ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

413

“Elbrus” hərbi gəmisinə komandirlik edən leytenant Aslan-

bəyov  1854-cü  ildə  düşmənin  ticarət  gəmilərini  darmadağın 

etmək üçün dörd dəfə (30 iyun, 7 iyul, 3 və 6 avqust tarixlərində) 

dənizə çıxmış, avqust ayında isə desant gəmisinin döyüşən bata-

reyasına komandirlik etmişdir. Bu xidmətinə görə ona kapitan-

leytenant rütbəsi verilmişdir. Həmin il sentyabrın 13-dən müha-

ribənin axırına kimi Sevastopol qarnizonunda olmuş, avqustun 

27-də  sonuncu  hücumu  dəf  edərək  kontuziya  almışdır.  Şərq 

müharibəsindən sonra Nikolayev limanında 36-cı donanma eki-

pajına komandirlik etmişdir. 

Aslanbəyov  1860-1861-ci  illərdə  “Sokol”  pərli  korvet  gəmi-

sinin komandiri kimi Aralıq dənizində üzmüş və həmin gəmini 

Kronştadta gətirmişdir. 1863-cü ildə həmin korvetlə Nikolayev 

şəhərinə qayıdan İbrahim bəy iki ildən sonra “Retvizan” gəmi-

sinə komandir təyin edilmişdir. Bir müddət məşhur vitse-admi-

ral Butakovun zirehli eskadrilyasında qərargah rəisi olmuşdur.

Aslanbəyov  1869-1872-ci  illərdə  dəfələrlə  müxtəlif  ümum-

dövlət əhəmiyyətli məsələləri öyrənmək üçün toplanmış komi-

tələrə  sədr  təyin  edilmişdir.  Estoniyaya  ezam  olunan  İbrahim 

bəy gəmiçilik məktəblərinin yaradılması və ticarət gəmi lərinin 

düzəldilməsi üçün yaranan komitənin üzvü olmuşdur.

1878-ci il yanvarın 1-də kontr-admiral rütbəsi veriləndə İbra-

him bəy Aslanbəyov səkkizinci donanma ekipajının rəisi idi.

Onun tərcümeyi-halı həm admiral kimi, həm də hərbi dəniz 

tarixçisi kimi çox zəngindir. Əgər başqa hərbçinin ömür yolu ilə 

müqayisə etməli olsaq, ancaq general Əli ağa Şıxlinskinin artille-

riya  tarixindəki  xidmətləri  ona  bərabər  ola  bilər.  Ona  görə  ki, 

azərbaycanlı  generallarından  hərb  elmi  ilə  məşğul  olan  ancaq 

Əli ağa Şıxlinski idi. Fərq bircə ondan ibarətdir ki, Əli ağa Şıx-

linskinin  elmi  və  hərbi  fəaliyyəti Azərbaycanla  daha  çox  bağlı 

olmuşdur. Admiral Aslanbəyovun elmi tədqiqatları isə rus hərb 

elmində geniş istifadə olunsa da, bu günə qədər bizə gəlib çat-

mamışdır. Daha doğrusu, özümüzdə nə tədqiqat olmuşdur, nə 

də təbliğat…

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

414

1872-ci ildə Birinci Pyotrun anadan olmasının 200 illiyi Rusi-

yada  böyük  bayram  şənliyi  kimi  keçirilirdi.  Bu  münasibətlə 

ümumrus texniki sərgisində iştirak etmək və imperatorun kiçi-

kavarlı  gəmi  dəstəsinə  Moskvaya  kimi  rəhbərlik  etmək  həm-

yerlimiz Aslanbəyova etibar olunmuşdu. 

1879-1882-ci  illərdə  İbrahim  bəy  gəmi  heyətilə  dövri-aləm 

səyahətinə çıxmışdır. O, Sakit okeanda dəmir zirehli hərb və bu-

xar yelkənli itigedən gəmilərdən ibarət hərbi heyətə (“Minin”, 

“Knyaz”, “Pojarskiy”, “Hersoq Edinburskiy”, “Asiya” və “Afri-

ka”)  rəhbərlik  etmişdir.  Aslanbəyov  okeanda  sürətlə  hərəkət 

edən  kreyserlərin  və  “uçan  eskadrilya”nın  orduda  tətbiq  edil-

məsinin təşəbbüskarıdır. O, məşhur admiral A.A.Popovun xahi-

şi ilə sonuncu layihədə nəzərə almaq məqsədilə tələb və qüsurla-

rını, siyahısını tərtib etmişdir.

