ŞƏMİstan nəZİRLİ general əLİ AĞA Şixlinski VƏ Sİlahdaşlari hərb tariXİNDƏn araşdirmalar
Yüklə 3,11 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mənbələrdən gələn səslər Bakı limanı getdikcə yararlı hala salınırdı… Gəmi heyətinin əksəriyyəti bakılılardan olurdu. Gəmiçi
- Admiralın ömür yolu
General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 410
Belə bir qadağanın olmamasını mən çoxdan bilirdim. Lakin bu dar macalda mübahisəyə girişməyi artıq hesab etdim. Bir də ki, bu, mənə heç lazım deyildi. Başlıcası o idi ki, mən həmyerlim haqqında, ilk azərbaycanlı vitse-admiral barədə nadir tapıntı ilə üzləşmişdim. Bu sevinc mənə bəs idi.
Azərbaycan Hərbi Dəniz Donanması tarixində ilk admiralı- mız Dərgahqulu bəyin oğlu Birinci Mirzə Məhəmmədxan ol- muşdur. Təəssüf ki, hələlik onun fotoşəklinin əldə etmək və ömür yolunu tam öyrənmək mümkün olmamışdır. Lakin Hərbi Dənizçilik tariximizin səhifələrində Mirzə Məhəmmədin fəa- liyyəti barədə az da olsa məlumat var. İyirmi yaşında Bakı xanlı- ğına hakim olan Mirzə Məhəmmədxan atası Dərgahqulu bəydən sonra bərbad hala düşmüş iqtisadiyyatı qaydaya salmaqla yana- şı, Xəzərdə gəmiçiliyin inkişafına xüsusi qayğı göstərdi. İlk dəfə Bakı limanında gəmiçiliyin inkişafına da o başlamışdır. Bu məqsədlə Avropada gəmiqayırma təcrübəsini öyrənmək üçün səfərə də çıxmışdır. Sevimli yazıçımız Qalman İlkinin “Bakı və bakılılar” sənədli əsərindəki bir epizod tarixi fakt kimi qiy- mətlidir.
Şəmistan Nəzirli 411
“Bir gün Mirzə Məhəmmədxan oğlu Məlik Məhəmmədi ya- nına çağırıb dedi: – Qulaq as, Məlik Məhəmməd, gör nə deyirəm. Biz dəniz sahilində oturmuşuq, ancaq öz gəmilərimiz yoxdur. Balıqçı gəmiləri ilə iş aşmaz. Bizə elə gəmi lazımdır ki, üstümüzə düşmən gələndə onun qabağına çıxa bilək. Atıcının sözlərindən heç bir şey başa düşməyən Məlik Məhəmməd gözlərini döyə-döyə ona baxırdı. – Bunun üçün mən Avropaya getməliyəm, – deyib Mirzə Məhəmməd xan dərindən nəfəs aldı. – Yaxşı gəmiləri ancaq ora- larda düzəldirlər. – Bəs burada kim qalacaq? – Məlik Məhəmməd təəccüblə so- ruşdu. – Necə yəni kim qalacaq? Sən! Məlik Məhəmməd bəzi işlərə qarışaraq atasına kömək edirdisə də özünə qarşı bu cür etibarı heç gözləmirdi. Həmin illərdə Bakıda olmuş səyyah Lerx yazırdı ki, Bakı xanı admiral Mirzə Məhəmməd xan tez-tez Langertə gedərək orada gəmi inşasına rəhbərlik edirdi. O doqquzuncu əsrin əvvəllərinə məxsus başqa bir mənbə də mövcuddur. 1804-1806-cı illərdə Azərbaycana işğalçılıq məqsə- dilə gələn rus qoşunlarının burnunu Xəzərdəki hərbi dənizçilə- rimiz ustalıqla ovmuşdular. İran tarixçisi Nəsir Nəcimi yazır ki, Abbas Mirzənin cəsarətli sərkərdəsi, Bakının igid komandiri (əslində valisi) Hüseynqulu xan toplardan birini rus gəmilərindən azacıq aralı olan yerə çəkib, heyrətləndirici cəldlik və fədakarlıq göstərərək düşmənin bir neçə gəmisini top mərmisiylə dənizə qərq etmişdi. Şübhəsiz ki, on yeddi yaşlı İbrahim bəy Aslanbəyovun Peter- burqda Hərbi Dəniz Korpusunu bitirməsi də ilk admiralımız Mirzə Məhəmmədin arzu və istəyi ilə bağlı olmuşdur. Bakıxa- novların ailə şəcərəsində Allahverdi adlı bir şəxs vardı. Bəlkə, İbrahim bəy Aslanbəyov həmin Allahverdi bəyin oğludur? Təəs- süf ki, yüz yetmiş üç illik zaman məsafəsində bunu dəqiqləşdirmək General Əli ağa Şıxlinski və silahdaşları 412
mümkün olmadı. Ancaq xatırlamaq istədik ki, o vaxtlar aşağı təbəqəyə məxsus ailənin on üç yaşlı oğlu Rusiyada oxumaq im- kanına malik ola bilməzdi. Demək, ilk vitse-admiralımız İbra- him bəy Aslanbəyov Bakı xanlarının nəslinə mənsub dur. Şəxsi işindən zadəgan nəslinə mənsub olması barədə qeyd də bunu sübut edir. Adətən ensiklopediyaya düşən hər hansı görkəmli fərdin, şəxsiyyətin harada doğulduğunu, hansı millətin oğlu olduğu ya- zılır. Nə məşhur naşir İ.D.Sitinin 1911-ci ildə nəşr olunmuş çox- cildli “Hərbi ensiklopediya”sında, nə də sovet dövründə çıxan hərbi dəniz ensiklopediyalarının heç birində admiral Aslanbəyov haqda bu cür məlumatlar yoxdur. Görünür, Rusiyanın hərbi- dəniz donanması tədqiqatçılarına belə görkəmli bir sərkərdəni özününküləşdirmək sərfəli olub. Niyə də olmayaydı? Axı, vitse- admiral Aslanbəyov həm də hərbi donanma tarixində görkəmli alim kimi tanınıb! Admiralın ömür yolu
Bəzi mənbələrdə, xüsusilə sovet dövründə nəşr olunan əsər- lərdə Aslanbəyovun təvəllüdü 1820-ci il göstərilir. Fikrimizcə, bu da səhvdir. Çünki, 1917-ci il inqilabından əvvəl nəşr olunan mənbələrdə admiral İbrahim bəy Allahverdi bəy oğlu Aslanbə- yo vun 1822-ci il sentyabrın 10-da Bakıda anadan olduğu göstərilir. Üç il Peterburqdakı Dənizçilik məktəbində təhsil alan İbrahim bəy oranı 1837-ci ildə (adı “Qırmızı lövhə”yə yazılmaq- la) bitirmişdir. Baltik dənizində “Aleksandr Nevski” və “Prozer- gin” hərbi freqatlarında üzən miçman Aslanbəyov iki il “İmpe- rator I Pyotr” sürətli hərbi gəmisində Daqerord yaxınlığında keçirilən təlimlərdə iştirak etmişdir. 1842-ci ildə Dənizçilik məktəbi zabitləri sinfini bitirən İbra- him bəy Qara Dəniz Donanmasının hərbi nəzarət gəmilərində üzmüş, Qara dənizin Şərq sahillərində baş verən toqquşmalarda iştirak etmişdir. Yüklə 3,11 Mb. Dostları ilə paylaş:
|