ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar

Şəmistan Nəzirli

407

* * *

Təəssüf  ki,  burada  admiral  Aslanbəyov  haqqında  heç  bir 

sənəd tapılmadı. Amma muzey işçilərinin göstərdiyi ədəbiyyat-

dan öyrənə bildim ki, 1855-ci ildə Sevastopolda güclü döyüşlər 

zamanı admiral Naximov ağır yaralanıb.

Mərkəzi kitabxanaya gedib, admiral Naximovla bağlı kitab-

ların hamısını sifariş verdim. Yazıçı Yuri Davıdovun “Naximov” 

sənədli  povestində  admiral  haqqında  belə  bir  epizoda  rast 

gəldim:  “Konsilium  müəyyən  etdi  ki,  Naximovun  vəziyyəti 

ümidsizdir. Həkimlər onun bundan sonra yaşamasına inanmır-

lar. Ölüm yatağında Naximovun əzabı qırx saat çəkdi. Qırx saat 

tamam  olanda  canvermə  başladı.  Həmin  anlar  şahid  kapitan-

leytenant  Aslanbəyovun  gündəliyində  dəqiq  yazılıb:  “İyunun 

30-da  saat  on  birə  yaxın  onun  nəfəs  alması  daha  da  gücləndi. 

Otaqda sakitlik hökm sürürdü, həkimlər mübahisəni kəsdilər və 

otaqdakılar çarpayıya yaxınlaşdılar. Sokolov ucadan və çox ay-

dın şəkildə dedi: “Budur, ölüm yaxınlaşır…”

Müəyyən an ötdükdən sonra Voyevodskinin sualına Sokolov 

bərkdən “keçindi” cavabını verdi. Hamı saata baxdı, saat on bir 

on dəqiqə idi”.

Sonra yazıçı Yuri Davıdov izah edir ki, admiral Naximovun 

ən  yaxın  adamı  kimi  kapitan-leytenant Aslanbəyovun  qeydlə-

rində heç bir fantaziya yoxdur. Məhz ona görə də admiral Naxi-

movdan  yazan  bütün  rus  tədqiqatçıları  –  akademik  Y.V.Tarle, 

məşhur hərbi cərrah və həkim müharibənin iştirakçısı N.Piroqov 

və başqaları Aslanbəyovun qeydlərinə əsaslanırlar.

Sonralar  “Naximovun  bioqrafiyası”  adlı  əsərin  müəllifi As-

lan bəyov  yazır  ki,  admiral  Kornilovun  həlak  olmasını  eşidən 

Naxi mov ona son borcunu verməyə getdi. Mən içəri girəndə Na-

ximov ağlaya-ağlaya artıq ölmüş dostu Kornilovu öpürdü.

Sabahkı günü həyəcanla gözləməyə başladım.

Uzun bir dəhlizdən keçib, həyətə çıxdıq. Dolama pilləkənlərlə 

aşağı düşüb, qapısına “İnqilabaqədərki mühafizə otağı” sözləri 

yazılmış qapını açdıq. Yelena hər şeyi ağsaçlı qadına təfsilatı ilə 

---

General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları

408

danışdı.  Onun  üzünə  donuq  bir  ifadə  çökdü.  Əlindəki  qələmi 

oynada-oynada təəccüb və kinayə ilə məni ötəri süzdü. Doda-

qaltı nəsə mızıldanıb yerində qurcalandı. Qadının əhvalının po-

zulduğunu duyan Yelena öz işi üçün xahiş edən adamlar sayağı: 

“Rica edirəm, həm öz adımdan, həm də uzaq yol gəlmiş bu yol-

daşın xətrinə etiraz etməyəsiniz. Görünür çox lazımdır…”

Yerindən durmaq istəməyən müdir ağır-ağır başını qaldırıb 

rişxəndlə: 

– Bunun üçün Bakıdan buraya gəlmisiniz? – xeyli duruxub: 

– Axı, Aslambəyov erməni admiralıdır. Sizin axtarışınız, məncə, 

mənasızdır. 

– Ola bilməz, – dedim, – əvvəla ona görə ki, admiralın famili-

yası  Aslambəyov  deyil,  Aslanbəyov  ola  bilər.  İkincisi  də  əgər 

erməni olsaydı, Aslanyan olardı. 

– Siz bunları hansı mənbədən və nəyə əsaslanıb deyirsiniz? 