Admiral İbrahim bəy Aslanbəyov Sakit okean adalarında üz-

müş, hətta Poleneziyanın xırda adalarını da dolaşmışdır. Onun 

şəxsi işində saxlanan rəy və xatirələrdən, xüsusilə dənizçiliyə aid 

inqilabdan əvvəlki ədəbiyyatdan məlum olur ki, Aslanbəyov öz 

heyəti  və  ümumiyyətlə,  tabeliyində  olanların  arasında  yüksək 

hörmət qazanmışdır. İllərin soldurduğu sənəddə ad-familiyasını 

oxuya bilmədiyimiz bir kontr-admiral yazır ki, rus adını yüksək 

tutan  Aslanbəyov  xarici  ölkələrdə  də  yaxşı  tanınırdı.  O,  gəmi 

heyətində ruh yüksəkliyi yaratmağı məharətlə bacarırdı. Hətta 

kiçik  rütbəlilərin  də  şəxsi  təşəbbüsünü  qiymətləndirirdi.  Açıq 

ürəkliliyi və qətiyyəti ilə çoxlarından fərqlənirdi. Aslanbəyovun 

gəmiylə səfərləri haqqında çoxlu lətifələr, eləcə də özünün da-

nışdığı  məzəli  Şərq  əhvalatları  hələ  də  məşhurdur.  Bu  onun 

məşhur şəxsiyyət kimi nə qədər sevildiyini bir daha göstərir. 

1884-cü  ildə  kontr-admiral  İbrahim  bəy  Aslanbəyov  Baltik 

komandasının kiçik flaqmanı təyin olunur. Üç il sonra – 1887-ci 

il sentyabrın 22-də hərbi-dəniz donanmasındakı misilsiz xidmət-

lərinə görə ona vitse-admiral rütbəsi verilir. Bu ali rütbədən son-

ra Baltik donanması üzrə flaqman vəzifəsinə təyin olunan Aslan-

bəyov 1901-ci il dekabrın 7-də Peterburqda vəfat edir. 

---

Şəmistan Nəzirli

415

O,  həmyerlimiz,  böyük  şərqşünas  alim  Mirzə  Kazım  bəylə 

dost olmuş dahi rus yazıçısı Lev Tolstoy isə onu axtarıb tapmış, 

admiral Naximovun həlakolma səhnəsini ona danışmasını xahiş 

etmişdir. Lev Tolstoy məşhur “Sevastopol hekayələri”ni yazar-

kən admiral Aslanbəyovun xatirələrindən bəhrələnmişdir. Öm-

rünün əlli ildən çoxunu hərbi dəniz donanmasında nümunəvi 

xidmətdə keçirən admiral İbrahim bəy Aslanbəyov Rusiyanın və 

xarici  ölkələrin  yüksək  ordenləri  ilə  təltif  olunmuşdur.  Həm-

yerlimizin  xidmətləri  Serbiyanın  “Takova”  (1879),  Rusiyanın 

“Müqəddəs Vladimir” (1854), I dərəcəli “Müqəddəs Stanislav” 

(1881), I dərəcəli “Müqəddəs Anna” (1883), “Ağ qartal” (1888), 

Yaponiyanın “Günəşin doğması” (1882), Havay dövlətinin II də-

rə cəli “Kalakiya” (1982) ordenlərinə layiq görülmüşdür. 

1881-ci ildə imperator III Aleksandrın tacqoyma mərasimində 

iştirak edən Aslanbəyova hədiyyə olaraq qılınc verilmiş və biril-

lik məvacibi həcmində pul mükafatı ayrılmışdır. 

Hələ sağlığında – 1882-ci ildə Saxalində bir yarım ada, Oxot 

dənizində isə bir körfəz Aslanbəyovun adı ilə adlandırılmışdır. 

Boris Maslenikovun 1986-cı ildə nəşr olunmuş “Dəniz xəritəsi 

nəql edir” kitabının 28 və 253-cü səhifələrində həmyerlimiz haq-

qında verilmiş qısa bioqrafik göstərici çox böyük əhəmiyyət kəsb 

edir. Əsaslı mənbələrdən topladığı faktları müəllif ilk dəfə oxu-

cuya təqdim edir:

“Aslanbəyov yarımadası. Oxot dənizi, Saxalin adası, 1882-ci 

ildə ekipaj kliper təsvir edilib. Sakit okean komandanı, eskadril-

ya kontr-admiralı İbrahim bəy Allahverdi bəy oğlu Aslanbəyov 

soy adı ilə adlandırılıb. Soyadları xəritə üzərində hərif səhvi ilə 

yazılıb”.

Aslanbəyov körfəzi. Oxot dənizi, Saxalin adası, 1882-ci ildə 

kəşf edilib və xəritəyə ekipaj, kliper “Plaston” kimi yazılıb. Elə 

həmin vaxtda da İ.A.Aslanbəyov soyadı ilə adlandırılıb. 

Aslanbəyov  İbrahim  bəy  Allahverdi  bəy  oğlu  (1822-1900). 

Dəniz  korpusu  məktəbini  bitirib.  1837-1842-ci  illərdə  Baltik 

---