus əsgərlərinin qəhrəman-

casına  vuruşmasına  baxmayaraq,  ingilis  və  fransız  qoşunları 

şəhəri  aldılar.  Təhkimçi  Rusiyanın  gücsüzlüyü  və  çürüklüyü 

ölkəyə baha başa gəldi. Bax, bu gördüyünüz şəkildəki vitse-ad-

miral Aslanbəyov 1871-ci ildə üçüncü donanma ekipajının rəisi 

olanda Sevastopola dəmir yolu çəkilməsinə rəhbərlik etmişdi.

---

Şəmistan Nəzirli

405

Sənədlərdən soraq aldım

Bələdçi qız sözünə ara verib bildirdi ki, indi də o biri salona 

keçək. Tamaşaçıların bəzisi irəli durub admiralın portretinə ba-

xıb keçirdilər. Mən isə şəklin önündə xeyli dayandım… Onun 

üzündə, gözündə qafqazlıya, daha doğrusu, azərbaycanlıya ox-

şarlıq axtarırdım. Etiraf edim ki, sövq-təbii bir hiss onun bizim 

xalqın oğlu olmasına məndə şübhə yaratmırdı. Əzəmətli duru-

şu, qafqazlılara məxsus burma bığları bəy nəsilli olmağından ni-

şan verirdi. Çərçivənin aşağındakı qısa məlumatı oxudum: “Vit-

se-admiral A.B.Aslambekov. 1820-1900-cü illər”.

Bayaqkından daha geniş bir salona keçdiyimizdən hərə bir 

tərəfə çəkilib eksponatlara baxırdı. Bir nəfər sualları ilə bələdçi 

qızı bezikdirmişdi. Mən isə sual vermək üçün fürsət gözləyirdim. 

Bələdçi qız ondan canını qurtarmaq üçün deyirdi:

– Ay yoldaşlar, bir az yaxın gəlin, eksponatlara əl vurmayın, 

belə olmaz. Suallarınızı axırda verməyinizi xahiş edirəm…

Üçüncü,  axırıncı  salona  keçməyimizi  bildirəndə,  mən  dözə 

bilməyib ona yaxınlaşdım:

– Möhtərəm xanım, sizinlə bir məsələni aydınlaşdırmaq olar-

mı? – soruşdum.

Qu quşu kimi zərif olan bu incə məxluq heysiz halda:

– Buyurun, – dedi, – amma qısa olsun.

–  Vitse-admiral Aslanbəyovun  milliyyəti  məni  maraqlandı-

rır, başqa heç nə…

– Bilmirəm, – deyib təəccüblə üzümə baxdı. – Necə məgər, 

rus deyil? Siz hardansınız?

– Bakıdanam, – dedim. – Zənnimcə, rus deyil.

–  Deyilənə  görə,  bakılı  da  deyil.  Onun  erməni  olduğunu 

deyənlər  də  var.  Əgər  sizi  maraqlandırırsa,  bir  azdan  otağa 

gələrsiniz. Otaqda aydınlaşdırarıq. Gərək ki, onun sənədləri sax-

lanılır…

Həmin gün əsas fond bağlı oldu. Yelena ilə səhər görüşmək 

üçün vədələşdik. Əsas fondun bu gün bağlı olmağı onu da nara-

hat etmişdi. Ona görə də mənə belə bir məsləhət verdi:

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

406

– Vaxtınız varsa, bu gün “Sevastopol şəhər panoramı”na da 

baş çəkin. Admiral Aslanbəyov haqqında orada da məlumat ol-

malıdır.

…Panoram-muzeydə  məni  pis  qarşılamadılar.  Amma  gəli-

şimin  məqsədini  biləndə  dodaq  büzdülər.  Dedilər  ki,  admiral 

azərbaycanlı ola bilməz, o illərdə sizinkilərdən orduya, donan-

maya götürmürdülər.

– Niyə götürməyiblər, – dedim, – götürüblər. Bu müharibədə 

(1853-1856-cı illər) hər birində beş yüz döyüşçü olan azərbaycanlı 

süvari alayları və ayrıca Qarabağ süvari alayı vuruşurdu. Məhz 

rus hərb tarixçiləri yazırlar ki, Rusiyanın Qafqaz cəbhəsində əldə 

etdiyi  qələbələrdə  Azərbaycan  süvariləri  xüsusilə  fərqlənirdi. 

Onların bu qələbəsi Krım uğrunda gedən döyüşlərdə vəziyyəti 

bir  qədər  yüngülləşdirirdi.  Bu  müharibədə  üç  yüz  əllidən  çox 

azərbaycanlı  zabit  və  əsgər  təltif  olunmuşdu.  Vuruşanların  da 

əksəriyyəti bəy, xan və ağa nəslindən olan oğullar idi.

Onlar barədə “Kavkaz” qəzeti 1849, 1852, 1855 və 1858-ci il 

nömrələrində kifayət qədər məqalələr verib. Hətta Peterburqda 

nizami orduda qulluq edən bir qrup azərbaycanlı döyüşçünün 

və zabitin siyahısını da dərc edib. Zadəgan nəslindən olan süvari 

korneti Məmmədəli Eyvaz Əli oğlu, Əliskəndər ağa Süleyman 

ağa oğlu, kornet Fərzəli Fətəli ağa oğlu, Abdulla Əsgər ağa oğlu, 

Murtuzəli  Məhəmmədəmin  oğlu,  Əhməd  Ağa  oğlu,  Miryusif 

bəy, Mir Məşədi bəy oğlu, Nəsrulla bəy Hüseyn bəy oğlu, Adəm 

Məhəmməd Hacı Məhəmməd oğlu, Əli Hacı Abbas oğlu, Hacı 

Əlhəngü oğlu, Hacı Məhəmməd oğlu və praporşik İsgəndər oğ-

lunun döyüş yolu barədə qısa da olsa məlumat verilir.

Qəzetin 1855-ci il (№48) və 1858-ci il (№83) saylarında gös-

tərilir ki, azərbaycanlı poruçik Əli Şaban oğlu Varşavadan Peter-

burqa ezam olunub. Polkovnik Ziya xan Mirzə Nəbi xan oğlu 

Sankt-Peterburqda yaşayır. Kornet İdris bəy Ağalarov Varşava-

da  Əlahiddə  Müsəlman  alayında  xidmət  edir.  Bundan  başqa, 

“Kavkaz” qəzeti general İsmayıl bəy Qutqaşınlı, general-leyte-

nant Cəfərqulu ağa Bakıxanov və onun hərbçi qardaşları barədə 

yazılar da verib.

---