– O illərdə heç bir erməni familiyasında “bəy” sözü ola bil-

məzdi. “Bəy”, “xan” və “ağa” titulları ancaq müsəlman xalqları-

na məxsusdur. Ermənilərin isə bircə titulu olub, “məlik”, o da 

sonradan.

Fondun müdiri nə Yelenaya, nə də mənə bir söz demədən durub 

sol tərəfə buruldu, sonu görünməyən rəflər arasında yoxa çıxdı. Ye-

lena əyilib arxasınca baxdı. Əlini dodaqlarının üstünə qoyub astadan 

yeniyetmə qızlara məxsus şıltaqlıqla:

–  Dənizçilər  demişkən,  sükanı  belə  də  tutun,  hələlik  biz  onu 

məğlub  eləmişik.  Bircə, Allah  eləsin,  familiya  məsələsi  siz  deyən 

kimi olsun.

Təxminən on-on beş dəqiqədən sonra əlində qədimi, boz bir qov-

luq  geri  qayıdan  mühafizəçi  yerində  oturub,  bizi  heç  görmürmüş 

kimi  qovluğu  özü  vərəqləməyə  başladı.  Dərin,  sükutlu  bu  yarım-

zirzəmi otaqda arabir açılan vərəqin səsi mənim intizarımı daha da 

artırırdı.

Handan-hana:

– Baxaq görək, – dedi, – Sizin sözlərinizdə həqiqət varmı? Şəxsən 

mən şübhə edirəm ki, belə bir görkəmli admiral müsəlman ola…

---

Şəmistan Nəzirli

409

Mən daha dözə bilməzdim. Düzü, qorxurdum, özü baxıb, sonra 

da götürüb geri aparsın və desin ki, sizin dediklərinizdən əsər-əlamət 

yoxdur. Ayağa durdum. Əlimi cibimə salıb, pasportumu və vəsiqəmi 

çıxardıb stolun üstünə qoydum.

– Buyurun, – dedim, – mən bu iki sənədimi Sizə etibar edirəm. 

Siz də əvəzində qovluğu verin, özüm baxım.

Hiss  elədim  ki,  mənim  bu  səbirsizliyim  Yelenanın  da  xoşuna 

gəlmədi. O, astadan, narahatlıqla:

– Axı, belə olmaz… – dedi.

Müdir də dözə bilməyib bir az əsəbi:

– Nə deyirəm, buyurun, – deyib, qovluğu mənə verdi.

Admiralın  şəxsi  işinə  baxır  və  gözlərimə  inanmıram.  İlahi,  bu 

qədər saxtakarlıq etmək olarmı? Nəfəsim təngiyir, həyəcandan şəxsi 

iş əlimdə əsir. Dözə bilməyib sevincimi onlara da bildirmək istəyirəm.

– İcazə verin, Sizin üçün admiralın ad-familiyasını oxuyum.

Müdir dinmir, amma Yelena, mənim qələbəmi, sevincimi duyan 

Yelena:

– Buyurun, oxuyun, – deyə şən səslə cavab verir.

Oxuyuram:

– Aslanbəyov İbrahim bəy Allahverdi bəy oğlu. Əsli belədir. La-

kin qara tuşla bu ad-familiyanın üstündən xətt çəkilib, düzəliş edi-

lib: Aslambeqov Avramiy Boqdanoviç, 1822-ci ildə Bakıda anadan 

olub. Əsl-nəcabəti isə ağalıqdır (zadəgan). Dini müsəlmandır. So-

nuncu iki sözün üstündən də xətt çəkilib, əvəzində “pravoslavnıy” 

yazılıb.  Əgər  mümkünsə,  icazənizlə  admiralın  şəxsi  işindən 

qeydlərimi götürüm…

Yelena sevinclə:

– Əlbəttə, olar, buyurun, əyləşib qeydlərinizi edin, mənə isə icazə 

verin mürəxxəs olum.

Mənim səmimi təşəkkürümü məmnuniyyətlə qəbul edən Yelena 

gedən kimi, müdir sərt səslə bildirir:

– Yoldaş, qeydlər götürmək olar, amma nadir fondda saxlanan 

şəxsi işin fotosurətini çıxartmağa icazə verilmir.

– Çox sağ olun, – dedim, – mənə bu qeydlər də bəs eləyər.

---